Негізгі ұғымдар мен анықтамалар

Қ ауіп - сирек немесе экстремалды жағ дай табиғ и ортада туындайтын ө мірге, мү лікке жә не адам жұ мысына кері ә серін тигізуі, тіпті апатқ а ә келуі мү мкін. Табиғ и қ ауіп ұ ғ ымында кө біне табиғ и немесе жасанды тү рі, адамдарғ а, шаруашылық тарғ а, жекеменшік немесе қ оршағ ан ортағ а тө нетін тү рлері анық талады.

Табиғ и тө тенше жағ дайлар - адам ө мірі мен мү лкіне қ ауіп тө ндірмейтін экстремалды ауа-райылық, гидрологиялық, геологиялық, геофизикалық немесе астрономиялық процесс. Мысалы 2012 жылы Жапонияда болғ ан жер сілкінісі (М=8, 1) кү ші жә не жер бетіне ә сері жағ ынан ең кү шті жер сілкіністерінің бірі болып саналады, оны табиғ и апат емес табиғ и қ ұ былыс деп санау керек. Себебі оның ә серінен болғ ан материалдық шығ ын аса ү лкен болғ ан жоқ.

Апат - бұ л адамның тұ тқ иыл пайда болғ ан ә рекет, халық тың ү лкен тобының тіршілік ә рекеттері бұ зылуымен, адам ө лімімен немесе ө мірі мен денсаулығ ына қ ауіп тө ндірумен, едә уір экономикалық немесе экологиялық шығ ынмен сипатталатын табиғ и немесе ә леуметтік зілзала.

Тө тенше жағ дай - адамдардың қ аза табуына ә келіп соқ қ ан немесе ә келіп соғ уы мү мкін, олардың денсаулығ ына, қ оршағ ан ортағ а жә не шаруашылық жү ргізуші объектілерге нұ сқ ан келтірген немесе келтіруі мү мкін, халық ты едә уір дә режеде материалдық шығ ындарғ а ұ шыратып, тіршілік жағ дайын бұ зғ ан авария, зілзала немесе апат салдарынан болғ ан белгілі бір аумақ та туындағ ан жағ дай.

Табиғ и сипаттағ ы тө тенше жағ дайлар - табиғ и апаттар (жер сілкінісі, сел, тастың қ ұ лауы, су тасқ ыны), ө рт, эпидемия, ауыл шаруашылық жә не орман ө сімдіктерінің зиянкестермен жә не ауруларды жұ қ тыруы.

Тө тенше жағ дайда басқ ару - бұ л негізгі саясат апаттың ә ртү рлі дең гейлерінде ә кімшілік шешім жә не оперативті іс-ә рекет.

Тө тенше жағ дайлар туралы хабарлау - дер кезінде жә не қ ауіп дең гейін тө мендету ү шін тө тенше жағ дайда адам денсаулығ ы мен ө мірін сақ тау, материалдық зардаптарды тө мендету. Осылайша ТЖ хабарлау кең тү рде болып халық аралық митигация сияқ ты терминдерге қ арама - қ арсы келмейді.

Митигация - апат болғ анғ а дейінгі дайындық жә не ұ зақ мерзімдегі қ ауіпті азайту ә рекеттерін қ осқ андағ ы барлық іс-ә рекет жатады.

Ескерту - ү немі қ ауіптен қ орғ ау мақ сатындағ ы инженерлік жә не басқ ада қ орғ аныс тә сілі сонымен қ атар қ ала салудағ ы жерді қ олдануды жоспарлауды бақ ылайтын заң намалық іс-шара.

Дайындық - апат кезінде зардап шеккендерге кө мек кө рсетудің ә діс-тә сілдерінің жә не қ орларының сә йкес жү йелерінің болуы жә не сонымен қ атар ө з кү штерімен кө мек ұ йымдастыра білуі. Дайындық мағ ынасында сонымен қ атар қ аза табушылардың жә не қ ираудың санын азайту, уақ ытша баспана табу жә не дә л уақ ытында нә тижелі қ ұ тқ ару.

Тө тенше жағ дайларды жою - қ ұ тқ ару, авариялық қ алпына келтіру жә не де басқ а да ТЖ кезінде адам ө мірін жә не денсаулығ ын қ ұ тқ аруғ а, зардап жә не материалдық шығ ын жә не ТЖ айматарын жоюғ а бағ ытталғ ан жү ргізілетін жұ мыстар. Кө рсетілген ұ ғ ымды сонымен қ атар " қ алпына келтіру", " іс-ә рекет" сияқ ты халық аралық ұ йымдарда кең пайдаланылатын терминдер сияқ ты кең ұ ғ ымда тү сіну керек.

