Дәріс №2. ХІХ ғасырдағы тарихи ойлардың түрлері. Классикалық тарихилық.

Зайцева Т.И. Зарубежная историография: XX – начало XXI века. Учебное пособие. М.: Академия, 2011. 144 с.

2. Зайцева Т.И. Зарубежная историография. // Сборник программ кафедры всеобщей истории / Под ред. Т.И. Зайцевой: в 2 ч. Томск: Изд-во ТГПУ, 2009. Ч. 1. С. 117-131.

3. Могильницкий Б.Г. История исторической мысли XX века: Курс лекций. Вып. 3. Историографическая революция. Томск: ТГУ, 2008.

4. Репина Л.П. История исторического знания. М.: Наука, 2004.

5. Гуревич А.Я. Исторический синтез и школа «Анналов». М., 1993.

6. Гутнова Е.В. Историография истории средних веков. М., 1985.

7. Зайцева Т.И. Историография. Зарубежная историография: ХХ век: Учебно-методическое пособие. Томск: Изд-во ТГПУ, 2005. 36 с.

8. Зайцева Т.И. Зарубежная историография: Историческая наука в ХХ – начале ХХI века: “Новая историческая наука”: Учебное пособие. Томск, 2007. 160 с.

9. Зайцева Т.И. Зарубежная историография. // Всемирная история. Практикум / Под ред. Т.И. Зайцевой. Томск: Изд-во ТГПУ, 2007. С. 94-99.

10. Зевелев А.И. Историографическое исследование: методологические аспекты. М., 1987.

11. Историография истории нового времени стран Европы и Америки. М., 1990.

12. Историческая наука в ХХ веке. Историография истории нового и новейшего времени стран Европы и Америки. М., 2002.

13. Историческое познание и историческое сознание. Томск, 2000.

14. К новому пониманию человека в истории. Очерки развития современной западной исторической мысли. Томск, 1994.

15. Ким С.Г. Историческая антропология в Германии: методологические искания и историографическая практика. Томск, 2002.

16. Могильницкий Б.Г. История исторической мысли XX века: Курс лекций. Вып. 1. Кризис историзма. Томск, 2002.

17. Могильницкий Б.Г. История исторической мысли XX века: Курс лекций. Вып. 2. Становление «новой исторической науки». Томск, 2003.

18. Могильницкий Б.Г. Американская буржуазная психоистория. Томск, 1985.

19. Репина Л.П. Опыт британской социальной истории. // Социальная история в историографии ХХ столетия. Курс лекций. М., 2001.

20. Репина Л.П. Социальная история в современной историографии. Методические материалы к спецкурсу.. М., 2001.

21. Современные методы преподавания новейшей истории. М., 1996.

22. Соколов А.Б. Введение в историографию нового и новейшего времени стран Западной Европы и США. Ярославль, 2007.

23. Соколов А.Б. Введение в современную западную историографию. Ярославль, 2002.

Дә ріс №2. ХІХ ғ асырдағ ы тарихи ойлардың тү рлері. Классикалық тарихилық.

1. Классикалық тарихилық ХІХ ғ асырдағ ы тарихтағ ы ү стем парадигма ретінде.

2. Деректердің дұ рыстығ ы туралы тү сініктердің басымдығ ы.

3. Саясат, экономика, мә дениет саласындағ ы кө рнекті тұ лғ аларына деген қ ызыгушылық.

