Ом және Джоуль-Ленц заңдары

Бө где кү штер. Егер тізбектегі ток тасымалдаушыларғ а тек электростатикалық ө ріс кү штері ғ ана ә сер етсе, онда тасымалдаушылар (оң зарядты) потенциалы жоғ ары нү ктеден потенциалы тө мен нү ктеге орын ауыстырғ ан болар еді. Ол тізбектің барлық нү ктелеріндегі потенциалдардың тең есуіне жә не электростатикалық ө рістің жоғ алуына ә келеді. Сондық тан тұ рақ ты ток алу ү шін тізбекке электростатикалық емес кү штер жұ мысы есебінен потенциалдар айырымын туғ ызуғ а жә не оны ұ стап тұ руғ а қ абілетті қ ұ рылғ ы орналастыру қ ажет. Ондай қ ұ рылғ ылар ток кө здері деп аталады. Зарядтарғ а ток кө здері тарапынан ә сер етуші электростатикалық емес кү штер бө где кү штер деп аталады. Олай болса, тұ рақ ты ток алу ү шін не тізбектің барлығ ына, не оның жеке бө ліктеріне ә сер етеуші бө ғ де кү штер қ ажет.

Бө где кү штердің сандық сипаттамасы – бө где кү штер ө рісі жә не бірлік оң зарядқ а ә сер етуші бө где кү штермен анық талатын оның кернеулігі .

Бө где кү штер табиғ аты ә ртү рлі болуы мү мкін. Мысалы, гальваникалық элементтерде олар электродтар мен электролиттер арасындағ ы химиялық реакциялар энергиясы есебінен, генераторларда – генератор роторының айналуы кезіндегі механикалық энергия есебінен т.б. пайда болады.

Бө где кү штер туғ ызатын ө рістің ә серінен электр зарядтары ток кө з ішінде электростатикалық ө ріс кү штеріне қ арсы қ озғ алады, осыдан тізбек ұ штарында потенциалдар айырымы тұ рақ ты ұ сталып қ алады жә не тізбек бойымен тұ рақ ты электр тогы жү реді.

Электр қ озғ аушы кү ш (ЭҚ К). Кернеу.

ЭҚ К- бірлік оң заряды орын ауыстырғ ан кезде бө где кү штермен жасалатын жұ мыспен анық талатын физикалық шама:

. (3)

1-2 бө ліктегі ЭҚ К: . Егер зарядқ а бө где кү штермен қ атар электростатикалық кү штер ә сер ететін болса, онда: ( - қ орытқ ы кү ш). 1-2 бө ліктегі қ орытқ ы кү ш жұ мысы: немесе . Тұ йық тізбек ү шін:

1-2 бө ліктегі кернеу – берілген тізбек бө лігінде бірлік оң зарядтың орын ауыстыру кезінде электростатикалық (кулондық) жә не бө где кү штердің қ осынды ө рістерімен жасалатын жұ мыспен анық талатын физикалық шама:

. (4)

Кернеу – потенциалдар айырымының жалпыланғ ан ұ ғ ымы: тізбек бө лігінің ұ штарындағ ы кернеу, егер тізбек бө лігінде ток кө зі болмаса, онда потеницалдар айырымына тең.

Ө ткізгіштер кедергісі. Кедергі (R) -ө ткізгіштің электр тогына кедергісін сипаттайтын шам. Кедергінің бірлігі ХБЖ-де – Ом (Ом=1В/А). Кедергі ө ткізгіштің ө лшемдеріне, формасына жә не материалына тә уелді. Біртекті сызық тық ө ткізгіш ү шін:

. (5)

- меншікті электрлік кедергі, ө лшем бірлігі - Ом∙ м.

жә не R шамаларының температурағ а тә уелділігі:

, . (6)

Жалғ ау	параллель	тізбектей
Сақ талатын шама
Қ осынды шама	Ток кү ші:	Кернеу:
Қ орытынды кедергі