Органикалық дүние жүйесі туралы мәліметтер беріңіз

Органикалық ә лемнің жү йесі - осы уақ ыт жә не бұ рын ө мір сү рген барлық организмдердің систематикалық сипаттамасы.Тірі ағ залар ә лемінің бірнеше миллиондағ ан тү рлері саналуда. Барлық организмдердің саналуандығ ы биологиялық систематиканы, негізгі мақ саты ретінде органикалық ә лем жү йесінің қ ұ рылымын анық тайды. Органикалық жү йелердің де ө зіндік ерекшеліктері бар: а) олар жекелеген, алдын-ала дайын қ ұ рамдас бө ліктерден қ ұ ралмайды, қ айсыбір бастапқ ы қ ұ рамдас бө ліктің (жасуша мен эмбрион тә різді) біртіндеп жә не қ айтымсыз бө лінуі арқ ылы басқ а қ ұ рамдас бө ліктер ө ніп шығ ады; ә) олардың тұ тастығ ын, қ ұ рылымын бұ збай, оғ ан бірнә рсені енгізу, я болмаса алып тастау мү мкін емес. Барлық органикалық жү йелер қ озғ алмалы жү йелер болып табылады. Ә детте, олар салыстырмалы тү рде ғ ана ашық жү йе болып саналады, ал шын мә нінде олар жабық жү йе. Ал гармониялық жү йелер нағ ыз ашық жү йелер болып табылады.Органикалық ә лем эволюциясының дә лелдері жә не адамның шығ у тегі. Эмбриологиялық дә лел Эмбриологиялық дә лел ә р алуан ағ залардың ұ рық тық даму сатысын зерттеумен байланысты. Бұ л саладағ ы ойдағ ыдай алғ ашқ ы маң ызды зерттеулердің бірін Э. Генкель жә не Ф. Мюллер іске асырды. Олар биологияғ а биогенетикалық ұ қ састық заң ын анық тады. Оны қ ысқ аша былай жазуғ а болады: «Онтогенез дегеніміз филогенезді қ ысқ аша жә не толық емес қ айталау». Онтогенез - бұ л бір дарақ тың туу ү дерісінен ө лгенге дейінгі жеке дамуы. Ал филогенез - бұ л барлық тіршілік атаулының тарихи даму ү дерісі. Биогенетикалық заң биологиялық терминсіз былай тұ жырымдалады: «Ә рбір тірі ағ за ғ аламшарда тіршіліктің даму тарихын тұ тасымен қ айталайды». Ә рине біз ө сімдіктердің даму сатыларын қ айталамаймыз, сондай-ақ саң ырауқ ұ лақ тар жануарлардың пайда болу жолын қ айталамайды. Алайда тірі ағ залардың барлығ ына ө здерінің ата тектерінің негізгі қ алыптасу кезең дері тә н қ асиет. Ғ аламшарда тіршілік біржасушалылар тү рінде туындады. Тіршілік иелерінің барлығ ы бір жасушадан бастама алады. Оның адамда -зигота, саң ырауқ ұ лақ та - спора немесе бақ бақ та партогенез (қ ыздық ты кө бею) кезінде ұ рық танбағ ан жұ мыртқ ажасушадан пайда болуы мү мкін. Жұ мыртқ аның соң ғ ы бө лшектенуі (бластула) кезең інде кө пжасушалардың ұ рық сатылары қ азіргі сары домаланғ ы (золотистый вольвокс) іспетті алғ ашқ ы шоғ ырлы кө пжасушалылар сатыларына сай келеді. Ұ рық жапырақ шаларының (гаструла) қ алыптасу сатысы бастапқ ыда - ішекқ уыстыларғ а, ал кейінірек жалпақ қ ұ рттарғ а сә йкес болады. Ағ за ө з таксонына жеткенге дейін одан ә рі дами береді. Бірақ негізгі межеден ә рі ұ замайды. Жорғ алаушылардың эмбрионы қ ұ стар сатысынан ешқ ашан ө тіп кетпейді, сондай-ақ қ осмекенділердің эмбрионы жорғ алаушылардың сатысына ө тпейді. Оның есесіне қ осмекенділердің эмбриондары балық тар сатысынан ө з сатысы бақ аларғ а дейін едә уір ұ зақ жол кешеді. Адам эмбрионында дами бастағ ан кезде жұ тқ ыншағ ында желбезек саң ылауы, желі, екі бө лімді жү рек, шеміршекті қ аң қ а пайда болады. Соң ынан саң ылаулар бітісіп, жү рек ү ш бө лімді, кейінірек тө рт бө лімді бола бастайды. Шеміршекті каң қ аны сү йекті қ аң қ а алмастырады, алайда сү йек ішінде куыстар (қ ұ стардағ ыдай) болады. Бастапқ ыдағ ы ми кепіршіктері тү ріндегі ми соң ынан бес бө лікке бө лініп, жекеленеді. Біртіндеп алдың ғ ы ми ұ лғ аяды да ү лкен ми сың арларын тү зеді. Бұ дан соң мишық та жә не алдың ғ ы мидың ү стінен қ ыртыс қ алыптасады. Бұ дан да кө рнекі мысалдар бар. Қ оң ыздардың (ә сіресе заузаның) дернә сілі жә не кө белектердің жұ лдызқ ұ рттары буылтық қ ұ рттар типіне жататын шұ балшаң ды еске тү сіреді. Атап айтқ анда буылтық қ ұ рттар типі буынаяқ тылардың ата тегі болып табылады. Ө сімдіктерде де осығ ан ұ қ сас жайттар бар. Мү к спорасынан ө сіп шық қ ан ө скінше жіп тә різді балдырғ а ө те ұ қ сас. Шындығ ында да қ ұ рлық та ө сетін ө сімдіктерге алғ аш бастама берген де осы балдырлар.

Кө птеген даң қ ты эмбиологтар атап айтқ анда биогендік заң ғ а сү йенеді. Жануарлардың жү йедегі орнын анық тау кө бінесе олардың ұ рық тық сатыларын зерттеуге негізделеді. A. О. Ковалевский қ андауыршаның желілерге тиесілі екені де осылай дә лелденді.Асцидиялар дернә сіл сатысында ғ ана желіні бірнеше сағ ат сақ тайды. И. Мечников жө нө А. Ковалевский ең бектері негізінде арнайы ілім дамытылды. Ол ұ рық тың дамуы негізінде омыртқ алы жануарлардың барлық типтерінің, бірлігін ғ ана емес, ұ рық жапырақ шаларынан мү шелердің қ алыптасу ортақ тығ ын дә лелдеді. Биогендік заң ның дамып, жетілдірілуіне ғ алымдар И. Ф. Шмальгаузен жә нө A. Н. Северцов маң ызды ү лес қ осты. Олар мү шелердің қ айта қ ұ ры лу тетігін зерттеді жә не белгілі эволюциялық, салдарына жеткізу ү шін эмбриогенездің қ ай сатысында ө згеріс болатынын анық тады.