Дәріс №11

Тақ ырыбы: Ө ндірістік тө гінді суларды биологиялық тазарту

Жоспары:

1.Тө гінді суларды жіктеу

2. Ә ртү рлі факторлардың биологиялық тазарту ү дерісінің тиімділігіне ә сері

Дә ріс мақ саты: Ө ндірістік тө гінді суларды биологиялық тазарту қ арастыру

1. Ө неркә сіп кә сіпорындарының аумағ ынан ә кетілетін тө гінді сулар ө здерінің қ ұ рамы бойынша ү ш тү рге бө лінуі мү мкін:

1.ө ндірістік

2.тұ рмыстық

3.атмосфералық

Ластанғ ан ө ндірістік тө гінді суларда ә ртү рлі қ оспалар болады жә не ү ш топқ а бө лінеді:

1) кө біне кө п минералды қ оспалармен ластанғ ан;

2) кө біне кө п органикалық қ оспалармен ластанғ ан;

3) минералды жә не органикалық қ оспалармен ластанғ ан.

Ластаушы заттардың мө лшері бойынша ө ндірістік тө гінді сулар (ә лсіз концентрацияланғ ан жә не жоғ ары концентрацияланғ ан) тө рт топқ а бө лінеді: 1-500, 500-5000, 5000-30000 мг/л.

Ө ндірістік тө гінді сулар оларды ластайтын органикалық ө німдердің физикалық қ асиеттері бойынша (мысалы, қ айнау температурасы бойынша) ерекшеленуі мү мкін: 120°С азырақ, 120—250°С жә не 250°С жоғ ары.

Ластанбағ ан ө ндірістік тө гінді сулар тоң азыту, компрессор, жылу алмастыру аппараттарынан келіп тү седі. Онымен қ оса, олар негізгі ө ндірісте жабдық жә не ө ндіріс ө німдері салқ ындатылғ ан кезде тү зіледі.

Ә ртү рлі кә сіпорындарда, тіптен бірдей технологиялық ү дерістер кезінде ө ндірістік тө гінді сулардың қ ү рамы, су бө лу режимі жә не шығ арылатын ө німнің бірлігіне ү лестік шығ ын аса ә р алуан болып келеді.

Талданып отырғ ан тө гінді суларда: ө ндірістің осы тү рі ү шін спецификалы қ ұ рамдас бө ліктердің (фенолдардың, мұ най ө німдерінің, беткейлік-белсенді, улы, радиоактивті, жарылыс қ аупі бар заттардың) қ ұ рамы, органикалық заттардың ОБТтол жэне ОХТ шамаларымен кө рсетілетін жалпы мө лшері; белсенді реакция; боялу қ арқ ындылығ ы; минералдану дә режесі анық талуғ а тиіс. Механикалық қ оспалардың шө гу немесе қ алқ ып шығ у кинетикасы жә не олардың кө лемі, тө гінді судың коагуляцияланғ ыштығ ы жә не т.б. секілді параметрлерді анық тау керек. Бұ л мә ліметтер белгілі бір кә сіпорын ү шін тө гінді суларды тазартудың ең мақ сатқ а лайық ты жә не экономикалық тұ рғ ыдан негізделген ә дісін таң дап алуғ а мү мкіндік береді.

Жекелеген кә сіпорындардың ө ндірістік тө гінді суларының физикалық -химиялық кө рсеткіштері осы сулардың қ ү рамының ауытқ уларының кең диапазонын куә ландырып отыр, бұ л ө ндірістік тө гінді сулардың ә р тү рі ү шін тазартудың оптималды ә дісін таң дап алуды мү қ ият негіздеу қ ажеттігін тудырады.

Ө ндірістік тө гінді сулардың мө лшері ө неркә сіптің ә ртү рлі салалары ү шін су тұ тыну мен су бө лудің ірілендірілген нормалары бойынша кә сіпорынның ө німділігіне байланысты анық талады.

Су тұ тыну нормасы деп озық тә жірибенің немесе ғ ылыми негізделген есептеудің негізінде белгіленген (немесе ұ сынылатын), ө ндірістік ү деріс ү шін қ ажетті судың мақ сатқ а лайық ты мө лшері есептеледі. Су болу нормасы болып су тұ тынудың мақ сатқ а лайық ты нормасы кезінде ө ндірістен су тоғ анына бө лінетін тө гінді сулардың анық талган орташа мө лшері табылады.

