Көмекші мектепте математика сабақтарының алдына қоятын негізгі талаптары

Бақ ылау математикағ а оқ ыту процесімен жү реді. Білімді тексеру оқ ушылардың білімді мең геру сапасын кө рсетеді, дағ ды мен іскерлік, білім кемістіктерін анық тауғ а жә не оларды уақ ытша жоюғ а мү мкіндік береді. Егер бақ ылау оқ ушылардың білім сапасының жоқ тығ ын немесе басқ а тақ ырыптағ ы білімнің тө мен екендігін кө рсетсе, онда мұ ғ алім ө зінің жұ мысын талдау қ ажет: оқ у жә не дидактикалық материалдарды, ә дісті таң дау дұ рыстығ ы оқ у процесінің ұ йымдасуының дұ рыстығ ы, барлық сынып оқ ушыларымен ә рбір оқ ушылардың жеке мү мкіндіктерін ескеруі қ ажет. Математика сабағ ындда кө бінесе бақ ылаудың ү ш тү рі қ атысады: алдын-ала, кү нделікті жә не қ орытынды.

Оқ ушылардың білімін алдын-ала бақ ылау, оқ у жылының басында жү ргізіледі. Жаң а материалдарды ө ту кезінде оқ ушылардың тә жірибесіне сү йене отырып қ андай білімді еске тү сіру қ ажеттігін кө рсетуге болады. Алғ ашқ ы білімді бекітудің алдында кү нделікті бақ ылау жү ргізіледі. Бұ л оқ ушылардың жаң а материалдарды дұ рыс тү сінгенін жә не оқ ушылардың есінде қ ателерді бекітпеу ү шін жү ргізіледі. Кү нделікті бақ ылау мұ ғ алімнің оқ ушыларды жаң а материалдарды қ аншалық ты мең геретінін анық тауғ а, еске тү сіру мен білімді мең геру кезінде қ андай қ иыншылық тарғ а тап болатынын жә не олардың себебі неде екенін анық тауғ а мү мкіндік береді. Кү нделікті бақ ылау оқ ушылардың жаң а білімді мысалдармен есептерді шешуде (алдымен мұ ғ алімнің басқ аруымен, ал кейіннен ө з бетінше) қ олдана алады ма екенін кө рсетеді жә не кө мек қ ажет ететін оқ ушыларғ а дер кезінде кө мек кө рсетумен қ иындық тарын анық тау.

Кү нделікті бақ ылау тақ ырыпты мең геруді ары қ арай жалғ астыруғ а болады ма?, ә лде кідіріс жасағ ан дұ рыспа екенін кө рсетеді. Оқ ушылардың тә жірибелік ә рекетін ұ йымдастырып, жаң а кө рнекіліктерді қ олдана отырып, қ осымша тү сінік беріп ө туге болады.

Қ орытынды бақ ылау тоқ санның немесе оқ у жылының соң ында тараудың тақ ырыптарын мең гергеннен кейін оқ ушылардың білімін тексеруге мү мкіндік береді. Оның мақ саты оқ у тә тижесінің кө рінуі болып табылады. Математика бойынша білімді бақ ылау тә сілдері ә р тү рлі бұ л ауызша сұ рау жә не жазбаша сұ раумен тә жірибелік жұ мыстар. Ауызша сұ рау франтальды жә не индивидуальды тү рде жү ргізілуі мү мкін.

Фронтальды сұ рау кезінде- сыныпқ а сұ рақ тү гелімен қ ойылады, бірақ қ иыншылық тары бірдей дең гейде емес. Мұ ғ алім ә рбаланың мү мкіндігін мең геріп, сынып оқ ушыларымен дифференциалды тү рде жұ мыс жасайды. Мұ ғ алім ауызша сұ рау кезінде оқ ушылардың ө ткен материалды тү сіну дең гейін, олардың математикалық теорияларды мең геруін кө ре жә не тә жірибе жү зінде мысалдарды, есептерді жә не басқ а да тапсырмаларды орындау кезінде ережелерді білуін талап етеді. Оқ ушылардың талдауы, ө здерінің ә рекеттерін тү сіндіруді талап ететін сұ рақ тарды қ ою тиімді болып табылады. Мысалы: сыныптағ ы тік тө ртбұ рышты формадағ ы заттарды кө рсетіндер. мұ ндай сұ рақ тар білім сапасын кө рсетіп қ ана қ оймайды жә не оны тү зетуде де орны ерекше. Ауызша сұ рауды ү й тапсырмасын тексерумен байланыстыруғ а болады. Мысалы: мұ ғ алім жауаптары бірдей мысалдарды атауды сұ райды. Ауызша сұ рау кө бінесе сабақ тың басында жү ргізіледі, бірақ ол сабақ тың кез-келген этабында жү ргізілуі мү мкін. Индивидуальды сұ рау кезінде- мұ ғ алім(кө бінесе оқ ушыны тақ тағ а шақ ырады) барлық сыныпты оқ ушылардың жауабына назар аудару ү шін қ ажет ете біледі. Индивидуальды тү рде сұ рау мұ ғ алімге оқ ушы білімін тереғ тексеруге мү мкіндік береді. Соғ ан орай ол оқ ушының жеке ерекшеліктерін ескереді. Сонымен сұ рақ тар мен тапсырмалар оқ ушының ерекшелігін ескере таң далады.

