Жер заңдарын бұзғаны үшін қылмыстық жауапкершілік.

64 Жер заң дарын бұ зғ аны ү шін ә кімшілік-қ ұ қ ық тық жауапкершілік. Қ азакстан Республикасы ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық туралы кодексіне сә йкес ә кімшілік жер қ ұ қ ық бұ зушылық қ ұ рамына келесідей диспозициялар бар: Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылыктар туралы кодекстің 250-бабы (жерді бү лдіру). Бұ л бап бойынша жерді бү лдіргені ү шін жеке тұ лғ аларғ а бес айлык есептік кө рсеткіштен он айлык, есептік кө рсеткішке дейін, лауазымды тұ лғ алар, жеке кә сіпкерлер, шағ ын жә не орта бизнестің субъектісі болып табылатын заң ды тұ лғ алар ү шін жиырма айлық есептік кө рсеткіштен қ ырық айлық есептік керсеткішке дейін, ірі кә сіпкерлік субъектілері болып табылатын заң ды тұ лғ аларга қ оршағ ан ортағ а келтірілген шығ ын кө лемінде айыппұ л салынады. Ә кімшілік қ ұ кық бұ зушылыктар туралы кодекстің 251-бабы (ауыл шаруашылық мақ сатындағ ы жерді тиімсіз пайдалану). Бұ л бап бойынша жерді бү лдіргені ү шін жеке тұ лғ аларғ а он айлық есептік кө рсеткішке дейін айыппұ л немесе ескерту жасалады, лауазымды тұ лғ алар, жеке кә сіпкерлер, шағ ын жә не орта бизнестің субъектісі болып табылатын занды тұ лғ алар ү шін жиырма айлык есептік керсеткіштен қ ырық айлык есептік кө рсеткішке дейін, ірі кә сіпкерлік субъектілері болып табылатын занды тұ лғ аларғ а коршағ ан ортағ а келтірілген шығ ын кө лемінде айыппұ л салынады. Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылық тар туралы кодекстің 252-257 баптары. Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылыктын негізгі қ олдану шаралары бұ л айыппұ л жә не ескерту жасау. Ә кімшілік қ ұ қ ық бұ зушылыктар туралы істерді келесі органдар қ арайды: Соттар; Ауыл шаруашылық министрлігі жанындағ ы ө сімдік немесе карантин жө нінде мемлекеттік инспекция; Жер ресурстарын басқ ару агентгілігі жә не жергілікті белімшелері;

65 Қ ызметтік жер ү лесінің қ ұ қ ық тық жағ дайы. Қ ызметтiк жер ү лесi жердi уақ ытша ұ зақ мерзiмге пайдаланудың ерекше бiр тү рi болып табылады жә не ол жер ү лесiне қ ұ қ ығ ы бар адамдар жұ мыс iстейтiн заң ды ұ йымның жер пайдалануындағ ы мемлекеттік жерлерден бө лiнедi. Қ ызметтiк жер ү лестерi қ ызметтiк тұ рғ ын ү йге қ ызмет кө рсету, ауыл шаруашылығ ы дақ ылдарын егу, шабындық жә не мал жайылымы ү шiн берiледi. Қ ызметтiк жер ү лесiне қ ызметкерлердiң мына санаттарының: 1) темiр жол кө лiгiнiң желiлiк қ ызметкерлерi: жолдарды, кө пiрлердi, қ ұ лайтын жерлер мен тоннельдердi тексерушiлердiң, жол айырығ ындағ ы кезекшiлердiң; 2) автомобиль жолдарын жө ндеу мен ұ стау қ ызметiнiң жол қ ызметкерлерi; 3) ө зен жә не тең iз флотының қ ызметкерлерi: ағ а жә не қ атардағ ы посттар мен жол жұ мысшыларының, кеме жағ дайын хабарлаушылардың; шамшырақ тар мен гидротехникалық ғ имараттар қ ызметкерлерiнiң; 12) балық шаруашылығ ы қ ызметкерлерi:

балық жетекшiлерiнiң; қ арауылдарының; тоғ ан жұ мысшыларының; инкубация цехтары жұ мысшыларының; насос станциялары машинистерiнiң қ ұ қ ығ ы бар.

66 Мемлекеттік органдардың жер қ атынастарын реттеу саласындағ ы қ ұ зыреттері. Қ азақ стан Республикасы Ү кiметiнiң жер қ атынастарын реттеу саласындағ ы қ ұ зыретiне мыналар жатады: 1) Республиканың жер қ орын пайдалану мен қ орғ ау саласындағ ы мемлекеттiк саясаттың негiзгi бағ ыттарын ә зiрлеу; республикалық маң ызы бар ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тарды қ ұ ру мен кең ейтуге, халық аралық мiндеттемелердi орындаумен жердi қ орғ аныс жә не ұ лттық қ ауіпсіздік мұ қ таждары ү шiн пайдалануғ а байланысты жағ дайларда барлық санаттағ ы жерден жер учаскелерін беру жә не алып қ ою, оның ішінде мемлекет мұ қ таждары ү шін алып қ ою; 3-1) ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тардағ ы жерді ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тар саласындағ ы уә кілетті мемлекеттік органның ұ сынысы бойынша босалқ ы жерге ауыстыру жә не оның тә ртібін бекіту; ір облыстың, республикалық маң ызы бap қ аланың, астананың аумағ ындағ ы жерді басқ а облысқ а, республикалық маң ызы бap қ алағ а, астанағ а ұ зақ мерзімді пайдалануғ а беру бө лігінде жер қ атынастарын реттеу; 10) оғ ан Қ азақ стан Республикасының Конституциясымен, заң дарымен жә не Қ азақ стан Республикасы Президентiнiң актiлерiмен жү ктелген ө зге де функциялар.

67 Бау-бақ ша жерлерін қ ұ қ ық тық реттеу.Арнайы жер қ орының қ ұ қ ық тық жағ дайы. арнайы жер қ оры - ауыл шаруашылығ ы мақ сатындағ ы алқ аптардың, сондай-ақ мақ саты бойынша пайдаланылмай жатқ ан не Қ азақ стан Республикасының заң намасын бұ за отырып пайдаланылып жү рген жер учаскелерінің жә не шартты жер ү лестерінің иелері мен жер

пайдаланушылар бас тартқ ан жердің есебінен қ ұ ралатын резервтегі жер; Жер қ оры — мемлекеттің аумағ ындағ ы бү кіл жер қ ұ рамы. рнайы жер қ оры: 1) жер учаскесiнен ерiктi тү рде бас тартқ ан кезде; 2) осы Кодекстiң 92, 93 жә не 95-баптарына сә йкес жер учаскелерiн мә жбү рлеп алып қ ойғ ан кезде; 3) егер заң бойынша да, ө сиет бойынша да мұ рагерлерi жоқ, не бiрде бiр мұ рагер мұ раны қ абылдамағ ан, не ө сиет қ алдырушы барлық мұ рагерлердi мұ радан айырғ ан, не мұ рагер мемлекет пайдасына мұ радан бас тартқ ан немесе мұ радан кiмнiң пайдасына бас тартатынын атамай, мұ радан бас тартқ ан жағ дайда, осы қ орғ а ауыл шаруашылығ ы мақ сатындағ ы жерден тү сетiн жер учаскелерi есебiнен қ ұ ралады. Сақ тандырудың тү рлері жә не олардың жіктелуі