Су бұ ру режимі. Канализациялық желілерді жә не қ ұ рылғ ыларды жобалағ ан кезде тө гінді сулардың тә уліктік мө лшерін ғ ана емес, олардың тә уліктің сағ аттары бойынша келіп тү су режимін, басқ аша айтар болсақ, тө гінді сулардың ағ ып келуінің сағ аттық графигін білу қ ажет. Ө ндірістік тө гінді сулар ауысым ішінде бірқ алыпты жә не бірқ алыпсыз келіп тү суі мү мкін. Химия, жең іл, тоқ ыма, фармацевтика, тамақ ө неркә сіптерінің жә не басқ а да салалардың бірқ атар ө ндірістерінде жоғ ары концентрацияланғ ан жә не улылығ ы жогары тө гінді сулардың бірден кө п келіп тү сулері жү ріп отырады, бұ л кезде суды ағ ызудың мерзімділігі ауысымына, тә улігіне, аптасына бір рет болуы мү мкін. Ө ндірістік тө гінді суларды ағ ызу режимі толығ ымен жекелеген цехтардың жә не жалпы алғ анда ө ндірістік кә сіпорынның ө ндірісінің технологиялық ү дерісінің регламентімен анық талады.

Ө неркә сіп кә сіпорындарының канализация желілерін жобалағ ан жә не пайдаланғ ан кезде алаң ішіндегі жә не алаң нан тыс канализацияны айырып таниды. Біріншісіне канализациялық желілердің ө неркә сіп алаң ының аумағ ында орналастырылатын кешені жатады. Ө неркә сіп алаң ынан тысқ ары жерде орналасқ ан канализация желілері жә не коллекторлар, қ ұ рылғ ылар, насос станциялары жә не тазарту қ ондырғ ылары алаң нан тыс канализацияғ а жатады. Егер ө ндірістік тө гінді сулар тікелей елді мекеннің (қ аланың) тазарту қ ондырғ ыларына жіберілсе, онда алаң нан тыс канализация ө неркә сіп кә сіпорнының коллекторларының елді мекеннің канализация желісіне немесе біріктірілген тазарту қ ондырғ ыларының кешеніне қ осылуын қ амтамасыз ететін желілердің, коллекторлардың жә не қ ұ рылғ ылардың жү йесімен шектеледі.

Ө неркә сіп кә сіпорындарының канализациясының жү йесін жә не схемасын таң дап алғ ан кезде:

1)жекелеген ө ндірістік цехтардың жә не жалпы кә сіпорынның тө гінді суларының мө лшерін, қ ү рамын жә не қ асиеттерін, сондай-ақ су бө лу режимдерін;

2)технологиялық ү дерістерді ү тымды етудің есебінен кә сіпорындардың ластанғ ан ө ндірістік тө гінді суларының мө лшерін қ ысқ арту мү мкіндігін;

3)ө ндірістік тө гінді суларды айналмалы сумен жабдық тау жү йесінде немесе осында сапасы тө менірек суды қ олдануғ а жол берілетін ө зге ө ндірістің технологиялық қ ажет-тіліктері ү шін қ айтара пайдалану мү мкіндігін;

4)тө гінді суларда бар қ ұ нды заттарды бө ліп алудың жә не пайдаланудың мақ сатқ а лайық тылығ ын;

5)ластанбағ ан тө гінді суларды ө ндірісте қ айтара пайдалану жә не ластанғ ан тө гінді суларды ө ң деу ү шін ө ндірістік тө гінді суларды бө лу мү мкіндігін;

6)бірнеше жақ ын жатқ ан ө неркә сіп кә сіпорындарын бірлесе канализациялау мү мкіндігін жэне осының мақ сатқ а лайық тылығ ын, сондай-ақ ө неркә сіп кэсіпорнын жэне елді мекенді канализациялауды кешенді шешу мү мкіндігін;

7)тазартылғ ан тұ рмыстық тө гінді суларды технологиялық ү дерісте пайдалану мү мкіндігін;

8)ө ндірістік тө гінді суларды ауылшаруашылық жә не техникалық дақ ылдарды

суландыру ү шін пайдалану мү мкіндігін жә не мұ ның мақ сатқ а лайық тылығ ын;

9)жекелеген ө ндірістердің жә не цехтардың тө гінді суларын жергілікті тазартудың мақ сатқ а лайық тылығ ын;

10)су тоғ анының ө зін-ө зі тазартуғ а қ абілеттілігін, ө ндірісті тө гінді суларды су тоғ анына ағ ызу шарттарын жә не оларды лимиттеуші кө рсеткіштер бойынша тазартудың қ ажетті дә режесін;

11)тазартудың қ андай да болсын ә дісінің мақ сатқ а лайық тылығ ын ескеру қ ажет.

Ө неркә сіп кә сіпорнының канализация жү йелерін техникалық -экономикалық кө рсеткіштердің негізінде вариантты жобалағ ан кезде оң тайлы вариант қ абылданады.

Ө неркә сіп кә сіпорындарының канализациясы ә детте толық жеке жү йе бойынша жү зеге асырылады.

Ө ндірістік тө гінді сулар ластаушы заттардың тү ріне жә не олардың концен-трацияларына, сондай-ақ тө гінді сулардың мө лшеріне жә не олардың пайда болғ ан орындарына байланысты бірнеше дербес ағ ындармен ә кетіледі: қ ұ рамында ластанулардың бір немесе бірнеше тү рі бар ә лсіз ластанғ ан; қ ұ рамында уыттандыратын жә не улы заттар бар; қ ышқ ыл; сілтілі; қ атты минералданғ ан; қ ұ рамында майлар мен тоң майлар, талшық, беткейлік белсенді заттар жэне т.с. бар. Ластанбағ ан тө гінді суларды ә детте жеке ағ ынғ а біріктіреді.

Егер ө ндірістік тө гінді сулар ө здерінің қ ұ рамы бойынша биологиялық тазартуды қ ажет етпесе, ө неркә сіп кә сіпорнында тү зілетін тұ рмыстық тө гінді сулар бұ рылып ә кетіледі жә не бө лек тазартылады.

Егер ө ндірістік тө гінді сулар осылардың деструкциясы биологиялық жолмен мү мкін болатын органикалық заттармен ластанғ ан болса, тұ рмыстық жә не ө ндірістік тө гінді суларды бірлесе бұ ру мақ сатқ а лайық ты болмақ; бұ л кезде улы қ оспалардың концентрациясы шекті- жол берілетін концентрациядан асып кетпеуге тиіс.

Ө неркә сіп кә сіпорнының ластанбағ ан аумақ тарынан ақ қ ан жаң быр сулары жеке канализация жү йесімен ә кетіледі немесе ластанбағ ан ө ндірістік тө гінді сулармен біріктіріліп, су тоғ анына тазартусыз ағ ылады. Шикізатты, сұ йық жә не қ атты отынды, майларды, бояғ ыштарды жә не т.с. ү йіп жинауғ а арналғ ан алаң дардан ақ қ ан жаң быр сулары ластанғ ан ө ндірістік тө гінді сулармен бірге ә кетіледі жә не су тоғ анына жіберер алдында бірлесе тазартылуғ а тйіс.

Ө неркә сіп кә сіпорнының канализация жү йелерін жобалау кезінде тө гінді сулардың жекелеген ағ ындарын бө лудің немесе біріктірудің мақ сатқ а лайық тылығ ы қ ү рылыстың сметалық қ ұ ны жә не тазарту қ ондырғ ыларын пайдалануғ а кететін шығ ындар, су тоғ ан- дарын ластанудан қ орғ аудың сенімділігі жә не негізгі ө ндірістің рентабельділігі осыларды дұ рыс шешуге байланысты болатын ең ө зекті мә селелердің бірі болып табылады.

Биологиялық тотық тандыру - суды кө птеген органикалық қ оспалардан тазартуғ а мү мкіндік беретін, ө ндірістік тө гінді суларды тазартудың тә жірибеде кең қ олданылатын ә дісі. Бұ л ү деріс ө зінің мә нісі бойынша табиғ и жә не оның сипаты су тоғ анында, тазарту қ ондырғ ысында жә нет.с. ө рбитін ү дерістер ү шін бірдей. Биологиялық тотық тандыруды ө зіне кү рделі қ арым-қ атынастармен (метабиоз, симбиоз жә не антагонзм) бірың ғ ай кешенге ө зара біріккен кө птеген ә ртү рлі бактерияларды, қ арапайымдарды жә не т.с. қ осатын микроор- ганизмдер қ ауымдастығ ы (биоценоз) жү зеге асырады. Бұ л қ ауымдастық та басты рол бактерияларғ а тиесілі, олардың мө лшері 1 г қ ұ рғ ақ биомассағ а 10⁶ жасушадан 10¹⁴ жасушағ а дейін ө згеріп отырады. Бактерия тұ қ ымдарының саны 5-10, тү рлерінің саны - бірнеше ондағ ан жә не тіптен жү здеген тү рге дейін жетуі мү мкін.

Бактерия тү рлерінің осындай ә р алуандығ ы тазартылатын суда ә ртү рлі кластағ ы органикалық заттардың болуымен байланысты. Егер де тө гінділердің қ ұ рамында органикалық кө міртегінің тек бір немесе қ ұ рамы бойыншажақ ын бірнеше кө зі, яғ ни органикалық қ осылыстың бір немесе бірнеше жақ ын гомологтары бар болса, онда бактерия монокултурасының дамуы мү мкін.