Француз зерттеушілерінің позитивистік тарихнаманы сынаулары 1890- жылдардан басталды, 1920 жылдығ ының бірнеше онжылдығ ында бұ л сынаулардан тұ тас позитивистік программа қ ұ рылғ ан емес. ХХ ғ асырдың басында антипозитивистік орталық тың негізі ретінде Эмиль Дюрггеймнің (1858 – 1917) ә леуметтік мектебі болды, ол «Социологический ежегодник» жә не «Международный центр синтеза» деген журналдар басып шығ арғ ан, ол Анри Берромен (1863 – 1954) «Обозрение исторического синтеза» деген журналымен бірлесіп шығ арды. Бұ л мектептер позитивизмнің фактографиясына, иррационализм мен спиритуализмге қ арсы шық ты. Беррдың ойынша, тарихи синтезге шақ ырулар тарихқ а деген тә жірибедегі іс ө имылдармен бірдей, болашақ қ а ретроспективті тү рде болды. Дюркгеймнің жақ тастары тарих жә не ә леуметтану бірлігі ү шін шығ а бастады, себебі, тарих ә леуметтану қ орытындылары ү шін негізгі матриалдары болып есептелінді.Позитивистік тарихнаманың критиктері болып жатқ ан жағ дайларғ а ә сер ететін терең факторлар болады деп есептеген. ХХ ғ асырдың басында француз тарихнамасында негізгорынды саяси тарих жә не идея тарихы (саяси- қ ұ қ ық тық, административтік, дипломатиялық жә не ә скери тарих мамандық тарымен) алды. Ә леуметтанудың ық палымен экономикалық жә не ә леуметтану тарихы қ алыптаса бастады. Зерттеудің дә стү рлі кең істігі кең ейе бастады, жә не Жерторта тең ізінің бассейні мемлекеттерінің тарихымен жұ мыс істеуде, Африка, Таяу Шығ ыс, Латын Америкасы елдерінің тарихы қ ызық тыра бастады. Студент тарихшылардан ұ йымдар қ ұ рылды жә не Париж университетінің қ ұ рамына Хартия ұ лттық мектебі, Жоғ ары орта мектебі, Ә леуметтік білімдердің практикалық мектебі кірді. ХХ ғ асырдың басында Францияның жаң а тарихын зерттеу бірнеше тү рлі профессионалды тарих ұ йымдарымен бө лінді, олар мемлекеттегі тарихтың негізгі кезең дері мен проблемаларын зерттеумен болды, «Общество исследования эпохи Рабле» жә не «Шестнадцатый век» атты журналадары, қ оғ ам жә не бюллетеньдері «История французского протестантизма», общество и журнал «Восемнадцатый век», сонымен қ атар, қ оғ ам жә не журналдар «Французская революция», «Политические науки», «История французских колоний» болса, «Военная история» жә не «История экономических и социальных доктрин» атты журналдары болды. Бұ л журналдар ө здерінің ғ ылыми программаларымен зерттеушілік мектептердің ө мірге келуіне ық пал етті. Мемлекетте сонымен қ атар, кө птеген жергілікті тарихи қ оғ амдардың беделі тү се бастады. 1830, 1848, 1870 – 1871 жылдардағ ы француз революциясына қ атысты қ ұ жаттар жә не осы проблемағ а байланысты монографиялар шығ а бастады. Радикалды-демократиялық жә не ә леуметтік бағ ыттағ ы тарихшылар ө здерінің саяси кө зқ арастары бойынша тематикамен айналысты. 1907 жылы демократияғ а жақ ын тарихшы Альбер Матьез (1874 – 1932), робеспьеризмді зерттейтін Қ оғ ам қ ұ рды, «Анналы французской революции» атты журнал шығ арды.

ХVІІІ ғ асырдың аяғ ындағ ы революцияны зерттеудегі жұ мыстарды мемлекеттегі ә леуметтік қ озғ алыстың бір басшысы Жан Жорес (1859 – 1914) еді. Ол кө птомды «Социалистической истории 1789 – 1900 гг.» деген ең бекті шығ арды.

Француз тарихнамасында кезең де француз тарихын зерттеп оғ ан бағ а беруде, кө птеген жетістіктермен бірге, субъективті жақ кө п болды, мә селен, консерватизмді субъектизм солшыл либералды ссубъектизммен қ арсыласты. Ү шінші республикадағ ы тарихи сана белгілі тарихшылармен бірге буржуазиялық республиканизм тү рінде қ алыптасты, олар реформизмді жандандырып, монархизм жә не социализмге қ арсы тұ рды. Тарих ғ ылымы Университетінің, мектептегі білімнің, ХІХ ғ асырдың аяғ ы мен ХХ ғ асырдың басындағ ы тә рбиеші, ә рі ірі ұ йымдастырушысы Эрнест Лависс (1842 – 1922) болды, ол А. Рембомен бірге 12- томдық «Всеобщую историю» ең бекті шығ арғ ан, сонымен қ атар, 1884 – 1950 жылдары миллиондағ ан басылымдарымен бастауыш сыныптарғ а Франция тарихына байланысты кітаптар шығ арғ ан.

Мектепке арнағ ан ең бегінде отанына деген патриотизмін кө рсетіп жазады, ал республика деген барлық Франция тарихының қ орытындысы деп есептейді.Лависс кітабын жасырын есіммен Пьер Лалуа (la loi по – французша – «қ ұ қ ық») басып шығ арады. Оның айтуынша, революцияларды айтқ анда, олар ө ткенге қ ажет болды, бірақ Ү шінші республика тұ сында олардың қ ажеттліктері тү сіп қ алды.