68 Ауыл шаруашылығ ы мақ сатындағ ы жерлердің қ ұ қ ық тық жағ дайының тү сінігі жә не жалпы мінездемесі. Ауыл шаруашылығ ы мақ сатындағ ы жер: 1) Қ азақ стан Республикасының азаматтарына ө зiндiк қ осалқ ы шаруашылық ты, бағ бандық ты жә не саяжай қ ұ рылысын дамыту ү шiн жеке меншiкке; 2) Қ азақ стан Республикасының жеке жә не заң ды тұ лғ аларына шаруа немесе фермер қ ожалығ ын, тауарлы ауыл шаруашылығ ы ө ндiрiсiн жү ргiзу, орман ө сiру ү шiн, ғ ылыми-зерттеу, тә жiрибе жү ргiзу жә не оқ ыту мақ сатында, қ осалқ ы ауыл шаруашылығ ын, бақ ша жә не мал шаруашылығ ын жү ргiзу ү шiн жеке меншiкке немесе жер пайдалануғ а берiледi. Пайдалануғ а беру мерзiмi кемiнде он жылды қ ұ райтын шаруа немесе фермер қ ожалығ ын жү ргiзу ү шiн жер учаскесiн беру жағ дайларын қ оспағ анда, жер учаскесiн кө рсетiлген мақ саттар ү шiн жер пайдалану қ ұ қ ығ ымен беру мерзiмi кемiнде бес жылды қ ұ райды. Жер учаскесiн осы тармақ шада кө рсетiлген мерзiмдерден аз мерзiмге беруге оны алуғ а мү дделi ө тiнiш берушiнiң келiсiмiмен ғ ана жол берiледi; 3) шетелдiктерге, азаматтығ ы жоқ адамдарғ а, шетелдiк заң ды тұ лғ аларғ а, сондай-ақ жарғ ылық капиталындағ ы шетелдiктердiң, азаматтығ ы жоқ адамдардың, шетелдiк заң ды тұ лғ алардың ү лесi елу пайыздан асатын заң ды тұ лғ аларғ а он жылғ а дейiнгi мерзiмге жалдау шарттарымен уақ ытша жер пайдалануғ а берiледi.

69 Ауыл шаруашылығ ы мақ сатындағ ы жерлердің тү сінігі жә не қ ұ рамы. ауыл шаруашылығ ы мақ сатындағ ы жердi ұ тымды пайдалану - жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың ауыл шаруашылығ ы ө нiмiн ө ндiру процесiнде жер пайдалану мақ саттарын жү зеге асыруда жердi қ орғ ауды жә не табиғ и факторлармен ө зара оң тайлы ә рекеттесудi есепке ала отырып, топырақ тың қ ұ нарлылығ ы мен жердiң мелиоративтiк жай-кү йiнiң айтарлық тай нашарлауына ә келiп соқ тырмайтын тә сiлдерiмен жоғ ары дә режеге жетудi қ амтамасыз етуi; уыл шаруашылық мақ саттағ ы жерлер деп – ауыл шаруашылығ ының қ ажеттілігіне немесе осы мақ саттарғ а арналғ ан жерлер болып танылады. Ауыл шаруашылық мақ саттағ ы жерлердің қ ұ рамында: ауыл шаруашылық тың пайдалы жерлері жә не ауыл шаруашылығ ының ә рекет етуіне қ ажетті шаруашылық ішілік жолдары, коммуникациялары, тұ йық су тоғ андары, мелиорация жү йесі, қ ұ рылыстары жә не ғ имараттары орналасқ ан жерлер, сондай-ақ басқ а пайдалы жерлер (сортаң дар, қ ұ мдар, тақ ырлар жә не ауыл шаруашылық тағ ы пайдалы жерлердің алаптарына бекітілген басқ а да пайдалы жерлер) бө ліненеді. Ауыл шаруашылық тың пайдалы жерлеріне: жыртылғ ан жер, тың айғ ан жер, кө пжылдық ө сімдік егістері алып жатқ ан жерлер, шабындық тар мен жайылымдар жатады.

70 Ауыл шаруашылығ ы мақ сатындағ ы жерлерді берудің жә не пайдаланудың ерекшеліктері. Ауыл шаруашылығ ының қ ажеттерi ү шiн берiлген немесе осы мақ саттарғ а арналғ ан жер ауыл шаруашылығ ы мақ сатындағ ы жер деп танылады. Ауыл шаруашылығ ы мақ сатындағ ы жер қ ұ рамына ауыл шаруашылығ ы алқ аптары мен ауыл шаруашылығ ының жұ мыс iстеуiне қ ажеттi iшкi шаруашылық жолдары, коммуникациялар, тұ йық су айдындары, мелиорациялық жү йе, қ ора-жайлар мен ғ имараттар орналасқ ан жер, сондай-ақ басқ а да алқ аптар (сор, қ ұ м, тақ ыр жә не ауыл шаруашылығ ы алқ аптарының алабына қ осылғ ан басқ а да алқ аптар) жатқ ызылады. Ауыл шаруашылығ ы алқ аптары айрық ша қ орғ алуғ а тиiс. Бұ л жердi ауыл шаруашылығ ы ө ндiрiсiне байланысты емес мақ саттарғ а пайдалануғ а ерекше жағ дайларда жол берiледi. отырғ ызылғ ан кө п жылдық ағ аш, бұ та екпелерiне пайдаланылатын жер учаскелерi. Ауыл шаруашылығ ының қ ажеттерi ү шiн берiлген немесе осы мақ саттарғ а арналғ ан жер ауыл шаруашылығ ы мақ сатындағ ы жер деп танылады.

Ауыл шаруашылығ ы мақ сатындағ ы жерлерді пайдаланудағ ы қ ұ қ ық тық қ атынастардың субъектілері жә не олардың қ ұ қ ық тық мү мкіндіктері.

72 Ауыл шаруашылығ ы ө ндірісне келтірілген залалды ө теудің тә ртібі жә не негіздері. Қ азақ стан Республикасы Жоғ арғ ы Кең есiнiң " Қ азақ стан Республикасының Жер кодексi мен Қ азақ стан Республикасының " Шаруа қ ожалығ ы туралы" Заң ына ө згерiстер мен толық тырулар енгiзу туралы" Қ азақ стан Республикасының Заң ын кү шiне енгiзу туралы" 1993 жылғ ы 8 сә уiрдегi N 2092 а-ХII қ аулысына сә йкес жә не жер иеленушiлердiң, жер пайдаланушылар мен жалгерлердiң шығ ындарын толық кө лемiнде ө теу, сондай-ақ қ ұ нды ауыл шаруашылық алаптары мен ауыл шаруашылық ө ндiрiсiнiң қ ажеттi кө лемiн сақ тау мақ сатында Қ азақ стан Республикасының Министрлер Кабинетi қ аулы етедi: 1. Ауыл шаруашылығ ының мұ қ тажына арналмағ ан ауыл шаруашылық алаптарын алу барысында жер иеленушiлердiң, жер пайдаланушылардың, жалгерлердiң шығ ындарын жә не ауыл шаруашылық ө ндiрiсiнiң залалдарын ө теу тә ртiбi туралы қ оса берiлiп отырғ ан Ереже бекiтiлсiн. Ауыл шаруашылығ ының мұ қ тажына арналмағ ан ауыл шаруашылық алаптары уақ ытша пайдалануғ а немесе жалғ а берiлген жағ дайда (кейiннен ауыл шаруашылық алабының сапасын берiлгендегiден тө мен емес кадастрлық бағ алау дең гейiне дейiн қ алпына келтiру жағ дайымен) ауыл шаруашылық ө ндiрiс шығ ынының кө лемi жаң а жерлердi игеру қ ұ нының нормативiне процентпен есептеледi деп белгiленсiн.

