Кеден органдарын басқару үдерісінің мәні мазмұны

Қ азақ стан Республикасының кеден органдары - ө з қ ұ зыреті шегінде Қ азақ стан Республикасында кеден саясатын іске асыруғ а қ атысатын жә не кеден ісін, Қ азақ стан Республикасының жедел-iздестiру қ ызметi туралы заң дарына сә йкес жедел iздестiру қ ызметiн тікелей жү зеге асыратын, сондай-ақ Қ азақ стан Республикасының заң актілерінде кө зделген ө зге де ө кілеттіктерді атқ аратын мемлекеттік органдар.

кеден органдары Заң дық тү сініктер (категориялар) заң дық қ ұ былыстың ашатын қ ысқ а анық таулар екені белгілі. Кеден органы тү сінігін, оның іс — ә рекетінің қ ұ қ ық тық негіздерін жә не мемлекеттік биліктің атқ арушы органдары жү йесіндегі орнын анық тауды еліміздің Конститутциясында белгілінген атқ арушы биліктің іс — ә рекетінің қ ұ қ ық тық негіздеріне сү йене отырып зерделеуге болады. Конституция мә тінінде кеден органдары нақ ты аталмағ ан. Дегенмен, Конститутцияда бү кіл мемлекеттік механизмнің қ ұ рылымының, іс — ә рекетінің негізгі параметірлері белгіленген жә не Қ азақ станның жеке тә уелсіз мемлекет ретінде ө мір сү руінің қ ұ қ ық тық реттелуінің негізгі базалық, іргетас идеялары мен қ ағ идалары айқ ындалғ ан. Қ азіргі жалпы ә лемдік ғ аламдасу процесі жү ріп жатқ ан кезде мемлекеттік басқ ару жү йесіндегі кеден органдарының маң ызы мен мә ні артып, оғ ан жү ктелетін қ ызметтің де тү рі мен бағ ыты ү немі ө згеруде, тү птеп келгенде, «кеден органы» тү сінігінің ө зі жаң аша мә нге иеболуда. Жалпы «кеден органы» тү сінігін айқ ындағ анда оның белгілі бір мемлекеттік басқ ару жү йесіндегі орны жә не нақ ты тарихы кезендегі атқ арып отырғ ан қ ызмет аумағ ын, функцияын да есепке алу керек. Себебі, Ә рбір тарихи кезең де «кеден органы» тү сінігіне кіретін мемлекеттік мекемеге жү ктелетін міндеттер (кез келген мемлекеттік органның нақ ты бір міндеттерді атқ ару ү шін қ ұ рылатыны белгілі), оның қ ұ зіреті, қ ұ рылымы, іс — ә рекетінің ә дістері мен тү рлері, т.б. параметірлері ү немі тарихи ө згерісте болатыны мә лім. Бұ л, ә сіресе, мемлекеттің қ ұ рылу, қ алыптасу дә уіріне тә н.Ә рбір басқ ару органының мемлекеттік механизімі қ ұ рамында белгілі бір саланы басқ аруда туындайтын қ ажеттілікке байланысты қ ұ рылатыны белгілі. Кеден органын қ ұ рудағ ы басты мақ сат мемлекеттің кедендік егемендігін қ орғ ау, мемлекеттік дербес кеден саясатын жү ргізу десек, «кеден егенмендік» ұ ғ ымы аясына кең ауқ ымды міндеттер мен мақ саттар енетінін байқ ауғ а болады. Жалпы, егемендік (суверенитет – француздың souverainete сө зінен – жоғ арғ ы билік деген ұ ғ ымды білдіреді) мемлекеттік биліктің халқ аралық қ атынас саласындағ ы тә уелсіздігін, сондай – ақ ел ішіндегі ө згеде биліктерден тә уелсіздігін, ә рі ү стемдігін білдіреді десек, кеден органдары мемлекеттік басқ ару механизімінің бір бө лігі ретінде ө зіне белгіленген қ ұ зіреттілік аумағ ында монополистік ү стемдік жү ргізеді.Кеден органдары тү сінігін анық тағ анда оны мемлекеттік органдардың қ ұ рамдас бө лігі ретінде қ арастырсақ, басқ а мемлекеттік басқ ару органдарына берілетін жалпы ө кілеттіктер кеден органдарына да қ атысты екенін байқ ауғ а болады. 2000 жылдың 27 қ арашасында жарық кө рген «Ә кімшілік процедуралар туралы» Қ азақ стан Республикасының Заң ының 1 – бабында: Мемлекеттік орган деп Конституция, заң дар, басқ ада нормативтік – қ ұ қ ық тық актілер бойынша мемлекеттің атынан тө мендегі функйияларды атқ аруғ а; - баршағ а бірдей міндетті жү ріс – тұ рыс тә ртібін анық тайтын актілерді басып шығ аруғ а; - ә леуметтік мә ні бар қ оғ амдық қ атынастарды басқ аруғ а жә не реттеуге; - мемлекет орнатқ ан баршағ а бірдей міндетті жү ріс – тұ рыс тә ртібінің сақ талуын бақ ылауғ а; - ө кілеттік алғ ан мемлекеттік мекемені тү сінеміз, — деп атап кө рсетілген. Кеден саясаты Кеден органдарын қ ұ рудағ ы негізгі мақ саттардың бірі мемлекеттің тә уелсіз кеден саясатының мақ саттары: - Қ азақ стан нарығ ын қ орғ ау; - Қ азақ стан ө ндірушілері мен тұ тынушыларын қ орғ ау; - Экономиканың дамуын ынталандыру; - Экономикада қ ұ рылымдық қ айта қ ұ ру жү ргізуге жә рдемдесу; - Бә секені ынталандыру жә не монополимге қ арсы ә рекет ету; - Экспортты кө термелеу жә не импортты алмастыратын ө ндірісті ынталандыру; - Сауда саясаты міндеттерін шешу; деп кө рсетілген. Бұ л мақ саттар мемлекеттің кеден саясатына жатады. Кеден саясаты – мемлекеттің саясатының маң ызды буыны. Ол заң дар, басқ ада қ ұ қ ық тық – нормативтік актілер, ұ йымдастыру шаралары арқ ылы жү зеге асырылады. Демек, мемлекеттің кеден саясатының іске асырылу жолдарын, бағ ыт – бағ дарына: Президент, Поарламент, Ү кімет, т.б. басқ ару органдары анық тайды.Кеден саясаты тек кеден органдары арқ ылы атқ арылмайды. Айталық, жоғ арыда кеден саясатының қ ұ рамдас бө лігі ретінде аталып ө тілген шетел инвестициясын тарту мә селесі кеден огандары қ ызметі аумағ ынан шығ ып кетеді жә не ол атқ арушы жә не заң шығ арушы биліктің ауқ ымды жә не ү йлесімді жұ мыстарын қ ажет етеді. Сонымен мемлекеттің кеден саясатын Қ азақ стан Республикасының ішкі жә не сыртқ ы экономикалық жә не саяси жағ дайынан туындап, ө згеріп, дап отыратын кү рделі, кешенді тү сінік деуге болады.Белгілі бір кезең дегі кеден саясатының негізгі параметірлерін ішкі экономикалық субъектілердің потанциалдық іс — ә рекеті мү мкіншіліктерін есепке ала отырып, елдің жалпы экономикалық кең істігіндегі қ ұ былыстарды ө зара ү йлестіре отырып ү кімет белгілейді. Ал кеден саясатының заң и негіздері Парламенттің немесе Президенттің нормативтік актілері арқ ылы жасалады, сондай – ақ ағ ымдағ ы іс ә рекетте ү кіметтің қ аулылары, ережелері, т.б. арқ ылы жү зеге асырылып отырады.Дегенмен, мемлекеттің кеден саясатының ең негізгі атқ арушы қ ұ ралы ретінде іс — ә рекет жасайтын кеден органдарының нақ ты іс — ә рекет аумағ ы мен міндеттері де ү лкен – ол елдің экономикалық мү дделерін, кедендік шекарасын қ орғ айды; тауарлар мен кө лік қ ұ ралдарының қ озғ алысына кедендік бақ ылау жасайды, келісім – шарт жасасқ ан тараптардың кедендік аумақ тары шең берінде экспорт жә не импорт операцияларына, валюта қ озғ алысына кедендік бақ ылау жасайды.; елдің заң дары белгіленген мө лшерде кедендік баждар, тө лемдер мен алымдар алып отырады; мемлекеттің кеден заң дарын бұ зғ ан заң дық жә не жеке тұ лғ аларды жауапкершілігінің шегін белгілейді, т.б. Осы міндеттердің бә рін атқ ару ү шін арнайы мемлекеттік орган – кеден қ ұ рылып, ол мемлекеттің механизмінің қ ұ рылымдық элементтерінің бірі ретінде биліктік жә не мә жбү рлеушілік ө кілеттілікке ие болады.