Қ алпына келтіру - апаттан кейінгі ө мір сү ру жағ дайын апатқ а дейінгі жағ дайғ а дейін қ алпына келтіруге бағ ытталғ ан іс-ә рекет. Бұ л іс-ә рекеттерге тұ рғ ын ү й салу, барлық қ ызмет тү рлерін, инфраструктураларды қ алпына келтіру кіреді.

Азаматтық қ орғ аныс - бұ л басқ ару органдарының мемлекеттік жү йесі жә не бейбіт, соғ ыс халық ты, шаруашылық объектілерін жә не ел аумағ ын осы заманғ ы зақ ымдау қ ұ ралдарының, табиғ и жә не техногендік сипаттағ ы тө тенше жағ дай факторларының зақ ымдағ ыш (жойқ ын) ә серінен қ орғ ау мақ сатында ө ткізілетін жалпы мемлекеттік шаралардың жиыны.

ТҚ Н басқ ару органдары - Қ азақ стан Республикасының орталық, жергілікті атқ арушы органдары, бейбіт жә не соғ ыс уақ ытында халық ты, жеке меншік ұ йымдарда ө ткізілетін шаралар жиынын ұ йымдастыру жә не басқ ару.

Қ ауіпсіздік ережесі - адамның қ оршағ ан ортамен қ олайлы жә не қ ауіпсіз қ арым - қ атынасы туралы ілім.

Дү лей зілзала - адамғ а бағ ынышты емес табиғ ат кү ші ә серінен болып материалдық шығ ын, адам денсаулығ ына қ ауіп тө ндірумен жә не адам ө лімімен сипатталады.

Эвакуациялық органдар - халық ты, материалдық қ ұ ндылық тарды, тіршілікті қ амтамасыз ететін ө ндіріс орындарын қ ауіпсіз аймақ қ а шығ аруғ а арналғ ан орталық жә не жергілікті атқ ару органдары қ ұ рғ ан эвакуациялық жә не қ абылдау комиссиялары.

ТҚ Н органдары кү ші - ә скери бө лімдер, территориялдық жә не объективті ұ йымдар, ТҚ Н органдары ұ йымы жә не ТЖ қ ұ тқ ару топтары.

ТҚ Н органдарын ұ йымдастыру - территориялды жә не объективті ұ йымдар, облыстарда, қ алаларда, аудандарда, орталық жә не жергілікті атқ арушы органдарында, ұ йымдарда ТҚ Н жә не ТЖ қ ызметтерін ұ йымдастыру.

ТҚ Н жә не ТЖ қ ызмет органдары - республикалық, облыстық, аудандық жә не қ алалық ТҚ Н жә не ТЖ қ ызмет органдары, Қ азақ стан Республикасының Ө кіметі, ә кімдермен, орталық жә не жергілікті атқ арушы органдарының жә не ұ йымдардың жетекшілерінің шешімімен ұ йымдастырылады.

Қ ұ тқ арушы отряд - аса қ ауіпті жә не жетуге қ иын аймақ тардағ ы іздеу жә не қ ұ тқ ару жұ мыстарын атқ аратын республикалық, облыстық, қ алалық, аудандық ұ йымдар.

Дабыл " Барлығ ының назарына" - азаматтық қ орғ аныстың жалпы дабылы, сирена немесе басқ а да дабыл қ ұ ралдары арқ ылы беріледі. Ол дабыл бойынша тұ рғ ындар теледидарларын, радиоларын жә не басқ а да ақ парат қ ұ ралдарын қ осып айтылғ ан ақ паратты тың дауғ а жә не ереже бойынша орындауғ а міндетті.

Қ орғ аныс ғ имараттары фонды - ө ндірістегі жә не жалпы халық ты қ азіргі заманғ ы қ ауіптен жә не тө тенше жағ дайдағ ы табиғ и жә не техногенді қ ауіптерден қ орғ ауғ а арналғ ан барлық инженерлік нысандарының жиынтығ ы.

Шаруашылық нысандары - ө ндірістік, ауыл шаруашылық ө ндірісінде жә не т.б. қ оғ ам ө мірінде қ олданылатын ғ имараттар, нысандар жә не басқ а да нысандар.

Авария - материалдық қ ұ ндылық тардың зақ ымдалуына жә не жойылуына алып келетін ө ндірістік кә сіпорындарда, кө ліктерде жә не басқ ада объектілерде жұ мыстың кездейсоқ та тоқ татылуы немесе ө ндірістік технология процесінің бұ зылуы.

Апат - қ айғ ылы жағ дайғ а алып келетін кездейсоқ зілзала. Апат жағ дайларында ғ имараттың жә не ә ртү рлі қ ұ рылғ ылармен қ ұ рылыстардың қ ирауы, материалдық қ ұ ндылық тардың жойылуы жә не адам шығ ындары болады.