Тақырып – Егістік шаруашылығы саласында кәсіпкерлік жүйесіндегі бизнес-жоспарлау

Сұ рақ тар:

1. Кә сіпорындағ ы жоспарлаудың жіктелуі

2. Кә сіпкерлік жобалардың бизнес-жоспары

3. Бизнес-жоспарды жасау жә не ә зірлеу ә дістемесі

4. Бизнес-жоспардың мазмұ ны, сипаттамасы

1. Кә сіпорындағ ы жоспарлаудың жіктелуі

Жылдық жоспар стратегиялық жоспар негізінде 1 жыл мерзімге жасалады. Кә сіпорынның алдағ ы жылы дамуын кө рсететін жоспарлы қ ұ жаты ретінде ө ндірістік-шаруашылық қ ызметінің жылдық жоспары қ абылданады.

Қ азіргі кезең де жылдық жоспарды қ ұ рудың негізгі ерекшелігі -кә сіпорынның ө з қ алауынша ө німді ө ндіру жә не сату кө лемдерін анық тауы, ө ндірістің дамуына қ аражат кө здерін жә не кү рделі қ аражат қ ұ юды іздестіруі. Мұ ндай жағ дай кә сіпорынғ а алдын-ала ө нім ө ткізу келісім-шарттарын қ ұ руын талап етеді.

Жылдық жоспар 2 кезең де қ ұ рылады: дайындық жә не соң ғ ы.

Жоспар қ ұ руғ а дайындық кезең і жоспарлы жылдан 6-7 ай бұ рын басталады.

Бірінші кезең де тө мендегі жұ мыстар атқ арылады:

· ө ткен кезең дегі кә сіпорын қ ызметіне ө ндіріс резервтерін анық тау мақ сатында кө лемдік жә не сапалық кө рсеткіштері бойынша технико-экономикалық талдау жү ргізіледі;

· жоспарлы жылдың басына негізгі жә не айналым қ орларының жағ дайын жә не қ алдығ ын анық тау мақ сатында инвентаризациясы жү ргізіледі;

· ең бек, материалдар т.б. шығ ындар бойынша прогрессивті технико-экономикалық нормалар мен нормативтер анық талады;

· нақ тылы мақ саттар бойынша ұ сыныстар жинақ талады жә не кә сіпорынның жалпы стратегиясымен ү йлестіріледі;

· кә сіпорын бө лімшелерінде жү зеге асырылатын іс-шаралар қ аралып, нә тижелері жоспарлы шешімдерді негіздеуде пайдаланылады.

Екінші кезең де жоспарлау-экономикалық бө лімі жылдық жоспардың ә р бө лімі бойынша негізгі кө рсеткіштерін есептейді де, кә сіпорынның қ ұ рылымдық бө лімшелерінің қ арауына жібереді. Бө лімшелер жоспардың негізгі бө лімдерінің жобасын жасайды. Жоспарлау бө лімі ресурстар мен жоспарды орындау мерзімін ү йлестіріп, жоспардың соң ғ ы нұ сқ асын жасайды.

Жылдық жоспар кә сіпорын ұ жымының ө ндірістік, шаруашылық жә не ә леуметтік қ ызметінің толық бағ дарламсы ретінде қ арастырылады. Жоспар бө лімдерінің қ ұ рамы жә не негізгі кө рсеткіштері кә сіпорын ерекшелігіне жә не мамандандыру бағ ытына байланысты болады.

Жылдық жоспардың негізін кә сіпорынның стратегиялық жоспары жә не жоспарлы кезең ге кә сіпорын тапсырыстары қ ұ райды. Тапсырыстар негізінде ө німді ө ндіру жә не ө ткізу жоспарлары қ ұ рылады. Бұ л жоспар жылдық жоспардың басқ а бө лімдерінің (ө ндірістік шығ ындар, пайда жә не рентабельділік, материалды-техникалық қ амтамасыздандыру, персонал жә не ең бекақ ы қ оры, ә леуметтік қ амсыздандыру қ орының жоспарлары жә не кә сіпорынның қ аржылық жоспары) негізіне алынады.

