Дәрістің жоспары. 3. Электрқозушылықтың түсінігі. Тыныштық және әсер потенциалдары

1. Ә сер потенциалын генерациялау.
2. Мембраналардың электромеханикалық потенциалдарының молекулалық механизмдерін оқ ып ү йренудің ә дістері.

3. Электрқ озушылық тың тү сінігі.

1. Тыныштық жә не ә сер потенциалдары, олардың молекулалық механизмдері.
2. Мембраналық потенциалдарды ө лшеу ә дістері. Микроэлектродтық техника
3. Қ озғ ан талшық тар бойымен нерв импульстарының таралуы..

Дә ріс тезистері:

Потенциалдар айырымы – бұ л қ арама-қ арсы таң балы электр зарядтарының кең істіктік бө лінуінің салдары. Потенциалдар айырымының тұ рақ тылары стационар кү йде болатын тірі жү йелерге, яғ ни зат алмасу нә тижесінде градиенттері тұ рақ ты болатын жү йелерге тә н. Тез ө згеру жә не қ айта қ алпына келу кезінде бір стационарлық кү йден екіншісіне ө ту ү рдісі пайда болады. Потенциалдардың мынандай тү рлері: электрондық (бос электрондар бар кезде), иондық (бос иондар бар кезде) бар. Ион типті потенциалдар: Диффузиялық, мембраналық, фаза аралық. Ағ зада тіркелетін биопотенциалдар – мембраналық потенциал. Мембрана ө зі арқ ылы ә р тү рлі иондарды тү рліше ө ткізіп тұ рады. Мембраналық потенциал екіге бө лінеді: тыныштық кү й (қ озғ алыс жоқ кезде пайда болады), ә рекет потенциалы. Жасушаның беттік (сыртқ ы) мембранасының ө ткізгіштігі тү рлі иондар ү шін бірдей емес (таң дайды). Мембрананың екі жағ ындағ ы белгілі бір иондардың концентрациясы ә ртү рлі. Аталғ ан екі фактордың нә тижесінде жасушадағ ы цитоплазма мен қ оршағ ан орта арасында потенциалдар айырымы пайда болады, оны тыныштық кү й потенциалы (ТКП) д.а.

Биологиялық потециалдардың пайда болуы негізінен жү йедегі иондар концентрациясының тең сіздігіне негізделген. Биопотенциалдарды келесі тү рде бө леміз: диффузиялық, мембраналық, фазалық (фазааралық), тотығ ушы-қ алпына келуші. Мембраналық потенциал мембрана арқ ылы диффузия тудырушы иондардың температурасына жә не градиенттің концентрациясына тә уелді. Мембраналық потенциалдың шамасы Нернст тең деуімен анық талады.

Шындығ ында мембраналық потенциал ү ш тү рлі иондардың: калий, натрий жә не хлор иондары диффузиясының нә тижесі болып табылады жә не Гольдман тең деуімен анық талады. Жасушалардың қ озуы кезінде пайда болатын жә не иондар ү шін мембрана ө ткізгіштігінің ө згерісіне негізделген потенциал ә сер потенциалы деп аталады. Ә П -нерв талшық тары бойымен таралады. Нерв талшық тары миелинді (майлы қ абық ты) жә не миелинсіз (майлы қ абық сыз) болып бө лінеді. Олардың қ озуды ө ткізу механизмдері бірдей емес. Миелинді қ абық мембраналық липидтер жә не ақ уыздардан тұ рады жә не нерв жасушасының электрлік изоляторы болып табылады. Миелинді қ абық нерв талшығ ын тұ тас жаппайды. Ол ә рбір бір мкм сайын ү зіледі. Бұ л Ранвье ү зілісі деп аталады. Миелинді нерв талшық тарында қ озу ү рдісі тек Ранвье ү зілісінде ғ ана пайда болады. Қ озу бір Ранвье ү зілісінен екіншісіне секіріп ө теді. (сальтаторлық). Миелинсіз нерв талшық тарында тығ ыз майлы қ абық тар болмайды, сондық тан оларда қ озу ү здіксіз жә не ө те жай ө теді. Ә сер потенциалының нерв талшық тары арқ ылы таралуы телеграфтық тең деумен анық талады.

Иллюстрациялаушы материал: “Power Point”-та презентация (5-дә ріс)