Алмастырылатын аминқышқылдары

Алмастырылатын аминқ ышқ ылдарыағ зада синтезделеді. Эндогенді аминқ ышқ ылдарыреутилизациясы есебінен ағ заның 2/3 -3 ө зіндік белогы тү зіледі, осығ ан байланысты ағ заның алмастырылатын аминқ ышқ ылдарына қ ажеттілігі эндогенді тү зіліс есебінен жә не аздап тағ амдық белоктың қ ұ рамына тү су есебінен қ анағ аттандырылады. Аминқ ышқ ылдары ағ зада синтезделгендіктен, оларғ а деген қ ажеттілікті анық тау қ иындау. Ересек адамның алмастырылатын аминқ ышқ ылдарына орташа болжамды қ ажеттілігі: аргинин – 6, цистин – 2 -3, тирозин – 3 -4, аланин – 3, серин – 3, глутамин қ ышқ ылы – 16, аспарагин қ ышқ ылы – 6, пролин – 5, гликокол (глицин) – 3.

Алмастырылатын аминқ ышқ ылдарыағ зада маң ызды қ ызмет атқ арады, кейбір тү рлері (аргинин, цистин, тирозин, глутамин қ ышқ ылы) алмастырылмайтын аминқ ышқ ылдарының ұ қ сас маң ызы аз емес.

Аргинин. Кө птеген алмасу ү рдістеріне қ атысатын маң ызды заттек болып табылады, сондық тан да ә ртү рлі ағ залар мен жү йелердің ауруларында емдік жә не алдын алу мақ сатында қ олданылады. Алмастырылмайтын амин қ ышқ ылына жатады.

Жү рек-қ ан тамырлар жү йесі. Аргининді тә улігіне 6-дан 17 г дейін тұ тынса, ол қ андағ ы жоғ ары тығ ыздық ты липопротеиндердің пайдалы мө лшерін азайтпай, тө менгі тығ ыздық ты липопротеиндердің қ олайсыз дең гейін тө мендетеді, тә жді микроциркуляцияның дұ рыс қ ызметін қ амтамасыз ету арқ ылы қ ан ұ йындысының тү зілуіне жол бермейді.

Аргининнен тү зілетін азот тотығ ы тамырларды босаң сытып, кең ейтеді, нә тижесінде қ анайналымды жақ сартады. Осы ә сері стенокардиямен бірге жү ретін жү ректің тә жді ауруында, аяқ та қ анайналудың нашарлауында, гипертонияда, мидың қ анайналымының бұ зылысында, іркілген жү рек жеткіліксіздігінде тиімді кө мектесе алады.

Иммунды жү йе. Организмнің қ орғ аныс жү йесінің басты қ ұ рамбө лігі – табиғ и киллерлер (ТК) деп аталатын жасушалардың белсенділігін арттырады. Мысалы, рационғ а 30 г аргининді қ осқ анда ТК-жасушалардың белсенділігі 91%-ғ а жоғ арылап, айыршық бездің қ ызметі мен Т-лимфоциттердің ө ндірілуі жақ сарады.

Азот тотығ ы ашытқ ы микроорганизмдердің, асқ азан-ішек жолының басқ а да инфекцияларының дамуына кедергі жасайды.

Тү рлі жұ қ палар мен аурулар кезінде аргининді басқ а амин қ ышқ ылы – лизинмен бірге қ олданғ анда, иммунды жү йені нығ айтуда тиімді болып келеді.

Сексуалды бұ зылыстар. Аргининнің бұ зылыстың алдын алу жә не емдік ә сері тамырды кең ейтетін заттектердің ө ндірілуін белсендіру арқ ылы жыныс ағ заларының қ ан айналымын жақ сартумен байланысты. 2, 8 г амин қ ышқ ылын қ абылдау эрекцияғ а қ абілетсіздікпен тиімді кү ресе алатыны дә лелденді. Аргининді кү нделікті 3-4 г мө лшерінде тұ тыну сперманың ө ндірілуін, оның салыстырмалы қ ұ рамын жақ сартады жә не сперматозоидтардың белсенділігін арттырады. Бедеулікті емдеудің тиімділігі амин қ ышқ ылымен бірге мырышты, карнитинді жә не Q10 коферментін қ олданғ анда, жоғ арылайды.

Тіндер мен сү йектердің патологиясы. Аргининнің басқ а амин қ ышқ ылы – орнитинге айналу қ абілеті бар. Ал ол болса, белоктың қ ұ рылыстық блок санын арттыра отырып, кү йіктер мен басқ а да жарақ аттары бар адамдарда белокты баланстың қ айта қ алпына келуіне ық пал етеді. Аргининнің жү йке тінін регенерациялау жә не остеопорозды болдыртпау бағ дарламасына оң ә сер ететін қ абілеті анық талғ ан.

Қ арт адамдардың тамақ тануында кү нделікті 17 г аргининді қ олдану бұ лшық ет тіні массасының сақ талып қ алуына ғ ана емес, сонымен бірге инсулинтә різді ө су факторының (ө су гормоны) дең гейінің жоғ арылауына жә не сү йек тығ ыздығ ының артуына жағ дай жасады.

Карнитин – амин қ ышқ ылдары классының типті ө кіліне жатпаса да, соларғ а ұ қ сас химиялық қ ұ рылымы мен биохимиялық ә рекеттің бағ ыты бар, бірақ белоктың тү зілуіне қ атыспайды.

Ол организмде С, В1, В6 витаминдері мен темірдің жеткілікті мө лшері болғ ан жағ дайда лизин мен метиониннен тү зіледі.