73 Ауыл шаруашылығ ы мақ сатындағ ы жерлерді бір санаттан екінші санатқ а ауыстырудың тә ртібі. ердi осы Кодекстiң 1-бабында аталғ ан санаттарғ а жатқ ызуды, сондай-ақ жердi оның нысаналы мақ сатының ө згеруiне байланысты бiр санаттан басқ асына ауыстыруды Қ азақ стан Республикасының Ү кіметі, облыстардың, республикалық маң ызы бар қ аланың, астананың, аудандардың, облыстық маң ызы бар қ алалардың жергілікті атқ арушы органдары осы Кодексте жә не Қ азақ стан Республикасының ө зге де заң актiлерiнде белгiленген, жер учаскелерін беру жә не алып қ ою, соның ішінде мемлекет мұ қ тажы ү шін алып қ ою жө нiндегi ө з қ ұ зыретi шегiнде жү ргiзедi. Ауыл шаруашылығ ы алқ аптарын бiр тү рден екiншiсiне ауыстыру (трансформациялау) қ ажеттiгi табиғ и факторларғ а, оларды бұ дан кейiн де басқ а жер алқ аптарының қ ұ рамында пайдаланудың экономикалық тұ рғ ыдан орындылығ ына негiзделедi. Жер учаскесi меншiк иесiнiң немесе жер пайдаланушының жер учаскесiнiң орналасқ ан орны бойынша тиiстi жергiлiктi атқ арушы органғ а берген ө тiнiмi, сондай-ақ жергiлiктi атқ арушы органның бастамасы ауыл шаруашылығ ы алқ аптарын бiр тү рден екiншiсiне ауыстыру жө нiндегi жұ мыстарды жү ргiзуге негiз бола алады. Жергiлiктi атқ арушы органның шешiмi бойынша жү ргiзiлетiн ауыл шаруашылығ ы алқ аптарын бiр тү рден екiншiсiне ауыстыру жө нiндегi жерге орналастыру жұ мыстарын қ аржыландыру - бюджет қ аражаты есебiнен, ал жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың ө тiнiштерi бойынша - олардың ө з қ аражатының есебiнен жү зеге асырылады. Ауыл шаруашылығ ы алқ аптарын бiр тү рден екiншiсiне ауыстыру жер учаскесi, учаскелер тобы, суармалы алап, жер пайдалану бойынша жү ргiзiлуi мү мкiн.

74 Жер учаскесі мен жер пайдаланудың қ ұ қ ығ ын кепілге салу. жер учаскесін немесе жер пайдалану қ ұ қ ығ ын кепілге салу - міндеттемелердің орындалуын қ амтамасыз етудің кепіл шартына негізделген не Қ азақ стан Республикасы заң дарының негізіндегі ә дісі, осығ ан орай кредитордың (кепіл ұ стаушының) борышкер кепілмен қ амтамасыз етілген міндеттемені орындамағ ан жағ дайда кепілге салынғ ан жер учаскесінің немесе жер пайдалану қ ұ қ ығ ының қ ұ нынан осы жер учаскесі немесе жер пайдалану қ ұ қ ығ ы тиесілі тұ лғ аның (кепіл берушінің) басқ а кредиторлары алдында қ айтарым алуғ а басым қ ұ қ ығ ы болады, бұ ғ ан Қ азақ стан Республикасының Азаматтық кодексінде белгіленген алып қ ою жағ дайлары қ осылмайды; Кепiл берушiге жеке меншiк қ ұ қ ығ ымен немесе жер пайдалану қ ұ қ ығ ымен тиесiлi жер учаскесi кепiл мә нi болуы мү мкiн. Егер жер учаскесiнiң бiр бө лiгiн нысаналы мақ сатына сә йкес дербес учаске ретiнде пайдалану мү мкiн болмаса, жер учаскесiнiң бұ л бө лiгiн немесе оның бiр бө лiгiне жер пайдалану қ ұ қ ығ ын кепiлге салуғ а жол берiлмейдi. Кепiлге салуғ а берiлген жер учаскесiнде немесе оның кепiлге салуғ а берiлетiн бө лiгiнде орналасқ ан ү йдi (қ ұ рылысты, ғ имаратты) бiр мезгiлде кепiлге салмай, бө лiнетiн жер учаскесiн тү гелдей немесе оның бiр бө лiгiн не бү кiл жер учаскесiне немесе оның бiр бө лiгiне жер пайдалану қ ұ қ ығ ын кепiлге салуғ а жол берiлмейдi.

75 Арнайы жер қ орының қ ұ қ ық тық жағ дайы. арнайы жер қ оры - ауыл шаруашылығ ы мақ сатындағ ы алқ аптардың, сондай-ақ мақ саты бойынша пайдаланылмай жатқ ан не Қ азақ стан Республикасының заң намасын бұ за отырып пайдаланылып жү рген жер учаскелерінің жә не шартты жер ү лестерінің иелері мен жер пайдаланушылар бас тартқ ан жердің есебінен қ ұ ралатын резервтегі жер; Жердi ауыл шаруашылығ ы ө нiмiн ө ндiрушiлердiң арасында қ айта бө лу мақ сатымен ауыл шаруашылығ ы мақ сатындағ ы жер мен босалқ ы жер есебiнен арнайы жер қ оры қ ұ рылады. Санитарлық нормалар мен талаптарғ а сай келетiн ауыл шаруашылығ ы ө нiмiн ө ндiруге мү мкiндiк бермейтiн жер учаскелерi арнайы жер қ орына енгiзiлмейдi. Арнайы жер қ оры: 1) жер учаскесiнен ерiктi тү рде бас тартқ ан кезде; 2) осы Кодекстiң 92, 93 жә не 95-баптарына сә йкес жер учаскелерiн мә жбү рлеп алып қ ойғ ан кезде; 3) егер заң бойынша да, ө сиет бойынша да мұ рагерлерi жоқ, не бiрде бiр мұ рагер мұ раны қ абылдамағ ан, не ө сиет қ алдырушы барлық мұ рагерлердi мұ радан айырғ ан, не мұ рагер мемлекет пайдасына мұ радан бас тартқ ан немесе мұ радан кiмнiң пайдасына бас тартатынын атамай, мұ радан бас тартқ ан жағ дайда, осы қ орғ а ауыл шаруашылығ ы мақ сатындағ ы жерден тү сетiн жер учаскелерi есебiнен қ ұ ралады.

76 Қ ызметтік жер ү лесінің қ ұ қ ық тық жағ дайы. Қ ызметтiк жер ү лесi жердi уақ ытша ұ зақ мерзiмге пайдаланудың ерекше бiр тү рi болып табылады жә не ол жер ү лесiне қ ұ қ ығ ы бар адамдар жұ мыс iстейтiн заң ды ұ йымның жер пайдалануындағ ы мемлекеттік жерлерден бө лiнедi. Қ ызметтiк жер ү лестерi қ ызметтiк тұ рғ ын ү йге қ ызмет кө рсету, ауыл шаруашылығ ы дақ ылдарын егу, шабындық жә не мал жайылымы ү шiн берiледi. Қ ызметтiк жер ү лесiне қ ызметкерлердiң мына санаттарының: 1) темiр жол кө лiгiнiң желiлiк қ ызметкерлерi: жолдарды, кө пiрлердi, қ ұ лайтын жерлер мен тоннельдердi тексерушiлердiң, жол айырығ ындағ ы кезекшiлердiң; 2) автомобиль жолдарын жө ндеу мен ұ стау қ ызметiнiң жол қ ызметкерлерi; 3) ө зен жә не тең iз флотының қ ызметкерлерi: ағ а жә не қ атардағ ы посттар мен жол жұ мысшыларының, кеме жағ дайын хабарлаушылардың; шамшырақ тар мен гидротехникалық ғ имараттар қ ызметкерлерiнiң; 12) балық шаруашылығ ы қ ызметкерлерi:

балық жетекшiлерiнiң; қ арауылдарының; тоғ ан жұ мысшыларының; инкубация цехтары жұ мысшыларының; насос станциялары машинистерiнiң қ ұ қ ығ ы бар.

