Лекция №9.

Жоспар:

1. Христиан дінінің негізінде пайда болғ ан діни ағ ымдар

2. Мифтік жә не тарихи қ алыптасуы.

3. Інжіл (Библия) – киелі кітап: Кө не жә не Жаң а ө сиеттер.

Сабақ тың мақ саты: Христиан дініндегі ең ірі жіктелудің бірі негізгі екі бағ ыты – православие мен католицизмнің пайда болуын жә не тарихын білу. Олардың дү ниетанымдық кө зқ арастарынмен танысу.

Сабақ тың міндеті: Студентті оқ у материалын ө зінше іздеп табуғ а, оны тү сініп пайдалануғ а, онымен жұ мыс істеуге ү йрету. Тақ ырып бойынша мә ліметтерді толық мең геру.

Христиан діні – ә лемдегі ең кө п тарағ ан діндердің бірі, қ азіргі таң да оның 2 миллиардқ а жуық ұ станушылары бар. Христиандық православие, католицизм, протестанттық болып ү ш негізгі бағ ытқ а жіктеледі. “Христос” сө зі грек тілінен алынғ ан, мессия, қ ұ тқ арушы деп аударылады. Кө не Ө сиетте Иисус Христос болашақ та Израиль жеріне келіп, ол жердегі халық ты қ иыншылық тан қ ұ тқ аратын, ә ділеттілікті орнататын пайғ амбар ретінде сипатталады. Бұ л дін біздің дә уіріміздің І ғ асырында Помпей шапқ ыншылығ ынан кейін Рим империясының қ ұ рамына кірген Палестинада пайда болды. Палестинаның, ә сіресе, оның орталық бө лігі – Самария тұ рғ ын­дарының этностық қ ұ рамы ә ртү рлі еді. Бұ л жерлерге қ оныс аударғ андар мұ нда ө з мә дениеттері мен нанымдарының белгілерін ала келді.

Вавилон, парсы, македон басқ ыншылығ ын (б.д.б. VІ-ІІ ғ ғ.) жә не жат елдік Птоло­мейлер мен Селеквидтер ә улеттерінің билігін бастан кешірген палестиналық еврейлер аз уақ ытқ а саяси тә уелсіздікке қ ол жеткізеді. Б.д.б. 140 жылдан бастап тә уелсіз Иудеяны маккавей (хасмоней) ә улетінің алғ ашқ ы священник-патшалары билейді. Олар ел аумағ ын ұ лғ айтумен қ атар тұ рғ ындарғ а иудей дінін қ абылдатуғ а белсенді атсалысады. Б.д.б 36 жылы Рим қ олбасшысы Гней Помпей ә скерлері Иудеяны жаулап алады, сө йтіп, Сирия провинциясына қ осылғ ан Иудея Рим империясының бір бө лігіне айналды. Иудея мен Самария ө зін-ө зі басқ арудың соң ғ ы белгілерінен айырылды. Саяси тә уелсіздіктен айырылуды Палестина тұ рғ ындарының бір бө лігі қ асірет ретінде қ абылдады. Халық арасында ә келер ө сиетін, діни рә сімдер мен тыйым салуларды бұ зғ аны ү шін қ ұ дай қ аһ арына ұ шырағ андық туралы пікірлер кең таралды. Бұ л еврейлердің діни-ұ лттық топтары – хасидейлер (ізгі иудейлер) мен фарисейлер (жіктелгендер) ұ станымдарының нығ аюына кө п ық пал етті. Фарисейлер иудаизмнің тазалығ ы ү шін, жат жерліктердің ық палына қ арсы кү ресіп, дә стү рлі тіршілік нормаларын сақ тауғ а шақ ырды. Бұ л Жаң а Ө сиет мә тіндерінде кө рініс тапты. Ә леуметтік қ ұ рамы бойынша фарисейлер қ ала тұ рғ ындарының орта таптарынан (саудагерлер мен қ олө нершілерден, синагога оқ ытушыларынан) тұ рды.

Жергілікті дә стү рлермен, киелі діни орындармен санаспағ ан жатжерліктер билігіне деген наразылық, Римге қ арсы кө терілістердің аяусыз басып-жаншылуынан туындағ ан енжарлық, ә леуметтік жә не мү ліктік тең сіздіктің терең деуі, ішкі қ айшылық тар, сенімсіздік пен селқ остық, болашақ тың бұ лың ғ ырлығ ы сезімі мен мистикалық сарыуайым сарындарын туындатты. Біздің дә уіріміздің І ғ асырында Палестинада кө п кешікпей қ ұ тқ арушының, мессияның (машиах) “қ ұ дай белгісі бардың ” келетінін жә не оның иудей халқ ын қ ұ тқ арып, “иудей патшасы” болатын­дығ ын уағ ыздаушылар қ аптап кетті. Шығ ыстың ә ртү рлі діни ілімдері сияқ ты Рим діні де аш-жалаң аш халық қ а ешбір ү міт бере алмады, Рим дінінің ұ лттық сипаты ұ лттық ә ділеттілік, аман қ алу тең дігі идеяларын нығ айтуғ а мү мкіндік бермеді. Христиан діні қ ұ лдық тә ртіпті айыптап, қ арапайым халық тың мү дделерін қ орғ ауғ а талпынды. Сө йтіп, адамдарғ а Христос ә келген қ ұ дай ақ иқ атын тану арқ ылы ә рбір адам бостандық қ а жете алады деп жариялады. Адам тө згісіз қ оғ амдық қ атынастарғ а қ арсы шығ ып, ә р адамғ а тү сінікті адамгершілік қ ұ ндылық тарды ұ стануғ а шақ ырғ ан христиан діні тез арада ү лкен идеялық кү шке айналды. Христиан ілімі Қ асиетті Жазу – Библия мен Қ асиетті Аң ызғ а – шіркеу ә кейлерінің айтқ андарына, соборлардың шешімдеріне негізделеді. Алайда, ерте христиандық та бұ л негіздер болғ ан жоқ. Христианшылдық ұ зақ уақ ыт бойы ауызша дә стү рге негізделген уағ ыздар айту, аң ыз-ә ң гімелер – “игі хабарлар” арқ ылы таралды.

Алғ ашқ ы ғ асырларда ә ртү рлі қ ауымдарда ә ртү рлі евангелиялар, жеке адамдардың істері туралы жазбалар пайда болды. Сол уақ ыттарда белгілі болғ ан жазулар: Петр, Андрей, Варфоломей, Лука, Иоанн евангелиялары, аталғ ан Матвейден келген еван­гелиялардың ә ртү рлі нұ сқ алары еді. Сонымен қ атар топтардың атауымен аталып, сол топтарда қ адір тұ тылғ ан евангелиялар да, мысалы, назорейлер, эбиониттер, еврейлер евангелиялары да пайда болды. Бұ дан басқ а Петр Апокалипсисі, Павелдің лаодикейліктерге, александриялық тарғ а арнағ ан хабарлары, оның Сенека­мен алысқ ан хаттары, Петр уағ ыздары, 12 апостолдар ілімі (“Дидахе”), Герма “Пастрі” сияқ ты аян алу жанрына жататын кітаптар да кездеседі.

Ә дебиеттер:

1. Дінтану негіздері. Ғ.Есім., А.Артемьев., С.Қ анаев., Г.Білә лова Алматы. 2003

2. Дін жә не еркін ойшылдық. Аханов Б. Алматы. 2002

1. Діндер тарихы мен теориясы жә не еркін ой. Мұ ханов К., Ә йтімбетова Г. Алматы 1996