Лекция № 12

Жоспар:

1. Ислам дінінің пайда болуы жә не негізгі ерекшеліктері: ағ ымдар, діни оқ улық тар.

2. Қ асиетті Қ ұ ран – кітабы, адам мен дү ниенің жаратылысы жайында.

Сабақ тың мақ саты: Ислам дінінің пайда болуы, тарихи, мә дени-рухани дамуы кезең дері, діни философиялық ілімінің ерекшеліктері. Ислам дінінің сенімдік жү йесін жә не қ оғ амда алатын орны туралы мә ліметтермен танысу.

Сабақ тың міндеті: Тақ ырып бойынша мә ліметтерді толық мең геру.

Басқ а да дү ниежү зілік діндер сияқ ты Ислам дінінің де ө зіндік ұ зақ тарихы бар.Ол тарих дү ние жү зілік ә лем тарихымен ұ штасып, жұ птасып, шымдасып жатады. Бірақ, Ислам дінінің шығ у дә уірінде, уақ ыт талабына, оны ұ станғ ан халық тардың тұ рмыс-тіршілігіне, ә дет-ғ ұ рпына байланысты, психологиясына, кө ң іл-кү йіне қ арай ө зіндік ерекшеліктерінің бар екенін аң ғ арғ анымыз жө н.

Ислам діні-дү ние жү зілік діндердің ішінде ең кеш шық қ ан жас дін. Ол біздің заманымыздың VII ғ асырында Аравия тү бегін мекендеген тайпалар алғ ашқ ы қ ауымдық қ атынастардан таптық қ атынастарғ а кө ше бастағ ан кезде қ ұ л иеленушілік идеологиясы ретінде дү ниеге келді. Тарихи деректерге, ә деби аң ыздарғ а сү йенсек, Ислам діні Аравиядағ ы Хиджаз ө лкесінің ең ірі қ аласы-Меккеде шық ты. Аравия елі бірқ атар бай елдердің орталығ ында болды. Олар: Рим, Византия, Египет, Иран жә не басқ а елдер бір-бірімен сауда қ атынасын жасағ ан кезде Аравия жерін басып ө тетін.

Бұ л діннің арабтардың ортасында пайда болып, кең қ анат жаюына қ андай тарихи жағ дайлар ә сер етті жә не мұ ндай сирек қ ұ былыстың саяси - ә леуметтік, этнографиялық тү п – тамырын қ айдан іздеуге болады? Міне, бұ л сұ рақ тарғ а кө птеген зерттеушілер жауап іздеуде кейде толық тай болмаса да исламғ а дейінгі жә не ежелгі исламдық дә уірлерден сан – салалы деректер желісінде жауап тапқ андай болады. Ондай бағ алы тарихи деректерді Оң тү стік Арабияның қ алаларында сақ талғ ан ескерткіштер мен кө не жазулар қ ұ райды. Сондай-ақ исламғ а дейінгі VI-VII ғ асырларда жазылғ ан ауызша мұ ра арабтық поэзияда арабтардың кү нделікті тұ рмыс – салты, кө птеген тайпалар мен қ арым-қ атынасы, діни –наным сенімі туралы кө птеген деректер келтірілген. Ал, Қ ұ ранның ө зі ежелгі жә не исламғ а дейінгі арабтардың тарихы туралы ең негізгі дерек кө зі болып табылады.VI-VII ғ асырларда Арабия халқ ының кө п бө лігі кө шпенді малшылар болды. Негізінен оларды арабтар деп атады: ‘араб, а‘раб, ‘ураб, урбан.

Тек VII ғ асырдан кейін ғ ана бұ л этноним ислам дінін қ абылдағ ан жә не біртіндеп араб тіліне кө шкен отырық шы халық тардың ортасында кең інен тарала бастады. Тым ерте кезде мал шаруашылығ ымен айналысқ ан оң тү стік арабтары иемендер жә не басқ аларының тілдері кө шпелі тайпалар диалектісіне сә йкес келсе де, ө здерін арабтарғ а қ арсы қ ойды. Бұ л қ арсылық шежіреде кө рініс тапқ ан. Онда солтү стік тайпалардың ата-бабасы – мудар, ал оң тү стік тайпалардікі – Иаруб болып саналады. Араб тілі – Таяу Шығ ыстың ежелгі тілдері ассирия, финикий, еврей, арамей, вавилон, ахмар жә не эфиопияның басқ а да тілдері енетін семит тіл тармағ ына жатады. Бұ лардың ішінен араб тіліне ең ұ қ сасы ежелгі еврейлік пен оның бү гінгі таң дағ ы нұ сқ асы иврит.

Ежелгі кезең де шамамен б.з.б III мың жылдық та Солтү стік Арабияда еврейлермен арабтардың тү п тамыры бір этникалық жә не тілдік қ ауымды қ ұ рағ ан. Таурат сарындары мен сабақ тас арабтардың аң ыздарына қ ұ лақ салсақ, кө не ө сиеттегі Ибрахимнің баласы Ысқ ақ тан еврейлер, Исмайлдан арабтар тарағ ан. Ысқ ақ пен Исмайлдың шешелері бө лек болғ анымен, ә келері бір ағ алы-інілі туысқ андар. Сондық тан арабтық – еврейлік аң ыздарда ортақ кейіпкерлер мен сә йкес оқ иғ алар кө п. Бірақ б.з.б XIII ғ асырда Палестинаны жаулап алғ ан еврей тайпалары сол жерде отырық шылық қ а кө шіп басқ а семиттерден біржола бө лініп, жеке халық болып қ алыптасады.

Ханифшілер иудейлік жә не христиандық ү лгілермен бір қ ұ дайғ а табынуды жақ тады. Бірақ олар кү мә нді болды. Ә детте басымдық қ а ие болғ ан тайпа кө семі немесе мемлекет басшысы бір дінді қ алап, соны уағ ыздайтын. Яғ ни дін кү шпен орнап, сол кү штің, саясаттың қ ызметшісі болатын.Ал VII ғ асырдағ ы Араб елінде оқ иғ а мү лдем басқ а жолғ а тү сті: жаң а, хақ дінді саятшы кө сем емес, дін уағ ызшы, Алланың елшісін насихаттап, Атлантикадан Ү нді мұ қ итына дейін созылып жатқ ан аса қ уатты мемлекет – Араб халифатын орнық тырды.

Адамзат тарихында осындай ересен бетбұ рыс жасағ ан Меккедегі аса беделді қ ұ райыш тайпасының Ә шім ә улетінен шық қ ан Мұ хаммед пайғ амбар еді.

Ислам «Мұ хаммед пайғ амбардың мө рі»- деп атайды. Ө йткені ислам діні адамзат баласына келген жә не келетін ең соң ғ ы хақ дін, Мұ хаммед Алланың ең соң ғ ы елшісі болып саналады.

Ә дебиеттер:

1. Дінтану негіздері. Ғ.Есім., А.Артемьев., С.Қ анаев., Г.Білә лова Алматы. 2003

2. Дін жә не еркін ойшылдық. Аханов Б. Алматы. 2002

3. Діндер тарихы мен теориясы жә не еркін ой. Мұ ханов К., Ә йтімбетова Г. Алматы 1996

4. Дінтану негіздері. Бә йтенова Н.Ж., Затов Қ.А. Алматы. 2006