77 Елді-мекен жерлерінің тү сінігі жә не қ ұ рамы. Елдi мекен дегенiмiз – республика аумағ ының халық жинақ ы орналасқ ан, кемiнде 50 адамы бар, азаматтардың шаруашылық жә не басқ а қ оғ амдық қ ызметi нә тижесiнде қ алыптасқ ан, заң да белгiленген тә ртiпте есепке алынғ ан жә не тiркелген, жергiлiктi ө кiлдi жә не атқ арушы органдар басқ аратын бiр бө лiгi. Елдi мекен белгiлерi:  Мiндеттi тү рде ресми тiркелуi тиiс;  Тұ рақ ты тү рде тұ ратын адамдардың саны 50-ден кем болмауы тиiс. Халқ ының саны 400 мың адамнан асатын облыстық маң ызы бар қ аладағ ы, республикалық маң ызы бар қ аладағ ы, астанадағ ы аудан қ аладағ ы аудан болып табылады. Қ алалар жә не басқ а елдi мекендер: 1) республикалық маң ыздағ ы қ алаларғ а бө лiнедi, бұ ларғ а ерекше мемлекеттiк маң ызы бар жә не бiр миллион адамнан астам халқ ы бар елдi мекендер жатқ ызылуы мү мкiн; 2) облыстық маң ызы бар қ алаларғ а бө лiнедi, бұ ларғ а саны 50 мың адамнан асатын, дамығ ан ө ндiрiстiк жә не ә леуметтiк инфрақ ұ рылымы бар, iрi экономикалық жә не мә дени орталық тар болып табылатын елдi мекендер жатқ ызылуы мү мкiн; 3) аудандық маң ызы бар қ алаларғ а бө лiнедi, бұ ларғ а аумағ ында ө неркә сiп орындары, коммуналдық шаруашылығ ы, мемле-кеттiк тұ рғ ын ү й қ оры, оқ у жә не мә дени-ағ арту, емдеу мен сауда объектiлерiнiң дамығ ан жү йесi, кемiнде 10 мың адам халқ ы бар, оның халқ ының жалпы санының ү штен екiсiнен астамы жұ мысшылар, қ ызметшiлер мен олардың отбасы мү шелерi болып табылатын елдi мекендер жатқ ызылуы мү мкiн; 4) поселкелерге бө лiнедi, бұ ларғ а ө неркә сiп орындарының, қ ұ рылыстардың, темiр жол стансаларының жә не басқ а экономикалық маң ызды объектiлердiң жанындағ ы, кемiнде 3 мың адамы бар, оның кемiнде ү штен екiсi жұ мысшылар, қ ызметшiлер жә не олардың отбасы мү шелерi болып табылатын елдi мекендер жатқ ызылуы мү мкiн; кемiнде екi мың адам халқ ы бар, оның жыл сайын емделу мен тынығ у ү шiн келетiндер саны кемiнде тең жартысын қ ұ райтын, емдiк маң ызы бар жерлерде орналасқ ан елдi мекендер де поселкелерге тең естiрiледi; оларғ а қ алалық тардың жазғ ы демалыс орындары болып табылатын, ересек халқ ының кемiнде 25 процентi ауыл шаруашылығ ымен ұ дайы айналысатын саяжай поселкелерi де жатқ ызылуы мү мкiн; 5) ауыл (село) – саны кемiнде 50 адам болатын, халқ ының кемiнде жартысын ауыл, орман жә не аң шылық шаруашылығ ында, бал ара шаруашылығ ында, балық аулау мен балық ө сiру шаруашылығ ында жұ мыс iстейтiн қ ызметкерлер, олардың отбасы мү шелерi жә не денсаулық сақ тау, ә леуметтiк қ амсыздандыру, бiлiм беру, мә дениет жә не спорт мамандары қ ұ райтын елдi мекен; 6) халқ ының саны кемiнде 50 адам шаруа жә не басқ а да қ оныс-тар ең жуық елдi мекеннiң қ ұ рамына енгiзiледi. Тұ рақ ты халқ ының саны елу адамнан асатын жә не дербес елдi мекендер деп саналатын қ оныстар есепке алынады жә не тiркелуге жатады.

78 Қ алалардың, поселкелердің, ауылдардың, селолардың шектерін белгілеу жә не ө згерту тә ртібі Қ алалар жә не басқ а елдi мекендер: 1) республикалық маң ыздағ ы қ алаларғ а бө лiнедi, бұ ларғ а ерекше мемлекеттiк маң ызы бар жә не бiр миллион адамнан астам халқ ы бар елдi мекендер жатқ ызылуы мү мкiн; 2) облыстық маң ызы бар қ алаларғ а бө лiнедi, бұ ларғ а саны 50 мың адамнан асатын, дамығ ан ө ндiрiстiк жә не ә леуметтiк инфрақ ұ рылымы бар, iрi экономикалық жә не мә дени орталық тар болып табылатын елдi мекендер жатқ ызылуы мү мкiн; 3) аудандық маң ызы бар қ алаларғ а бө лiнедi, бұ ларғ а аумағ ында ө неркә сiп орындары, коммуналдық шаруашылығ ы, мемле-кеттiк тұ рғ ын ү й қ оры, оқ у жә не мә дени-ағ арту, емдеу мен сауда объектiлерiнiң дамығ ан жү йесi, кемiнде 10 мың адам халқ ы бар, оның халқ ының жалпы санының ү штен екiсiнен астамы жұ мысшылар, қ ызметшiлер мен олардың отбасы мү шелерi болып табылатын елдi мекендер жатқ ызылуы мү мкiн; 4) поселкелерге бө лiнедi, бұ ларғ а ө неркә сiп орындарының, қ ұ рылыстардың, темiр жол стансаларының жә не басқ а экономикалық маң ызды объектiлердiң жанындағ ы, кемiнде 3 мың адамы бар, оның кемiнде ү штен екiсi жұ мысшылар, қ ызметшiлер жә не олардың отбасы мү шелерi болып табылатын елдi мекендер жатқ ызылуы мү мкiн; кемiнде екi мың адам халқ ы бар, оның жыл сайын емделу мен тынығ у ү шiн келетiндер саны кемiнде тең жартысын қ ұ райтын, емдiк маң ызы бар жерлерде орналасқ ан елдi мекендер де поселкелерге тең естiрiледi; оларғ а қ алалық тардың жазғ ы демалыс орындары болып табылатын, ересек халқ ының кемiнде 25 процентi ауыл шаруашылығ ымен ұ дайы айналысатын саяжай поселкелерi де жатқ ызылуы мү мкiн; 5) ауыл (село) – саны кемiнде 50 адам болатын, халқ ының кемiнде жартысын ауыл, орман жә не аң шылық шаруашылығ ында, бал ара шаруашылығ ында, балық аулау мен балық ө сiру шаруашылығ ында жұ мыс iстейтiн қ ызметкерлер, олардың отбасы мү шелерi жә не денсаулық сақ тау, ә леуметтiк қ амсыздандыру, бiлiм беру, мә дениет жә не спорт мамандары қ ұ райтын елдi мекен; 6) халқ ының саны кемiнде 50 адам шаруа жә не басқ а да қ оныс-тар ең жуық елдi мекеннiң қ ұ рамына енгiзiледi.

79 Елді-мекен жерлерінің қ ұ қ ық тық жағ дайының ерекшеліктері. Елдi мекен дегенiмiз – республика аумағ ының халық жинақ ы орналасқ ан, кемiнде 50 адамы бар, азаматтардың шаруашылық жә не басқ а қ оғ амдық қ ызметi нә тижесiнде қ алыптасқ ан, заң да белгiленген тә ртiпте есепке алынғ ан жә не тiркелген, жергiлiктi ө кiлдi жә не атқ арушы органдар басқ аратын бiр бө лiгi. Елдi мекен белгiлерi:  Мiндеттi тү рде ресми тiркелуi тиiс;  Тұ рақ ты тү рде тұ ратын адамдардың саны 50-ден кем болмауы тиiс. Елдi мекендердiң шекарасын (шегiн) белгiлеу мен ө згерту жерге орналастырудың, сә улет жә не қ ала қ ұ рылысының тиiстi органдары бiрлесiп жасағ ан ұ сыныс бойынша белгiленген тә ртiппен бекiтiлген қ ала қ ұ рылысы қ ұ жаттамасы негiзiнде жү ргiзiледi. 1. Республикалық маң ызы бар қ алалар мен Қ азақ стан Республикасы астанасының шекарасын (шегiн) – Қ азақ стан Республикасы Ү кiметiнiң ұ сынуымен Қ азақ стан Республикасының Президентi белгiлейдi жә не ө згертедi. 2. Облыстық маң ызы бар қ алалардың шекарасы (шегi) – Қ азақ стан Республикасы Ү кiметiмен келiсiм бойынша облыстық ө кiлдi жә не атқ арушы органдардың бiрлескен шешiмiмен белгiленедi жә не ө згертiледi. 3. Аудандық маң ызы бар қ алалардың шекарасы (шегi) – облыстық ө кiлдi жә не атқ арушы органдардың бiрлескен шешiмiмен белгiленедi жә не ө згертiледi. 4. Кенттер мен ауылдардың (селолардың) шекарасы (шегi) – аудандық (қ алалық) ө кiлдi жә не атқ арушы органдардың бiрлескен шешiмiмен белгiленедi жә не ө згертiледi.