VIII типтегі мектеп сыныбының ү лкен еместігін (12 оқ ушы) ескере мұ ғ алімдер сабақ барысында сыныптың ә рбір оқ ушысынан жеке немесе франтальды тү рде сұ рауғ а мү мкіншілігі бар. Бұ л мұ ғ алімге барлық оқ ушылардың математикалық білімді мең геру ерекшелігін жақ сы анық тауғ а мү мкіндік береді жә не ә р қ айсына уақ ытында қ ажетті кө мек кө рсетеді.

Мұ ғ алім бақ ылаудың кез-келген формасында оқ ушылардың типті минималды жетістіктерін ынталандырып, мадақ тап отыруы қ ажет. Білімді жазбаша тексеру математика сабағ ында ө здік жә не бақ ылау жұ мысын ұ йымдастыру жолымен жү ргізіледі. Білімді жеке тексеру ү шін шағ ын жазбаша жұ мыс берілуі мү мкін. Шағ ын ө здік жазбаша жұ мыстар ьұ ғ аліммен кү рделікті жү ргізіп отырылады. Олар аз уақ ыт ішінде сыныптағ ы барлық оқ ушылардың білімді мең геру дең гейін тексеруге, оқ ушылардың жеке қ иыншылық тарын кө рсетуге мү мкіндік береді. Сабақ барысында ө зіндік жұ мысы бірінші рет ұ йымдастырылуы мү мкін. Тө менгі сыныптардан ә сіресе 1-2 сыныпта ө зіндік жұ мысының кө лемі шағ ын 7-10 минутқ а есептелуі болуы қ ажет. Бұ л тө менгі сынып оқ ушыларының ерекшелігімен байланысты: ө зіндік жұ мысы кезіндегі дағ дарыстың жеткіліксіздігі, тез шаршағ ыштық пен кө ң іл-кү йдің басқ а нә рсеге ауып кетуі, ө зін-ө зі бақ ылауының жеткіліксіздігі.

Жоғ арғ ы сыныптарда ө здік жұ мысы кейде сабақ тың ү лкен бө лігіне (18-20мин) есептелуі мү мкін. Жоғ арғ ы сыныптарда оқ ушылардан ө зіндік жұ мыстарын орындау кезінде кө бінесе ө з-ө зін бақ ылауды талап ету қ ажет. ө зіндік жұ мысы ү шін арналғ ан тапсырмалармен жаттығ уларды мұ ғ алім оқ ушылардың жеке ерекшеліктерін ескере қ ұ райды. Олар кө лемімен қ иындық дең гейі бойынша ә р тү рлі болуы мү мкін. ө зіндік жұ мыстың бағ асы мұ ғ алімнің шешуі бойынша журналғ а қ ойылады.

Тө менгі сыныптардан бастап оқ ушылар ө здерінің жұ мыстарын бірін-бірі тексеруі қ ажет. Оқ ушылар жұ мыстарымен алмасып, олардың дұ рыс орындалуын тексереді. Бұ л оқ ушылардың жауапкершілігін жоғ арылатады, ө зінің жұ мыстарымен жолдастарының жұ мысына деген сыншыл қ арым-қ атынас дамиды. Жазбаша бақ ылау жұ мысы тақ ырыпты немесе бө лімді мең гергеннен кейін тоқ санның немесе дылдың соң ында жү ргізіледі. Жазбаша бақ ылау жұ мысы ә р тү рлі мақ саттардан: номерлеу білімін арифметикалық қ асиеттермен ережелерін, белгілі бір тапсырмалардың шешуін, ө лшеу сызу дағ дыларынфигураларының қ асиеттерін тексеруден тұ рады. Тоқ сандық немесе жылдық бақ ылау жұ мысында математиканың ә р тү рлі бө лімдерінен сұ рақ тар қ ойылады. Ереже бойынша тоқ сандық немесе жылдық бақ ылау жұ мыстарында 10-12 мысалдармен тапсырмалар кездеседі. Тө менгі сыныптардың бақ ылау жұ мысына ө лшеу мен қ ұ растыруғ а арналғ ан тә жірибелік жұ мыстар, ал жоғ арғ ы сыныптардың бақ ылау жұ мысында сызу жұ мыстары кездеседі. Білімді кү нделікті жә не тематикалық (тақ ырыптық) тексеру кезіеде оқ ушыларғ а арнайы тапсырмалар берілуі мү мкін. Оқ ушы оқ итын бағ дарламалардың талабына сай оқ ушы жұ мысы бағ аланады. Мұ ғ алім тақ тада жазылғ ан тапсырманың барлығ ын оқ ып, барлық сө зі тү сінікті ме екенін анық тау қ ажет.

Дидактикалық материалдармен (палочкалар, есептеуіш) қ олданатын балаларғ а бақ ылау жұ мысы негізінде осы кө мекші қ ұ ралдармен қ олдануғ а рұ қ сат ету қ ажет. Оқ ушы бақ ылау жұ мысын мұ ғ алімнің ешқ андай кө мегінсіз ө з бетінше орындауы қ ажет.

Жұ мысшы орындап болғ аннан кейін оқ ушыларғ а тексеруге уақ ыт беру қ ажет.

Мұ ғ алім бақ ылау жұ мысын талдау кезінде қ ателерді сыныптағ ы ә рбір оқ ушының қ иыншылық тары мен олардың себептерін кө рсетуі қ ажет.

Бақ ылау жұ мысын сапалы талдау бақ ылау жұ мысынан кейін болатын сабақ та қ ателермен жұ мысты жү ргізуді дұ рыс жоспарлауғ а мү мкіндік береді. Мұ ғ алім оқ ушылармен бірге ең кө п қ ате жіберілген тапсырманы талдайды. Кейде мұ ғ алімдерге кө рнекіліктердің жаң а тү рлерін қ олданып қ осымша тү сініктер беругетура келеді. Кейде жеке оқ ушылармен сабақ тан тыс уақ ытта қ осымша жұ мыс істеу талап етіледі.

Мұ ғ алім оқ ушылардың математикалық білімін, іскерлік пен дағ дысын ескере отырып бағ а қ оюы қ ажет. Егер оқ ушылар бағ а не ү шін қ ойылатынын нені білдіретінін тү сінсе, онда оның тә рбиелік ролі зор. Тү зету мектебінің 1-ші сыныбындағ ы оқ ушылар «5», «4», «3», «2» деген бағ аның мағ ынасын тү сінбейді. 1сынып оқ ушысы дә пттерде қ ызыл сиямен жазылғ ан бағ ағ а қ оймас бұ рын, оның мағ ынасын тү сіндіру қ ажет. Ө зінің жә не жолдастарының жауабын сыни тү рде бағ алауғ а ү йрету ө те маң ызды болып табылады. 1сыныптан бастап жолдастардың жауабына оқ ушылардың назарын мынадай сұ рақ тар қ ою арқ ылы аудару қ ажет:

Дана бү ршіктерді дұ рыс санады ма? Ол қ андай қ ателік жіберді? Қ анат ә рекетті дұ рыс орындады ма? Қ анатқ а бестік деген бағ а қ оюғ а болады. Камила бә рін дұ рыс есептеді, бірақ сандарды ә демі жазбады.

Оқ ушылардың жазбаша жұ мыстары мен ауызша жауаптарын бағ алау кезінде тек интелектуалды ғ ана емес, сонымен қ атар физикалық кемістіктерін ескеріп, ә рбір балағ а дифференциалды тү рде ық пал ету қ ажет. Егер баланың сал ауруы, аяқ -қ олы дірілдейтін, кө з кемістіктері болғ ан жағ дайда ә демі жаза алмайды жә не бұ л ү шін оның тө мендеуінің қ ажеті жоқ. Бағ а оқ ушылардың бір ғ ана жауабына емес, сабақ барысында орындағ ан жұ мысына қ арай, яғ ни сабақ сайын балл қ ойылып отырады. Бұ л біршама ә діл бағ а, ө йткені сабақ тағ ы кө птеген жұ мыс тү рлеріне қ ойылады: ү й жұ мысын тексеру кезіндегі жауапқ а, ауызша есепке, мысалдар мен тапсырмаларды ө з бетінше шешуіне, тапсырманың шешімін тү сіндіруіне жә не т.б.

Бір сабақ ішінде мұ ғ алім ө з бетінше жұ мыс жасағ ан оқ ушыны жә не тақ та алдында жеке сұ ралғ ан оқ ушыны бағ алауы тиіс. Бұ л бағ алар сабақ барысында қ ойылады. Арифметикалық диктант ө лшеу мен сызу жұ мыстарын жеке бағ алау қ ажет. Оқ ушылардың білімін кү нделікті тексеретін болғ андық тан тоқ сан ішінде оқ ушылардың кө птеген бағ алары болады. Тоқ санның соң ында тоқ сандық бағ а, ал жылдың соң ында жылдық бағ а қ ойылады.