Алалия мәселесінің арнайы әдебиеттерде қарастырылуы

Алалия – туылғ анғ а дейін немесе бала дамуының ерте кезең інде бас ми қ абығ ының сө йлеу аяларының органикалық зақ ымдану салдарынан болғ ан сө йлеу тілінің дамымауы немесе мү лдем жоқ болуы.

Алалия термині (грек тілінің а- жоқ мағ ына, lalio –сө йлеу, тіл) – аудармасы – сө йлеу тілінің жоқ тығ ы, бұ л термин сө йлеу тілі бұ зылыстарына арналғ ан ә дебиеттерде бұ рыннан бері беріліп келеді. «Алалия» терминінен басқ а, сө йлеу тілі бұ зылысының бұ л тү рін белгілеу ү шін (ә сіресе медициналық жә не шет елдік) басқ а да кө птеген терминдер қ олданылады: туа біткен афазия, дамудың афазиясы, онтогенетикалық афазия, дисфазия, сө йлеу тілі дамуының тежелуі, сө йлеу тілінің конституциональды тежелуі, сө йлеу тілін мең герудің бұ зылуы, (мылқ ау- естімей сө йлей алмау) т.б. Статикалық деректер бойынша алалия 0, 1% тұ рғ ындарда кездеседі. Мектеп жасына дейінгі балаларда 1%, ал мектеп жасындағ ы балаларда - 0, 6 - 0, 2% кездеседі. Ер балаларда қ ыздарғ а қ арағ анда алалия екі есе жиі кездеседі деген деректер бар.

Алалияны зерттеуге ү лкен ү лес қ осқ андар Г.Гутцман (1894), А.Либманн (1900), М.В. Богданов-Березовский (1909), Э.Фрешельс (1931), ал кейінгі кезде М.Е.Хватцев, Н.Н.Трауготт, В.К.Орфинская, Р.Е.Левина.

1830ж. Р.Шультесс алалияны (мылқ аулық ты) сө йлеу тілінің жеке бұ зылысы ретінде қ арастырғ ан, бірақ, И.Франк сияқ ты, оны артикуляциялық бұ зылыстармен байланыстыратын. Алалия, мү лдем артикуляциялай алмау ретіндегі дислалияғ а қ арама қ арсы қ ойылып, кейіннен анартрия деп аталғ ан.

А.Куссмаульдің топтастыруында артикуляциялаудың бұ зылуын жалпы атау ү шін (дизартрия жә не дислалия, жә не де мә нерлеп сө йлеудің бұ зылуы - дисфазия) «лалопатия» тү сінігі ең гізілді.

Фониатр Р.Коэн (1888) ең бектерінде «алалия» терминін артикуляциялық бұ зылыстармен байланысты емес мылқ аулық ты белгілеу ү шін қ олданылады. Ол бұ л бұ зылысты (естімеу сө йлей алмау) мылқ ау (есту қ абілеті қ алыпты болғ ан кездегі мылқ аулық пен салыстырғ андағ ы естімеу сө йлемеу, яғ ни есту қ абілеті жоқ болғ ан жағ дайдағ ы мылқ аулық) немесе идиопатиялық алалия (пайда болуы белгісіз сө йлеу мү мкіндігінің жоқ тығ ы) жеткіліксіздігінің салдары деп есептеген.

А.Либман (1901) алалиядағ ы сө йлеу тілінің жетілмеуін зияттың жеткіліксіздігімен байланыстырғ ан. А.Ивинг (1963) бұ л балаларда бас миының зақ ымдануындағ ы сө йлеу тілінің жеткіліксіздігінің басты белгісі ретінде сө здің моторлы бейнесінің жоқ тығ ын атап кө рсеткен. М.Зееман (1962) сө йлеу тілі бас миындағ ы сө йлеу орталық тарының (сө йлеу тілінің ми аялары) бұ зылыстыры салдырынан дамымайды деген. Р.Лухзингер (1970), М.Берри (1957), М.Б.Эйдинова (1961), В.А.Ковшиков (1985) жә не басқ алар алалияның пайда болуында туылғ ан кездегі нә рестелердің бас ми жарақ аттары мен асфиксиясы негізгі рө лге ие деген.

С.А.Корсаков пен Н.И. Красногорскийдің байқ ауынша, алалия орталық жү йке жү йесінің ә лсіздігінен, ең алдымен гипотрофияғ а себепші болатын соматикалық аурулардың салдарынан болады. Ю.А. Флоренская алалияның патогенезінде рахит, ерте жаста тамақ тану мен ұ йқ ының бұ зылуы, тыныс мү шелерінің жиі ауырулары орын алады деген. Бұ л пікірмен барлық авторлар келісе бермейді. Соматикалық ауырулар негізгі емес болып табылатын, тек неврологиялық сипаттағ ы патологиялық процестердің ә серін асқ ындыратын болуы керек.