80 Қ ала жанындағ ы жә не жасыл аймақ жерлерінің қ ұ қ ық тық жағ дайының тү сінігі мен жалпы сипаттамасы. Ақ тау қ аласы мә лихатының 2002 жылғ ы 15 қ азандағ ы N 26/241 шешімі. Маң ғ ыстау облыстық Ә ділет басқ армасында 2003 жылғ ы 9 қ аң тарда N 1247 тіркелді. Кү ші жойылды - Маң ғ ыстау облысы Ақ тау қ аласы мә слихатының 2011 жылғ ы 12 сә уірдегі № 41/376 шешімімен81 Ө неркә сіп, транспорт, байланыс жә не басқ а да ауылшаруашылығ ына арналмағ ан жерлердің тү сінігі мен қ ұ рамы. " Қ азақ стан Республикасындағ ы жергілікті мемлекеттік басқ ару туралы" Қ азақ стан Республикасы заң ына 6-бабы, 1 тармағ ы 8 тармақ шасына сә йкес қ алалық мә слихат шешім етеді: 1. Қ ала инфрақ ұ рылымы объектілерін, аумағ ын кемелге келтіру, ұ стау, Ақ тау қ аласы жә не қ ала жанындағ ы поселкелердегі тазалық ты сақ тау ережелері бекітілсін (жалғ анады). 2. Осы шешім ө з кү шіне жарияланғ ан кү ннен кейін кү шіне енеді.

82 Ө неркә сіп, байланыс, қ орғ аныс жерлердің жә не басқ а да ауылшаруашылығ ына арналмағ ан жерлерді беру мен пайдалану тә ртібі. Ө неркә сiп, кө лiк, байланыс жерi жә не ауыл шаруашылығ ынан ө зге мақ сатқ а арналғ ан жер ұ ғ ымы жә не оның қ ұ рамы Қ Р-ның Жер Кодексінде жә не Қ азақ стан Республикасының ө зге де заң актiлерiнде белгiленген тә ртiппен тиiстi нысаналы мақ сат ү шiн азаматтар мен заң ды тұ лғ аларғ а берiлген жер ө неркә сiп, кө лiк, байланыс жерi жә не ауыл шаруашылығ ынан ө зге мақ сатқ а арналғ ан жер деп танылады.

Сондай-ақ, ө неркә сiп, кө лiк, байланыс жерiн жә не ауыл шаруашылығ ынан ө зге мақ сатқ а арналғ ан жердi пайдалану ерекшелiктерi Қ азақ стан Республикасының арнайы заң дарымен реттеледі.Ө неркә сiп жерiне ө неркә сiп объектiлерiн орналастыру мен пайдалану ү шiн берiлген жер, оның iшiнде олардың санитарлық -қ орғ ау жә не ө зге де аймақ тар жатады. Аталғ ан мақ саттарғ а берiлетiн жер учаскелерiнiң мө лшерi белгiленген тә ртiппен бекiтiлген нормаларғ а немесе жобалау-техникалық қ ұ жаттамаларғ а сә йкес айқ ындалады, ал жер учаскелерiн бө лiп беру оларды игеру кезектiлiгi ескерiле отырып жү ргiзiледi. Ө неркә сіп, кө лік, байланыс, қ орғ аныс жә не ө зге де ауыл шаруашылығ ы мақ сатындағ ы емес жерді басқ а санаттағ ы жерге ауыстыру кезінде олардың химиялық заттармен жерлерді бағ алаудың экологиялық критерийлерінде белгіленген дең гейлерден артық ластануы қ осымша экологиялық критерий болып табылады. Ластанудың жоғ ары дең гейіне жатқ ызылғ ан жер консервациялануғ а тиіс жә не босалқ ы жер қ ұ рамына ауыстырылады.

83 Ө неркә сіп жерлердің қ ұ қ ық тық жағ дайының ерекшеліктері. Ө неркә сiп жерiне ө неркә сiп объектiлерiн орналастыру мен пайдалану ү шiн берiлген жер, оның iшiнде олардың санитарлық -қ орғ ау жә не ө зге де аймақ тар жатады. Аталғ ан мақ саттарғ а берiлетiн жер учаскелерiнiң мө лшерi белгiленген тә ртiппен бекiтiлген нормаларғ а немесе жобалау-техникалық қ ұ жаттамаларғ а сә йкес айқ ындалады, ал жер учаскелерiн бө лiп беру оларды игеру кезектiлiгi ескерiле отырып жү ргiзiледi. Ө неркә сіп, кө лік, байланыс, қ орғ аныс, ұ лттық қ ауіпсіздік жерін жә не ауыл шаруашылығ ына арналмағ ан ө зге де жерді қ оспағ анда, ауыл шаруашылығ ын жү ргізуге байланысты емес мұ қ таждар ү шін жердің барлық санаттарының қ ұ рамынан ауыл шаруашылығ ы алқ аптары берілетін адамдар, сондай-ақ кү зет, санитариялық жә не қ орғ ау аймақ тары белгіленетін адамдар ауыл шаруашылығ ы ө ндірісіндегі ысырапты ө тейді. Ө неркә сiп жерiне ө неркә сiп объектiлерiн орналастыру мен пайдалану ү шiн берiлген жер, оның iшiнде олардың санитарлық -қ орғ ау жә не ө зге де аймақ тар жатады. Аталғ ан мақ саттарғ а берiлетiн жер учаскелерiнiң мө лшерi белгiленген тә ртiппен бекiтiлген нормаларғ а немесе жобалау-техникалық қ ұ жаттамаларғ а сә йкес айқ ындалады, ал жер учаскелерiн бө лiп беру оларды игеру кезектiлiгi ескерiле отырып жү ргiзiледi.

84 Магистралды қ ұ бырлар жерлерінің тү сінігі жә не оның қ ұ қ ық тық жағ дайы. магистральдық мұ най қ ұ быры - мұ найды қ ауіпсіз тасымалдауды қ амтамасыз ететін желілік бө ліктен жә не объектілерден тұ ратын, техникалық регламенттер мен ұ лттық стандарттар талаптарына сә йкес келетін бірың ғ ай ө ндірістік-технологиялық кешені; Магистралды газ қ ұ бырларының техникалық -экономикалық кө рсеткіштерін қ айта қ алпына келтіріп, оның сенімділігі мен тиімділігін арттыру ү шін “Интергаз Орталық Азия” АҚ қ ұ бырлардың тү рлі нысандары мен жабдық тарын жө ндеу жә не модернизациялау жө нінен іс-шаралар кешенін жү зеге асыруда. Атап айтқ анда, 2001 жылдан 2005 жылғ а дейінгі ке­зең де 330 шақ ырым газ қ ұ быры салынғ ан жә не жө нделген, оның ішінде 131 шақ ырым қ ұ быр алмастырылып, сыртқ ы қ орғ аныш қ абаттарына жө ндеу жү ргізілген. Сонымен қ атар, жалпы ұ зындығ ы 175 шақ ырым болатын жаң а газ қ ұ быры тартылғ ан.