Жылдық жоспар бө лімдерінің қ ысқ аша мазмұ ны.

Нормалар мен нормативтер. Жылдық жоспар негізіне ғ ылыми негізделген шикізат, материалдар, отын, электр қ уаты, жанды ең бек, ең бек қ ұ ралдары шығ ындарының нормативтері алынады. Олар ғ ылыми-техникалық ө згерістерге сә йкес жыл сайын қ айта қ аралады.

Ө німді ө ндіру жә не ө ткізу жоспарының негізгі мақ саты - ө німді ө ндіру - ө ткізудің оң тайлы кө лемдерін анық тау; ө німге сұ ранысты қ анағ аттандыру; ө ндірістік қ уаттылық ты, негізгі қ орларды, материалдық жә не ең бек ресурстарын тиімді пайдалану.

Ө ндірісті материалды-техникалық қ амтамасыздандыру жоспары. Жоспарда қ ажетті қ осымша материалдар, жартылай фабрикаттар, инструмент, отын, электр қ уаты т.б. ресурстар кө лемі кө рсетіледі. Жоспарда ө ндірісті қ амтамсыз ету мақ сатымен бірге жө ндеу жұ мыстарын қ амтамасыз ету, ө ндірістік резерв қ орын жасау, жаң а техниканы ө ндіріске енгізу жә не кү рделі қ ұ рылысты қ амтамасыз ету мақ саттары қ арастырылады.

Ресурстар жә не ең бекақ ы қ орының жоспары. Жоспарда жұ мыскерлер саны, ең бекақ ы қ оры жә не ең бек ө німділігі кө рсетіледі; негізгі мақ саты – ең бек ө німділігінің ө су қ арқ ынының ең бекақ ының ө су қ арқ ынынан асып тү суін қ амтамасыз ету.

Ө ндірістік шығ ындар, пайда жә не рентабельділік жоспары. Ө ндірілетін негізгі ө німдердің ө зіндік қ ұ ны калькуляцияланады жә не кә сіпорын бойынша ө нім ө ндірісіне шығ ындар сметасы қ ұ рылады. Ө ндірілетін ө німнен пайда жә не рентабельділігі анық талады. Ө німге бағ а қ ұ ру базасы анық талады.

Инвестиция қ ұ ю жоспары. Жоспарда жаң а техниканы, технологияны игеру, ө нім сапасын жақ сарту, ө ндірісті механикаландыру жә не автоматтандыру т.б. шаралар қ арастырылады. Инвестиция қ ұ ю жоспары бойынша ә р іс-шараның экономикалық жағ ынан қ аражат кө здері кө рсетіліп негізделуі қ ажет.

Кү рделі қ ұ рылысқ а инвестиция қ ұ ю жоспарында кә сіпорынғ а мақ саттық қ аражат қ ажеттілігі негізделеді, жү зеге асыру нә тижесінің тиімділігі есептеледі.

Кә сіпорын ұ жымының ә леуметтік даму жоспары. Жоспарда ұ жымның ә леуметтік дамуының актуалды мә селелері қ арастырылады (жұ мыскерлердің ү й-тұ рмыстық, ең бек ету жә не қ орғ ау жағ дайларын жақ сарту т.б.).

Табиғ и ресурстарды қ орғ ау жоспарында ә уе жә не су бассейндерін қ орғ ау, жерді тиімді пайдалану, т.б. табиғ и ресурстарды қ орғ ау шаралары қ арастырылады.

Кә сіпорынның қ аржылық жоспары табыстар мен шығ ындар балансы тү рінде жасалады. Жоспардың негізгі кө рсеткіштері жылдық жоспардың барлық бө лімдерімен ү йлестіріледі.

