Экономикалық өсудің қазіргі типтері және оның ерекшеліктері

Экономикалық ө су экономиканың бip қ алыпты алғ а қ озғ алысын жә не оның ә леуметтік-экономикалық пpогресін кө рсетеді. Мұ ндай прогрестің жалпы критерийі ө ндіргіш кү штердің даму дең гейі болып табылады. Кез келген басқ а қ ұ былыс сияқ ты, экономикалық прогрестің қ озғ аушы кү ші қ айшылық болмақ. Ө ндipic пен тұ тыныс арасындағ ы қ айшылық жалпы негізгі жә не қ озғ аушы кү ш болып табылады. Тұ тынулар ө ндipicтi ынталандырады, екінші жағ ынан ө ндірістің ө зi жаң а тұ тынуларды қ алыптастырады — сө йтіп осылай қ айталана береді. Бұ л қ айшылық - оның қ оғ амдық тү ріне тә уелсіз ең жалпылама жә не ө ндipic дамуының табиғ и негізі. Кез келген қ оғ амда тұ тынуды дә ріптеу экономикалық тұ тынулары да ө cіп отырады. Олардың тұ тынуларын қ анағ аттандыру ү шін экономика материалдық жә не рухани игіліктерді қ амтамасыз eтyi қ ажет. Осыдан байқ алатындығ ы, экономикалық жү йе осы мә селені қ андай дә режеде шеше алатын мү мкіндігіне қ арай оның ө міршең дігі анық талады. Ескеретін жай, қ оғ ам ресурстары шексіз емес, сондық тан экономикалық ө судің интенсивті типі қ олайлылау. Ceбeбi материалдық игіліктер мен қ ызмет кө рсетудің артуына ғ ылыми-техникалық жетістіктердің негізінде, ең бек ө німділігінің ө суі есебінен қ ол жеткізіледі. Ә рине, бұ л барлық ө ндіріс факторларын тиімді қ олданудың нә тижесінде ғ ана жү зеге асады.

Экономикалық ө судің қ азіргі типінің ө зіндік ерекшелігі бар. Ол мыналармен байланыстырылады: оның артта қ алуы ХХ-шы ғ асырдың 50-шы жылдары басталғ ан ғ ылыми-техникалық революция дамуымен сә йкес келді. Экономикалық ө су сапалық жаң а дә режеге кө терілді жә не ол Ғ ТР жағ дайында ө ндірісті интенсифтендіру негізінде жү зеге асады.

Ғ ТР-ның қ азіргі дә уірі технологиялық революция айдарымен жү зеге асып (70-80 жылдары басталды), мынаны байқ атады:

- ең бекті сақ тандыратын технологияны кең інен қ олдану, яғ ни роботтехниканы кең інен қ олданатын жұ мыскерсіз технология, сондай-ақ машинасыз технологияны қ олдану-ө німді машинаны қ олданбай-ақ дайындау (мұ ндай технологияларғ а мынаны жатқ ызамыз: плазмалық, электронды-сә улелік, радиациялық, биологиялық жә не басқ а технология тү рлері);

- ресурсты сақ тау технологиясы, шикізат пен материалды кешенді ө ң деу арқ ылы аз қ алдық ты жә не қ алдық сыз технологияны қ олдану, шикізат элементтерін атмосферағ а жіберуді, ағ ынды суғ а жә не тоғ андарғ а қ оқ ыс, ү йінді тасталуын жою, яғ ни қ оршағ ан ортаны ластамау.

Жаң а жағ дайда ө ндіріс нә тижесіне бағ а беру ө згереді: бірінші орынғ а сандық мә селе емес, шығ арылғ ан ө німнің сапасы кө теріледі.

Экономикалық ө судің жаң а сапалық белгісі - ө ндірістің прогрессивті қ ұ рылымының қ ұ рылуымен, ғ ылымды қ ажет ететін салалардың ү лес салмағ ының артуымен тү сіндіріледі. Олар Ғ ТР нә тижелерін енгізуді жә не қ амтамасыз етуді жү зеге асырады.

Қ азіргі жағ дайда ғ ылым рө лінің ө згеруімен экономикалық ө су жаң а сапалық дә режеге кө терілді. Ғ ылым қ оғ амның тікелей ө ң діргіш кү шіне айналуы аяқ талып келеді. Жоғ арыдағ ы аталғ ан барлық жағ дайлар экономика қ озғ алысына, экономика дамуына жаң а сапалық сипат береді.

Экономикалық ө судің қ айнар кө зі - экономикалық ресурстар, экономикалық мү дделер мен ынталандыру. Олар атқ аратын қ ызметтің келісімін ұ лғ айтуғ а жә не сапасын арттыруғ а белгілі уақ ыт кезең інде барынша мү мкіндік жасайды. Нарық тық экономиканың негізін жеке меншік қ ұ райды жә не ол ә рбір адамның жігер-қ айраты арқ ылы дамып, олардың жеке экономикалық мү дделерін жү зеге асырады. Экономикалық ө судің сапалық жаң а типінің негізгі қ айнар кө зі - экономикалық саясат. Экономикалық дамудың ерекше қ айнар кө зі инвестиция (кү рделі каржы) болады. Бү гін салынғ ан каржы кө лемі келешектегі табысты ұ лғ айтуды кө здейді. Бұ ғ ан Жапония елі айқ ын дә лел: халық шаруашылығ ын дамытуғ а жұ мсалғ ан жоғ арғ ы дең гейдегі инвестиция ә лемдік қ ауымдастық та оны дамығ ан мемлекеттің қ атарына кө теруге ық пал жасады. Экономикалық ө судің сапалық жаң а типінің тү пкі мақ саты адам болып табылады. Оның Ғ ТР жетістігімен қ аруланғ ан білімін, ең бегін де айта аламыз. Сондай-ақ оның барлық кездегі кө п тү рлі тұ тынымдары ә леуметтік-экономикалық прогрестің басты критерийі болмақ.