85 Қ орғ аныс қ ажеттілігі ү шін берілген жерлердің қ ұ қ ық тық режимінің ерекшеліктері. Қ арулы Кү штердiң ә скери бө лiмдерiн, ә скери полигондарын, ә скери-оқ у орындары мен ө зге де ұ йымдарын жә не қ орғ аныс пен қ ауiпсiздiк саласындағ ы мiндеттердi атқ аратын басқ а да ә скерлердiң объектiлерi мен ғ имараттарын орналастыру жә не олардың тұ рақ ты қ ызметi ү шiн Қ Р/ң Ү кiметi берген жер учаскелерi қ орғ аныс қ ажеттерiне арналғ ан жер деп танылады. Қ орғ аныс қ ажеттерiне байланысты жаттығ улар мен басқ а да iс-шаралар жү ргiзу ү шiн жердi уақ ытша пайдалану қ ажет болғ ан жағ дайда жер учаскелерiнiң меншiк иелерiнен жә не жердi пайдаланушылардан жер учаскелерi алып қ ойылмайды. Осы жердi пайдалану iздестiру жұ мыстарын жү ргiзу ү шiн, сондай-ақ ерекше шарттармен пайдаланылатын аймақ тар ү шiн белгiленген тә ртiпке орай жү зеге асырылады. Жер учаскелерiн аталғ ан мақ саттарда пайдалануғ а рұ қ сатты облыстық атқ арушы орган бередi. Қ Р/ң Мемлекеттiк шекарасын қ орғ ауды жә не кү зетудi қ амтамасыз ету мақ сатында инженерлiк-техникалық қ ұ рылыстар мен қ оршауларды, шекара белгiлерiн, шекарадағ ы орман жолдарын, коммуникацияларды, Қ Р/ң Мемлекеттiк шекарасы арқ ылы ө ту пункттерiн жайғ астыру мен кү тiп-ұ стау ү шiн жер учаскелерi берiледi. Аудандық атқ арушы органдар ә скери бө лiмдермен келiсiм бойынша, қ орғ аныс қ ажеттерiне берiлген жерден ауыл шаруашылығ ына пайдалану ү шiн жеке жә не заң ды тұ лғ аларғ а жекелеген жер учаскелерiн уақ ытша жер пайдалануғ а бере алады.

86 Ерекше қ орғ алатын табиғ ат аумақ тары жерлерінің тү сінігі жә не қ ұ рамы. ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ – ерекше қ орғ ау режимi белгiленген мемлекеттiк табиғ и-қ орық қ орының табиғ и кешендерi мен объектiлерi бар жер учаскелерi, су объектiлерi жә не олардың ү стiндегi ә уе кең iстiгi; Ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тар мен мемлекеттiк табиғ и-қ орық қ орының объектiлерi саласындағ ы Қ азақ стан Республикасының заң намасы Қ азақ стан Республикасының Конституциясына негiзделедi, осы Заң нан жә не Қ азақ стан Республикасының ө зге де нормативтiк қ ұ қ ық тық актiлерiнен тұ рады. Ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тар саласындағ ы негiзгi принциптер: 1) биологиялық саналуандық ты, бiрегей жә не типтiк ландшафтарды сақ тау мен қ алпына келтiрудi қ амтамасыз ететiн экологиялық желiнiң базалық қ ұ рамдас бө лiгi ретiнде ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тар жү йесiн дамыту; 2) ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тар саласындағ ы мемлекеттiк реттеу, бақ ылау жә не қ адағ алау; 3) мемлекеттiк табиғ и-қ орық қ оры мен табиғ и экологиялық жү йелердi сақ тау;

87 Мемлекеттік табиғ и қ орық жерлерінің қ ұ қ ық тық жағ дайының ерекшеліктері. Мемлекеттік табиғ и қ орық қ оры - қ оршағ ан ортаның табиғ и эталондар, реликтілері, ғ ылыми зерттеулерге, ағ арту білім беру ісіне, туризмге жә не рекреацияғ а арналғ ан нысандары ретінде экологиялык, ғ ылыми жә не мә дени жағ ынан ерекше қ ұ нды, мемлекеттік қ орғ ауғ а алынғ ан аумақ тарының жиынтығ ы. Қ орық тардың басты мақ саты - табиғ и ландшафтылар эталонын мұ ндағ ы тіршілік ететін ө сімдіктер мен жануарлар дү ниесімен коса сақ тау, табиғ ат кешендерінің табиғ и даму заң дылық тарын анық тау. Соң ғ ысы адамның шаруашылық ә рекетінен табиғ атта болатын ө згерістерді болжау ү шін аса қ ажет. Қ азақ стан қ орық тар саны жө нінен ТМД-ғ а кіретін республикалар арасында 16-шы орын алады. Дегенмен, республика жерінің кө леміне шақ канда корық тар ү лесі жө нінен 13-ші орында. Бұ л Қ азақ стан секілді ұ лан-байтақ республика ү шін қ орық тар кө лемінің ә лі де болса аз екендігін кө рсетеді. Қ азіргі кезде нақ ты 10 қ орық жұ мыс істейді. Қ азақ стандағ ы қ орық тардың барлық ауданы 1 610 973 га. Бұ лар, ә рине, Қ азақ стан табиғ атының алуан тү рлі табиғ ат жағ дайларын толық кө рсету ү шін жеткіліксіз. Сондық тан болашақ та ғ алымдардың, табиғ атты қ орғ ау коғ амы ө кілд рінің ұ сынуымен тағ ы 15 қ орық ұ йымдастырылмақ шы.

88 Жерлерді ерекше қ орғ алатын тарихи территориялар категориясына жатқ ызу. Ерекше қ орғ алатын табиғ и территориялар (ЕҚ ТТ) дегеніміз – белгілі бір аймақ қ а тә н табиғ и кешенді халық игілігіне жарату мақ сатымен мемлекет тарапынан қ орғ алатын, ғ ылыми, тарихи, мә дени жә не эстетикалық мә ні бар табиғ ат нысандары. Ерекше корғ алатын табиғ и аумақ тарғ а биосфералық қ орық тар, мемлекеттік табиғ и қ орық тар, мемлекеттік ұ лттық табиғ и саябақ тар, қ орық тық аймақ тар, корық шалар жә не т.б. табиғ и нысандар жатады. Соң ғ ы деректер бойынша дү ние жү зінің 100-ден астам ірі мемлекеттерінде 1000-нан астам ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тар ұ йымдастырылғ ан. Мұ ндай аумақ тардың жалпы кө лемі 230 млн га жерді алып жатыр. Бұ л жер бетіндегі қ ұ рлық тың 1, 6%-на тең.

89 Ерекше қ орғ алатын табиғ и территориялар жерлерінің қ ұ қ ық тық жағ дайы. Ерекше қ орғ алатын табиғ и территориялар (ЕҚ ТТ) дегеніміз – белгілі бір аймақ қ а тә н табиғ и кешенді халық игілігіне жарату мақ сатымен мемлекет тарапынан қ орғ алатын, ғ ылыми, тарихи, мә дени жә не эстетикалық мә ні бар табиғ ат нысандары. Ерекше корғ алатын табиғ и аумақ тарғ а биосфералық қ орық тар, мемлекеттік табиғ и қ орық тар, мемлекеттік ұ лттық табиғ и саябақ тар, қ орық тық аймақ тар, корық шалар жә не т.б. табиғ и нысандар жатады. Соң ғ ы деректер бойынша дү ние жү зінің 100-ден астам ірі мемлекеттерінде 1000-нан астам ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ тар ұ йымдастырылғ ан. Мұ ндай аумақ тардың жалпы кө лемі 230 млн га жерді алып жатыр. Бұ л жер бетіндегі қ ұ рлық тың 1, 6%-на тең.

90 Рекреациялық жә не сақ тандыру мақ саттарына арналғ ан жерлерінің қ ұ қ ық тық жағ дайы. Халық тың ұ йымдасқ ан тү рдегi жаппай демалысы мен туризмiне арналғ ан жә не сол ү шiн пайдаланылатын жер рекреациялық мақ саттағ ы жер деп танылады. Рекреациялық мақ саттағ ы жер қ ұ рамына демалыс ү йлерi, пансионаттар, кемпингтер, дене шынық тыру жә не спорт объектiлерi, туристiк базалар, стационарлық жә не шатырлы туристiк-сауық тыру лагерьлерi, балық шы жә не аң шы ү йлерi, орман парктерi, туристiк соқ пақ тар, трассалар, балалар жә не спорт лагерьлерi, осы сияқ ты басқ а да объектiлер орналасқ ан жер учаскелерi кiруi мү мкiн. Рекреациялық мақ саттағ ы жерге қ ала маң ындағ ы жасыл аймақ жерлерi де жатады.Рекреациялық мақ саттағ ы жердi пайдалану тә ртiбi мен режимiн жергiлiктi ө кiлдi жә не атқ арушы органдар белгiлейдi.Жер учаскелерiнiң меншiк иелерiмен жә не жер пайдаланушылармен келiсiм бойынша белгiленген туристiк соқ пақ тар мен трассаларды пайдалану сервитуттар негiзiнде жү зеге асырылуы мү мкiн. Сауық тыру мақ сатындағ ы жерге табиғ и шипалы факторлары бар курорттар, сондай-ақ аурудың алдын алу мен емдеудi ұ йымдастыру ү шiн қ олайлы жер учаскелерi жатады.. Адам ауруының алдын алу мен емдеудi ұ йымдастыру ү шiн қ олайлы санитарлық жә не экологиялық жағ дайларды сақ тау мақ сатында сауық тыру мақ сатындағ ы аумақ тар жерiнде Қ азақ стан Республикасының заң дарына сә йкес санитарлық -қ орғ ау аймақ тары белгiленедi. Сауық тыру мақ сатындағ ы жердiң кү зет, санитарлық -қ орғ ау жә не ө зге де қ орғ ау аймақ тарының шекарасы мен оны пайдалану режимiн жергiлiктi ө кiлдi жә не атқ арушы органдар айқ ындайды.

91 Табиғ и ескерткіштер жерлерінің қ ұ қ ық тық жағ дайы. Тарихи-мә дени мұ ра объектілері, оның ішінде тарих жә не мә дениет ескерткіштері орналасқ ан жер учаскелері тарихи-мә дени мақ саттағ ы жерлер деп танылады. Аумақ тарды игеру кезінде жер учаскелері бө ліп берілгенге дейін тарихи-мә дени мұ ра объектілерін анық тау жө нінде зерттеу жұ мыстары жү ргізілуге тиіс. Тарихи, ғ ылыми, кө ркемдік жә не ө зге де мә дени қ ұ ндылығ ы бар объектілер табылғ ан жағ дайда, жер пайдаланушылар одан ә рі жұ мыс жү ргізуді тоқ тата тұ рып, бұ л туралы тарихи-мә дени мұ ра объектілерін қ орғ ау жә не пайдалану жө ніндегі уә кілетті органғ а хабарлауғ а міндетті. Тарихи-мә дени мұ ра объектілерінің сақ талып тұ руына қ атер тө ндіруі мү мкін жұ мыстардың барлық тү рлерін жү ргізуге тыйым салынады.

92 Қ орлар мен ұ лттық парктер жерлерінің қ ұ қ ық тық режимі. Қ азақ стан Республикасының мемлекеттiк ұ лттық табиғ ат парктерi (бұ дан ә рi - ұ лттық парктер деп аталады) республикалық маң ызы бар ерекше қ орғ алатын табиғ ат аумақ тарының жү йесiне енетiн жә не ө зiнiң шекарасына ерекше экологиялық, ғ ылыми, тарихи, эстетикалық жә не рекреациялық қ ұ ндылығ ы бар бiрегей табиғ ат кешендерi мен объектiлерiн қ амтитын табиғ ат қ орғ ау мекемелерi болып табылады. Ұ лттық парктердi басқ аруды қ арамақ тарында осы парктер бар Қ азақ стан Республикасының мемлекеттiк басқ ару органдары жү зеге асырады. Ұ лттық парктердi ө з қ арамағ ында ұ лттық парктер бар Қ азақ стан Республикасының мемлекеттiк басқ ару органдары тағ айындайтын директорлар басқ арады. Қ орлар–материалдық ө ндіріс саласында да, бейө ндірістік салада да заттай нысанда ұ зақ уақ ыт бойына жұ мыс істейтін жә не ө зінің қ ұ нын тозуына қ арай бө ліктер бойынша жоғ алтатын материалдық -заттай қ ұ ндылық тардың жиынтығ ы.

93 Мемлекеттің ұ лттық парктердің қ ұ қ ық тық жағ дайы. Мемлекеттік ұ лттық табиғ и парк — ерекше экологиялық, ғ ылыми, тарихи-мә дени жә не рекреациялық қ ұ ндылығ ы бар мемлекеттік табиғ и-қ орық қ орының бірегей табиғ и кешендері мен объектілерінің биологиялық жә не ландшафтық саналуандығ ын сақ тауғ а, оларды табиғ ат қ орғ ау, экологиялық -ағ артушылық, ғ ылыми, туристік жә не рекреациялық мақ саттарда пайдалануғ а арналғ ан табиғ ат қ орғ ау жә не ғ ылыми мекеме мә ртебесі бар ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ. Ұ лттық парктер ө здерiне бекiтiлген ерекше қ орғ алатын табиғ ат аумақ тарын табиғ ат қ орғ ау, ғ ылыми, ағ артушылық, мә дени жә не рекреациялық мақ сатта ө здерiне берiлген мемлекеттiк мү лiктi жедел басқ ару қ ұ қ ығ ы негiзiнде пайдалануғ а арналғ ан. Ұ лттық парктердi басқ аруды қ арамақ тарында осы парктер бар Қ азақ стан Республикасының мемлекеттiк басқ ару органдары жү зеге асырады.

94 Санитарлық қ орғ ау жә не басқ а да қ орғ ау аймақ тары жерлері. Санитарлық қ орғ ау аймағ ы - су сапасы нашарлауының алдын алу ү шiн сумен жабдық тау кө зiн (ашық жә не жер асты), су қ ұ быры қ ұ рылыстарын жә не оларды қ оршағ ан аумақ ты қ орғ ау мақ сатында белгiленген режим сақ талуғ а тиiс сумен жабдық тау кө зi мен су қ ұ быры қ ұ рылыстарының тө ң iрегiнде арнайы бө лiнетiн аумақ. санитарлық қ орғ ау аймағ ы - су сапасы нашарлауының алдын алу ү шін сумен жабдық тау кө зін (ашық жә не жер асты), су қ ұ быры қ ұ рылыстарын жә не оларды қ оршағ ан аумақ ты қ орғ ау мақ сатында белгіленген режим сақ талуғ а тиіс сумен жабдық тау кө зі мен су қ ұ быры қ ұ рылыстарының тө ң ірегінде арнайы бө лінетін аумақ; Су объектiлерiнiң экологиялық, санитарлық -эпидемиологиялық қ ауiпсiздiгiн қ амтамасыз ету мен табиғ и су экологиялық жү йелерiне шаруашылық жә не ө зге де қ ызметтiң зиянды ә серiн болғ ызбау кезiнде туындайтын қ атынастар Қ азақ стан Республикасының экологиялық заң намасымен жә не Қ азақ стан Республикасының халық тың санитарлық -эпидемиологиялық салауаттылығ ы туралы заң намасымен, сондай-ақ осы Кодекспен реттеледi.