Жылдық жоспардың негізгі бө лімдері кез келген кә сіпорынғ а тә н болады. Бірақ, кә сіпорын саласының ерекшелігіне сә йкес «Ө німді ө ндіру жә не ө ткізу», «Материалды-техникалық қ амтамасыздандыру», «Ө ндірістік шығ ындар» жоспарларын қ ұ ру ә дістері бойынша айырмашылық болуы мү мкін.

Жылдық жоспар тө мендегідей бө лімдерден тұ рады:

· жерді пайдалану;

· ө сімдік шаруашылығ ының ө ндірістік бағ дарламасы;

· мал шаруашылығ ының ө ндірістік бағ дарламасы;

· энергетика;

· ең бек;

· негізгі қ ұ рал-жабдық тардың амортизация жә не жө ндеу шығ ындары;

· ө ндірісті ұ йымдастыру жә не басқ ару (жалпы шаруашылық жә не жалпы ө ндірістік шығ ындардың жиынтығ ы) шығ ындары;

· қ аржылық жоспар.

Ауыл шаруашылығ ы кә сіпорындарының ө ндірістік-қ аржылық жоспарын қ ұ руда ауыл шаруашылығ ы ө ндірісінің ерекшеліктері ескерілуі қ ажет.

Ауыл шаруашылығ ы кә сіпорындарында ө зара тығ ыз байланыстағ ы ө сімдік жә не мал шаруашылығ ы, мал азығ ы ө ндірісі салалары қ алыптасуда. Ә р сала ә ртү рлі ауыл шаруашылығ ы дақ ылдарын немесе мал ө німі тү рін ө ндірумен айналысады. Дақ ылдар ө ндіріс технолгиясымен, машина жү йесімен жә не ө ндірістік процесті ұ йымдастыруымен ерекшеленеді. Мал шаруашылығ ында сү т жә не ет ө ндірумен айналысатын ірі қ ара мал, шошқ а, қ ой, жылқ ы, қ ұ с т.б. шаруашылық салалары қ алыптасады. Мал ө німдерінің ө ндірісі де технолгиясымен, машина жү йесімен жә не ө ндірістік процесті ұ йымдастыруымен ерекшеленеді.

Ө ндірістік шығ ындарды жоспарлау мақ сатында технологиялық карталар жасалады. Ө сімдік шаруашылығ ында технологиялық карталар ә р дақ ыл тү ріне жасалады. Картада дақ ыл технологиясына сә йкес барлық жұ мыс тү рі бойынша кө лемі, агрегат қ ұ рамы, машина маркасы жә не жұ мыскерлер саны, ең бек ө німділігі кө рсетіледі; ең бекақ ы қ оры, техниканың амортизация жә не ағ ымдық жө ндеу шығ ындары, жанармай шығ ындары есептеледі.

Жылдық жоспардың негізгі кө рсеткіштерін есептеудің тиісті тә ртібі қ алыптасқ ан. Алдымен жер ресурстарын пайдалану жә не трансформациялау жоспарланады, ауыл шаруашылығ ы дақ ылдарын ауыспалы егіс алқ аптарында орналастыру қ арастырылады.

Жоспарлау процесінде ауыл шаруашылығ ы ө ндірісінің негізгі салаларының тепе-тең дігін, ү йлестігін жә не байланысын қ амтамасыз ететін баланстық ә діс жиі қ олданылады.

Кә сіпорында баланстың 3 тү рі жасалады: материалдық (натуралды), бағ алық жә не ең бек ресурстары баланстары.

Материалдық баланста ө нім тү рлері бойынша ө ндірістік кө лемі жә не пайдалануы кө рсетіледі. Жер ресурстарының, ө сімдік жә не мал шаруашылығ ы ө німдерінің, тың айтқ ыш т.б. ө німдердің натуралды балансы жасалады.

Бағ алық баланста ақ шалай қ аражаттың тү сімдері мен шығ ындарының, айналым қ ұ ралдарының т.б. баланстары жасалады.

Ең бек ресурстарының балансында жұ мыс кү шінің жә не қ ажеттілігін қ амтамасыз ету кө здері кө рсетіледі.