Мінез туралы Кречмер мен Шелдонның теориясын сыни бағалаңыз

Бө где адамның тұ лғ алық дə режесi жө нiнде бiз оның дене қ ұ рылымы,

психологиялық жə не қ ылық ə рекеттiк белгiлерi бойынша топшылаймыз. Бұ л белгiлер адамның сырт кө рiнiсiнен, киiмiнен, ə рекетқ ылығ ынан, сө зiнен, бет ə лпетi мен ым-ишарасынан байқ алады. Адамның сырт кө рiнiсi мен психологиялық бейнесi арасында тiкелей де толық байланыс болмағ анымен, бұ лардың екеуi қ андай да ө зара ық палды қ атынаста. Ə рқ андай адам жө нiндегi бiздiң бiрiншi паймдауымыз осы сырт келбет пен сө з, қ ылық кө рiнiсiнен туындайды. Ғ ылым ежлденақ адам мiнезi мен дене қ ұ рылысының ө зара байланысты екенiн дə лелдеген (Э. Кречмер, У. Шелдон т.б.). Дене қ ұ рылымы ерекше бiтiске ие болғ ан адамдар, мiнезi жағ ынан да ө зара ұ қ самас. Осы тұ рғ ыдан барша адамдар ү ш типке жатады: астеник, пикник, атлетик. Пикник типтес адамдар кө ң iлдi, ү йiршең, ə ң гiмешiл, ə рқ андай қ иыншылық қ а жасымайды; астеник адамдар кө бiне тұ йық, оң ашаланғ анды ұ натады, ұ дайы ойғ а шомып жү редi; ал атлетиктер - ұ стамсыз, дү лей келедi. Адамның iшкi жан дү ниесi оның сө зi мен тiлiнен айқ ын кө рiнедi. Қ андай сө здер мен тiркестердi қ олдануына қ арап, сө з ырғ ағ ы мен ə уенiн талдай отырып, сө йлеу процесiндегi тыныстары мен жеделдiгiне орай жеке адамның ерекшелiктерiн байқ аймыз. Адамның сө йлеу мə нерiнiң бiразы тума берiледi де, кө бi оқ у-тə рбие барысында пайда болады. Кейбiр қ атынастарғ а байланысты адамдардың психологиялық бейнесi тұ рақ ты келедi де, кө бiне ауыспалы болады. Адамның сырт кө рiнiсiне орай оның образы бiршама
ө згерiссiз сақ талады. Осыдан бiз адамды кө пшiлiк iшiнде ажырата бiлемiз. Жə не бiр тұ рақ ты сақ талатын қ асиеттер - адам мiнезi, қ ылық -ə рекетi мен ə деттерi. Осылар бойынша санамызда жасалғ ан образдар арқ ылы бiз кө п заманнан ажырасқ ан адамымызды танимыз.Кейде кездейсоқ ұ шырасқ ан адамымыз кө птен таныс сияқ ты болып кө рiнедi. Ал тiлдесе келе, оның ə рекетқ ылығ ына мə н бере, тiптi басқ а бiреу екенiне кө з жеткiземiз. Кейде, керiсiнше, алғ ашқ ыда танымасақ та, адамнң мiнез бiтiстерiнен, ə рекетқ ылығ ынан бұ рыннан бiзге таныс белгiлердi байқ ап, жақ ындасуғ а тырыыз. Осыдан, бiздiң санамызда бекiген адам бейнесiнде ү лкен рө л ойнайтынм iнез бiтiстерi, екiншi орында - адамның сырт кө рiнiстерi.

Уақ ыт ағ ымына берiлмей, ұ зақ мерзiм сақ талатын белгiлердамның қ ажетсiнулерi, ə рекетқ ылық мотивтерi мен қ ызығ улары. Бұ лар бойынша бiз адамды тануымыз мү мкiн, бiрақ бұ л ү шiн аталғ ан белгiлер сол адамның сырт кө рiнiсi мен мiнезiнен бiраз байқ алуы тиiс.

45.А.Е.Личко бойынша мінез акцентуация типтерін тү сіндірің із. Адамның индивидуалдылығ ын анық тайтын қ ырлар тӛ мендегідей психикалық топтарғ а топтастырылып беріледі:

1)Мү дделермен бейімділіктердің ортасы 2) Сезімдермен, еріктің

бағ ытталу ортасы; 3)Қ ауымдастық ақ ыл ой ортасы.

Жеткіншектер жә не жасӛ спірімдердің суицидуалды қ ауіптілігінің аса маң ызды факторы болып мінез бітісінің акцентуациясы жә не жоғ арғ ы мазасыздық табылады. Шет ел (Оtto) жә не кең ес психологы (А.Е.Личко) акцентуацияланғ ан типтердің кейбіреуінің басым кӛ рсеткішті болуы жә не жасӛ спірімдердігі тұ лғ алық жә не жағ дайлық мазасызданулар суицидті ә рекетке баруда жоғ ары қ ауіптілікті кӛ рсететінін айтады. Адам болмысын тү сіну ү шін кӛ рсетілген орталардың, адамғ а тә н ә ртү рлі қ ырларына мұ қ ият кӛ з салу қ ажет. Акцентуацияланғ ан тұ лғ аны қ алыптастыратын қ ырлармен адам жеке даралығ ының нұ сқ асын анық тайтын қ ырлары арасын бӛ летін нақ ты сызық ты кӛ рсету оң ай емес.«Акцентуация» жалпы алғ анда белгілі бір мінез қ ыры дең гейінің кү шейуін білдіреді. Акцентуация –бұ л сол бір индивидуалды патологиялық жағ дайғ а

ӛ ту тенденциясы бар қ ырлар. Айқ ын кӛ рінген жағ дайда олар тұ лғ аның қ ұ рылымын бұ зып патологиялық апатқ а ие болады. Кең ес ә дебиеттерінде акцентуацияны жіктеудің басқ а тү рі таралғ ан, оны ә йгілі балалар психиатры, профессор А.Е. Личко ұ сынды. Оның ойынша, акцентуациялык сипаттағ ы аурулармен психопатия арасында ұ қ састық бар. Олардың психопатиядан бас айырмашылығ ы ә леуметтік дезадаптация (бейімделе алмау) белгісінің болмауында. Олар патологиялық тұ лғ аның қ ұ рылуының негізгі себебі болып табылмайды, бірақ шектеулі жай-кү йдің дамуының негізгі ық палдарының бірі болуы мү мкін. Барлық акцентуацияларды Личко –адам ӛ се келе дұ рысталып кететін мінездің уақ ытша ӛ згерістері ретінде қ арастырырады. Бірақ сонда да олардың кӛ бісі психикалық ауруларғ а айналып кетеді, немесе ӛ мір бойы сақ талып қ алады.

Акцентуация бұ л аурудың шегі болса да нормалар варианты болып саналады. Сондық тан мінез акцентуациясыпсихиатриялық диагноз болуы мү мкін емес. А.Е.Личко зерттеулері бойынша патомінездемелік реакциялар акцентуация негізінде туатын болса да, уақ ыт ӛ те келе оның 80%-ке жуығ ы дұ рысталады, жұ мсарады, жә не қ анағ аттанарлық дең гейдегі ә леуметтік бейімделуді байқ ауғ а болады. Болжамның жақ сы немесе нашар болуы, акцентуация тү ріне жә не дең гейіне қ атысты жабық немесе айқ ын, сонымен бірге ә леуметтік жағ дайғ а байланысты.Акцентуациялық мінез типінің екі негізгі жіктеуі бар.