95 Ботаникалық бақ тар, қ орық тар, табиғ и естеліктер ү шін берілген жерлердің қ ұ қ ық тық жағ дайы. Ботаникалық бақ – ғ ылыми-зерттеу, мә дени-ағ арту, іс-тә жірибелік оқ ыту мақ саттарымен ө сімдік ө сіріп, оны зерттейтін, ботаникалық білімді насихаттайтын мекеме; ғ ылыми зерттеу жә не ғ ылыми мә дени ө ндірістік мекеме. Мемлекеттiк ботаникалық бақ - ө сiмдiктер дү ниесiн, соның iшiнде ө сiмдiктердiң сирек кездесетiн жә не жойылып кету қ аупi бар тү рлерiн қ орғ ау, молық тыру жә не пайдалану жө нiнде зерттеулер мен ғ ылыми талдамалар ө ткiзуге арналғ ан табиғ ат қ орғ ау жә не ғ ылыми ұ йымдар мә ртебесi бар ерекше қ орғ алатын табиғ и аумақ. Мемлекеттік табиғ и қ орық қ оры - қ оршағ ан ортаның табиғ и эталондар, реликтілері, ғ ылыми зерттеулерге, ағ арту білім беру ісіне, туризмге жә не рекреацияғ а арналғ ан нысандары ретінде экологиялык, ғ ылыми жә не мә дени жағ ынан ерекше қ ұ нды, мемлекеттік қ орғ ауғ а алынғ ан аумақ тарының жиынтығ ы.

96 Тарихи мә дениетке, демалуғ а жә не емдеу-сауық тыруғ а арналғ ан жерлердің тү сінігі жә не қ ұ рамы. Қ азақ стан Республикасының тарихи-мә дени мұ ра объектілерін қ орғ ау жә не пайдалану туралы заң дары Қ азақ стан Республикасының Конституциясына негiзделедi жә не осы Заң нан, сондай-ақ Қ азақ стан Республикасының ө зге де нормативтiк қ ұ қ ық тық актiлерiнен тұ рады. Тарихи мә дени ескерткіштер – ұ лттық тарихымыз пен мә дениетіміздің қ ұ нды жә дігерлері болып табылады

97 Қ орық тар, ботаникалық бақ тар жә не табиғ и ескерткіштер жерлерінің қ ұ қ ық тық жағ дайы. Мемлекеттік табиғ и қ орық қ оры - қ оршағ ан ортаның табиғ и эталондар, реликтілері, ғ ылыми зерттеулерге, ағ арту білім беру ісіне, туризмге жә не рекреацияғ а арналғ ан нысандары ретінде экологиялык, ғ ылыми жә не мә дени жағ ынан ерекше қ ұ нды, мемлекеттік қ орғ ауғ а алынғ ан аумақ тарының жиынтығ ы. Ботаникалық бақ – ғ ылыми-зерттеу, мә дени-ағ арту, іс-тә жірибелік оқ ыту мақ саттарымен ө сімдік ө сіріп, оны зерттейтін, ботаникалық білімді насихаттайтын мекеме; ғ ылыми зерттеу жә не ғ ылыми мә дени ө ндірістік мекеме. Табиғ ат ескерткіші — ғ ылыми, тарихи, мә дени жә не эстетикалық мә ні бар табиғ ат объектілері. Халық игілігіне жарату мақ сатымен мемлекет тарапынан қ орғ ауғ а алынады.

98 Орман қ оры жерлерінің тү сінігі жә не қ ұ рамы. Орман қ оры – мемлекет аумағ ындағ ы барлық ормандар мен орман шаруашылық қ ажетіне арналғ ан жерлер. Орман қ оры меншік тү рі мен пайдаланушысына орай мемлекеттік жә не жекеше болып бө лінеді. Орманды, сондай-ақ ағ аш ө спеген, бiрақ орман шаруашылығ ының қ ажеттерiне берiлген жер учаскелерi орман қ орының жерi деп танылады.Орман қ орының жерi мемлекеттiк жә не жекеше орман қ оры жерiнен тұ рады. Табиғ и ө скен орманы бар жә не мемлекеттiк бюджет қ аражаты есебiнен отырғ ызылғ ан жасанды орманы бар жер, сондай-ақ орман шаруашылығ ын жү ргiзетiн мемлекеттiк ұ йымдарғ а тұ рақ ты жер пайдалануғ а берiлген ормансыз жер мемлекеттiк орман қ орының жерiне жатады.

99 Орман қ орлары жерлерін басқ ару ерекшеліктері. Орман қ оры – мемлекет аумағ ындағ ы барлық ормандар мен орман шаруашылық қ ажетіне арналғ ан жерлер. Орман қ оры меншік тү рі мен пайдаланушысына орай мемлекеттік жә не жекеше болып бө лінеді. Орман қ орын кү зету, қ орғ ау, пайдалану, ормандарды молық тыру мен орман ө сiру саласындағ ы мемлекеттiк басқ аруды жү зеге асыратын лауазымды адамғ а жә не мемлекеттiк органдар жү йесiне Қ азақ стан Республикасының Президенті, Қ азақ стан Республикасының Ү кiметi, уә кiлеттi орган жә не оның аумақ тық бө лімшелері, сондай-ақ Конституцияда, осы Кодексте, Қ азақ стан Республикасының ө зге де заң дарында, Қ азақ стан Республикасы Президентінің жә не Қ азақ стан Республикасы Ү кіметінің актілерінде айқ ындалғ ан ө з қ ұ зыретi шегiнде облыстардың, республикалық маң ызы бар қ аланың, астананың жергiлiктi атқ арушы органдары жатады. Мемлекеттiк орман кадастрының деректерi орман шаруашылығ ын мемлекеттiк басқ ару, оны жү ргiзудi ұ йымдастыру, орман шаруашылығ ын жү ргiзуге жә не мемлекеттiк орман қ орын пайдалануғ а байланысты емес мақ саттарда орман алқ аптарын ағ аш ө спеген алқ аптарғ а айналдыру жә не (немесе) мемлекеттiк орман қ оры жерiн алып қ ою, ормандарды пайдаланудың тө лемақ ысы мө лшерiн белгiлеу, орман пайдаланушылар мен орман иеленушiлердiң шаруашылық қ ызметiн бағ алау кезiнде пайдаланылады.

100 Орман шаруашылық кә сіпорындары мен ұ йымдарының жер пайдалану қ ұ қ ығ ы. Орман шаруашылығ ы– экономиканың бір саласы. Орман шаруашылық кә сіпорындарында шаруашылық жү ргізудің жаң а тә сілдеріне кө шу мә селелерінің шешуде осы сала инженерлерінің атқ аратын рө лі зор. рманның шаруашылық жә не адам ө мірі ү шін зор маң ызы бар. Орман шаруашылығ ын жү ргiзуге жә не орман пайдалануғ а байланысты мақ саттарда пайдалану ү шiн мемлекеттiк орман қ орындағ ы орман алқ аптарын ағ аш ө спеген алқ аптарғ а айналдыруды орман орналастыру немесе арнайы зерттеулер материалдары негiзiнде аумақ тық бө лiмше жү ргiзедi. Алаң қ ай жерлер топырақ зерттеу жә не орман орналастыру материалдары бойынша орман ө сiруге жарамсыз деп танылғ ан жағ дайларда ағ аш ө спеген алқ аптарғ а айналдырылуы мү мкiн.

101 Орман қ оры-жерлерін ауылшаруашылық мақ сатында пайдалануғ а беру. Орман қ орының жерлерін орман шаруашылығ ын жү ргізумен байланысты емес мақ саттар ү шін басқ а санаттардағ ы жерлерге ауыстыруды Қ азақ стан Республикасының Жер кодексіне сә йкес Қ азақ стан Республикасының Ү кіметі мемлекеттік экологиялық сараптаманың оң қ орытындысы болғ ан кезде жү зеге асырады. Орман қ орының жерлерін басқ а санаттардағ ы жерлерге ауыстыруғ а: жерлерді бұ дан бұ рын белгіленген нысаналы мақ сатына сә йкес пайдалану мү мкін болмағ ан; қ оныстану шегі ө згерген; елді мекендердің шекарасы (шегі) ө згерге