ХХ ғ асырдың басына таман Ұ лыбританияда тарихи білімнің мамандану ү рдісі жалғ асын тапты. 1917 жылы Оксфордта жә не 1920 жылы Кембриджде тарихи мә селелер бойынша диссертациялар дайындағ ан университет бітірушілеріне берілетін философия докторлары ғ ылыми дә режесі тағ айындалды. 1921 жылы Лондонда алғ ашқ ы басшысы А. Поллард болғ ан, тарихшы мамандығ ын жетілдіру ү шін жоғ арғ ы оқ у орнынан кейінгі білім ретіндегі тарихи зерттеулер Институты ашылды. уақ ытылы жү йеге айналғ ан, бірінші ағ ылшындық – американдық конференциясы ө тті. 1930 – жылдары тарихи зерттеулердің лондондық Институты «Графтық тардың викториандық тарихы» атты кө п томдық кітапты шығ аруды басшылық қ а алды. Корольдік тарихи қ оғ ам ө з қ ызметін жалғ астырды. 1918 жылы онда мұ рағ ат қ ұ жаттарын жариялаумен жә не дық комитет қ ұ рылды. 1921 жылдан бастап британдық сыртқ ы саясат тарихы бойынша қ ұ жаттар баспағ а шығ а бастады. 1937 жылдан бастап 1900 жылдан кейінгі кезең ді қ амтығ ан британ тарихының библиографиясы жү йелі тү рде шығ а бастады. Елде 1930 жылдары мү шелер саны – 4.5 мың ғ а жеткен тарихшылар ассоциациясы жұ мыс істеді. Ол жыл сайын шығ атын тарихи ә дебиеттің «Тарих» атты шағ ын журналын шығ арды. Аймақ тық тарихты зерттеу кең ейе бастады, жә не бұ л ү шін жергілікті мұ рағ аттық жә не антикварлық қ оғ амдар мен графтық тар мұ рағ аттар қ ызметін ү йлестіретін аймақ тық тарих бойынша комитет қ ұ рылды. 1932 жылы Британдық мұ рағ ат ассоциациясы қ ұ рылып, «Мұ рағ аттар» журналы шығ а бастады. 1924 жылы ақ параттық қ амсыздандыру бойынша кітапханалық Ассоциация қ ұ рылды(«Аслиб» қ ызметі). Тарихи ғ ылымда ары қ арай ұ йымдасқ ан тү рде мамандану жү рді. 1930 – жылдары оқ у орындарында ежелгі дү ние тарихы, орта ғ асырлар тарихы, жаң а заман тарихының жеке кафедралары қ ұ рыла бастады. Бұ л тағ ы да жаң а тарихтың дербес академиялық пә нге айналуымен байланысты болды. XIX – XX ғ ғ. Шетелдік елдерде университеттер саны ө се бастады, жә не Манчестрде, Лидсада, Бирмингемде, Шеффилда жә не басқ а да қ алаларда «қ ызылкірпіштілер» деп аталатын қ алалық университетер пайда болды. Тарихтан сабақ беретін оқ ытушылар санының ө скені байқ алды, 1900 жылы олардың саны 30-ғ а жуық, ал 1939 жылы 400-ге жетті. Тарихи ғ ылымның теориялық – методологиялық негізінде британ тарихнамасында бастаушы таным ә дісі тарихы ү рдісте ө зінің себеп – салдарлық байланыстарын орнатудағ ы мақ саттарын шектеген жә не жалпы ә леуметтік заң дарды жариялауғ а ұ мтылғ ан континенттік позитивизмге қ арсы шық қ ан британдық нұ сқ адағ ы позитифизм болды. Мұ ндай позицияны тарихшылардың Кембридждік мектебін қ ұ рушылардың бірі, Джон Бьюри (1861 – 1927) болды. Бьюри қ оғ амның дамуында материалдық жә не ә леуметтік факторлардың ә серін ескере отырып, тарих барысына дербес еркіндікті анық тау ә серін басып айтып, психологиялық салада тарихи ү рдіске айқ ындаушы ә серді іздеді. Бьюри жаң а тарихты зерттеуге мә н беріп, ХІХ ғ. аяғ ынан бастап жаң а тарих кезең ін ерекше бө ліп кө рсету керектігін айтты. Тарихшылардың академиялық қ ауымдастығ ының басты мә селесі «оның ө зі ү шін» тарихын зерттеу қ ажеттілігін тү сіну болды жә не тарихтағ ы жекелік пен бірің ғ айлылық ты зерттеуге шешуші мә н берілді. Тарихта жаратылыстану ғ ылымдарына тә н ә дістерді қ олдану мү мкін емес деп саналды. Тарихты осылай тү сіну тарихты ғ ылыман гө рі ә дебиет пен ө нерге жақ ындатты. Позитивизм бағ ыты британ тарихшылары ортасында, демек, неокантиандық кө зқ араспен сай келді.

Ұ с ы н ы л а т ы н ә д е б и е т т е р: