Моторлы алалия мен сенсорлы алалияны ажырату

Сенсорлы алалияның негізгі белгілері, ол есту-сө йлеу анализаторы қ ызметінің бұ зылу салдарынан болғ ан сө йлеу тілін тү сінбеуі. Ол доминантты жартышардағ ы самай бө лігінің зақ ымдануынан пайда болады. Соның салдарынан, бас миының қ абығ ына ө тетін дыбыс қ оздырғ ыштарының жеткіліксіз талдап жинақ тауына ә кеп соғ ады, одан соң дыбыстық бейнемен, ол белгілеген зат арасында байланыс болмайды. Балалар айтқ ан сө зді естігенімен, тү сінбейді, себебі, қ абылдап алатын сө йлеу тіл механизміндегі, дыбыстарды ажыратуы дамымағ ан. Сенсорлы алалия моторлы алалияғ а қ арағ анда аз зерттелген. Кейбір жағ дайда, оны аталмыш бұ зылысы бар балалар санының аздығ ымен байланыстыруғ а болады. Кө птеген арнайы зерттеулер кө рсеткендей, кө бінесе сенсорлы алалиясы бар балаларда тональды (физикалық) естуінің сә л ғ ана тө мендеуі байқ алады екен, алайда ол, сө зді тү сінуінің дамуындағ ы айтарлық тай тежелуді туындатпайты. Мысалы, Н. Н. Трауготт: 6м. қ ашық тық тан айтылғ ан сө зді естіген балалар туралы айтады — бұ л қ алыпты есту қ абілетіндегі сө зді қ абылдаудың орташа дең гейі, бірақ, балалардың зияты қ алыпты болғ анымен, естігеннің мә ні оларғ а тү сініксіз болып қ ала берді. Зерттеушілердің пікірі бойынша, егер сенсорлы алалияда есту қ абілеті тө мен болса да, сө йлеу тілінің дамымауында ол жетекші (негізгі) емес. Қ абылдаудың жеткіліксіздігі есту қ абілетінің тө мендігімен емес, бас ми қ абығ ының ерекше жағ дайымен байланысты. Сенсорлы алалиясы бар балалардың есту қ абілетін тексеру ө те қ иын, арнайы электроакустикалық аппаратурада тексергенде есту қ абілетінің тұ рақ сыздығ ы байқ алады: жиілігі мен дауысының қ аттылығ ы бірдей сигналдар бірде қ абылданады, бірде қ абылданбайды.

Моторлы алалия — сенсомоторлы жә не мағ ыналық операциялардың сақ талғ ан жағ дайындағ ы сө йлеудің пайда болу процесіндегі тіл операцияларының қ алыптаспауы салдарынан орталық органикалық сипаттағ ы экспрессивті сө йлеу тілінің жү йелі дамымауы. Сө йлеу тілінің симптоматикасы. Моторлы алалиядағ ы сө йлеу тілі дамымауы жү йелі сипатқ а ие, ол сө йлеу тілінің барлық компоненттерін қ амтиды: фонетикалық -фонематикалық, лексикалық -грамматикалық.

Негізгі белгілері бойынша 2 топқ а бө луге болады:

1. фонетикалық -фонематиканың дамымауы (олардың саны аз).

2. лексика-грамматиканың дамымауы.

Біріншісі доминантты жартышар қ абығ ының орталық моторлы алалиясының тө менгі бө лімдерінің зақ ымдануымен негізделген. Онда артикуляциялық немесе басқ а қ имылдар жасағ анда бұ лшық еттерден тү сетін тітіркенулері шоғ ырланады.

Екінші топ бас ми қ абығ ының моторлы аясының алдың ғ ы бө лімдерінің зақ ымдануымен негізделген (моторлы – премоторлы аясының тө менгі бө лімдері жә не белсенді сө з аясы тө менгі маң дай қ атпарының артқ ы бө лімдерінде орналасқ ан). Кейбір жағ дайда сө з қ орының молаюының арқ асында жаң а дыбыстар пайда болады, басқ а жағ дайда ең алдымен жеке артикуляциялар қ алыптасып, сө здерде бекиді. Сө йлеу тілінің жеке элементтерін бір бү тінге біріктіруде қ иындық тар байқ алады. Н.Н.Трауготтың зерттеулері бойынша моторлы алалиясы бар балалардың 70% айтылғ ан сө зді жақ сы, толық тү сінеді, 20% тү сінуі сә л тө мен, 10% тү сінбейді.

Балалар дыбыстық қ абылдауының анық сыздығ ынан тек фразаның жеке элементтерін қ ағ ып алып, біркелкі мағ ыналық қ ұ рылымда байланыстыра алмайды. Моторлы алалиясы бар балалардың сө з қ оры ө те баяу, бұ рмаланып дамиды, ә ң гімелеуде қ ате қ олданылады. Лексикалық –семантикалық қ ұ ралдардың кедейлігі ұ қ састығ ы бойынша алмастыруларғ а ә кеп соғ ады (жуады— жуынады, балғ а-балта, кесе — стақ ан т. б.). Сө йлеу тілі дамымауының кө п тү рі кездеседі: мү лдем сө йлемеуден сө йлеу тілінің жартылай болмауына дейін.