Глоссарий. Alt – аймақтың балама аймағы

Alt – аймақ тың балама аймағ ы. Сілтемеге еске салушы мә тін ретінде қ олданылады.

CGI программалары - жалпы шлюздік интерфейс

CSS (Cascading Style Sheets – Каскадтық стильді кестелер) – HTML, XHTML жə не т.б. белгілеу тілдерінде жазылғ ан веб-беттердің сыртқ ыкө рінісін суреттейтін, ə рлейтін тіл болып есептеледі.

GML – жалпы белгілеу тілі

HTML – гипермә тінді белгілеу тілі

Name – сурет картасының идентификаторы. Идентификатор сондай қ ұ жаттар арасында бірың ғ ай болады.

SGML – стандартты жалпы белгілеу тілі

Shape – басылатын аймақ тың формасы.

Web –парақ – жеке қ ұ рылғ ан қ ұ жат.

Web -сайт – белгілі бір тақ ырыпқ а арналғ ан Web-парақ тардың жиынтығ ы.

Web -сервер – Интернетке тұ рақ ты қ осылғ ан, тораптар орналасқ ан, белгілі сұ раныстар бойынша Web-парақ тарды тауып бере алатын компьютер.

World Wide Web – бү кіл дү ниежү зілік ө рмек.

WYSIWYG - (ағ ылшын тілінде What You See Is What You Get, «нені кө рсең, соны аласың») – қ олданбалы бағ дарламалар мен веб-интерфейстер сипаты болып саналады, онда контент ө ң деу кезінде қ ұ жат веб-бет немесе тұ саукесер ретінде соң ғ ы шық қ ан контент кө рінісіне ө те ұ қ сас болып келеді.

Атрибут - ашу тэгтеріне қ олданылатын сипаттамалар, тү рлендірулер

Ә мбебап кодтау (ағ ылшынша «generic coding») деп аталады. Форматталғ ан мə тінге қ атысты барлық қ ажет жерде ө зіндік белгілеу тілдері.

Белгілеу (ағ ылшынша «markup») термині ағ ылшын тіліндегі (marking up) сө з тіркесінен туғ ан, «белгілеу, белгілеп қ ою» дегенді білдіреді.

Белгілеу тілі – бағ дарламалау тілдер қ атарына емес, компьютерлік тіл қ атарына кіреді. Белгілеу тілі – символдар мен жү йеліліктер жиынтығ ы, ол қ арапайым мә тіннен синтаксисі жағ ынан ө згешелеу болып келеді. Белгілеу тілінде жазылғ ан мә тіндік қ ұ жат тек қ ана мә тіннен емес, сондай-ақ тізім, ерекшеленген сө здер немесе тақ ырыптардан қ ұ ралады.

Блокнот (ағ ылшынша Notepad) – кез келген Microsoft Windows операциялық жү йесінде орналасқ ан қ арапайым мә тіндік редактор.

Браузерлер майданы – браузерлер нарқ ын басқ ару ү шін болатын браузерлер арасындағ ы кү рес.

Веб-браузер дегеніміз – интернеттегі ақ парат кө здерін кө ру ү шін оларды ө ң деуге, бір беттен екіншісіне ауыстыруғ а арналғ ан бағ дарлама.

Гипермә тін – қ осымша элементтерді басқ ару мақ сатында ішіне арнаулы код, яғ ни екпінді элемент (anchor) орналасқ ан мә тін.

Гипермә тін - сө зі мә тінді тармақ тандыру жә не оғ ан жауап беру ретінде қ абылданып, сә йкесінше «гипермедиа» сө зі график, аудио- видеоларды тарату мен хабарласу жиынтығ ы. Гипермә тіндегі «гипер» сө зі грек тілінен «ү стінде», «жоғ арыда» деп аударылып, ағ ылшын тіліндегі «super» cө зінің мағ ынасына сә йкес келеді.

Интернет – бү кіл ә лемдегі миллиондағ ан шағ ын компьютерлік желелерді бір – бірімен байланыстырып тұ рғ ан орасан зор компьютерлік желі.

Навигация – ауысулар

Сурет карта (англ. image map, кейде cенсорлы карта немесе графикалық карта) – HTML белгілеу тілінің графикалық объектісі, ол суретпен байланысты жә не суретті басу арқ ылы белгілі бір URL-ғ а сілтеме жасалатын арнайы аймақ ты білдіреді.

Сілтеме (hyperlink) – локалды дискте немесе компьютер желісіндеорналасқ ан қ ұ жат ішіндегі басқ а бір элементке (мə тін, тақ ырып, сурет жə не т.б.), басқ а объектіге сілтеме беретін гипермə тінді қ ұ жаттың бір бө лігі.

Тэг - HTML тілінің бастапқ ы мә тінді белгілейтін командалары

Тэг (tag) дегеніміз - HTML тіліндегі командалар.

Хаттама (протокол)- бірың ғ ай стандарт, ережелер.

Элемент - бұ л тегтердің жұ бы жә не олардың арасында орналасқ ан символдық мә ліметтер (мә тін немесе код)

2. ДӘ РІСТЕР

Дә ріс 1. HTML тіліне кіріспе.

Жоспар:

- Гипермә тін жә не гипермедиа;

- Белгілеу тілі туралы тү сінік;

- HTML тілі жайлы;

- Нұ сқ алар, даму тарихы;

- HTML қ ұ рылымы, негізгі тегтер;

Гипермә тін жә не гипермедиа. Компьютер немесе басқ а да электронды қ ұ рылғ ыларда оқ ылатын мə тіндер гипермә тін деп аталады. Гипермә тінді оқ у барысында оқ ырман тінтуір (mouse) немесе батырма (клавиш) басу арқ ылы жедел тү рде мә тіндерді ауыстыра алады. Оның қ арапайым мә тіннен айырмашылығ ы – гипермә тінде кесте, сурет жә не басқ а да элементтер болады. Гипермә тіндер интернет қ ұ рылымының негізін қ ұ раушы болып есептеледі. Себебі бұ ндай форматты интернетте пайдалану оң ай ə рі ың ғ айлы.

Гипермə тін сө зіндегі «гипер» сө зі грек тілінен «ү стінде», «жоғ арыда» деп аударылып, ағ ылшын тіліндегі “super” cө зінің мағ ынасына сә йкес келеді.

«Гипермə тін» жә не «гипермедиа» терминдерін америкалық ə леуметтанушы, философ, АТ (ақ параттық технология) саласын алғ ашқ ы зерттеушілердің бірі Тед Нельсон 1963 жылы айналымғ а енгізді жә не 1965 жылы кең қ олданысқ а ие болды. Автор 1992 жылы шық қ ан “Literary Machines” кітабында бұ л екі терминге мынадай тү сініктеме береді: «Қ азіргі таң да «гипермә тін» сө зі мә тінді тармақ тандыру жә не оғ ан жауап беру ретінде қ абылданып, сә йкесінше «гипермедиа» сө зі график, аудио- видеоларды тарату мен хабарласу жиынтығ ы болып есептеледі. Бірақ оның орнына ақ ылғ а қ онбайтын «интерактивті мультимедиа» сө зін қ олданады, бұ л жерде тө рт буын артық жә не ол гипермә тін сө зінің кең ейтілген мағ ынасын бере алмайды».

Сурет 1. Тед Нельсон

Гипермә тіннің даму тарихына қ ысқ аша тоқ тала кетейік. 1963 жылы Тед Нельсон алғ аш рет сілтемелері бар контентті енгізу мен қ олдану ү шін «гипермә тін», «гипермедиа» терминдерін қ олданды. Ол кейінірек 1967 жылы Браун университетінде Андриес ван Дам деген информатика ғ ылымының профессорымен бірігіп, мә тін редакциялаушы Hypertext Editing System (аудармасы «Гипермə тін Редакциялаушы Жү йе») жобасын жасайды.

Ал 1977 жылы шық қ ан ең алғ ашқ ы гипермедиа қ осымшасы – Aspen Movie Map қ аладағ ы жер қ ыртыстарының виртуалды картасын қ амтиды жә не оның кө мегімен қ олданушылар кө лікпен жү рер жолдарды таң дай алды.

Белгілеу тілі туралы тү сінік. Белгілеу тілі – бағ дарламалау тілдер қ атарына емес, компьютерлік тіл қ атарына кіреді. Белгілеу тілі – символдар мен жү йеліліктер жиынтығ ы, ол қ арапайым мә тіннен синтаксисі жағ ынан ө згешелеу болып келеді. Белгілеу тілінде жазылғ ан мә тіндік қ ұ жат тек қ ана мә тіннен емес, сондай-ақ тізім, ерекшеленген сө здер немесе тақ ырыптардан қ ұ ралады.

«Белгілеу» (ағ ылшынша «markup») термині ағ ылшын тіліндегі «marking up» сө з тіркесінен туғ ан, «белгілеу, белгілеп қ ою» дегенді білдіреді. «Белгілеу» сө зі сонау дә стү рлі баспахана тә жірибесінде қ олданылып, баспағ а жібермес бұ рын арнайы шартты белгілер мен таң балар арқ ылы қ олжазбағ а тү зетулер енгізуді білдірген. Осылай «белгілеушілер» (markup men) мə тіннің ә рбір бө лігіне шрифтердің гарнитурасын, стилін, ө лшемін кө рсетіп отырғ ан. Ал қ азіргі кезде бұ л қ ызметті редакторлар, корректорлар, графикалық дизайнерлер, сондай-ақ авторлардың ө здері атқ арады. Белгілеу тілін компьютерлік мə тіндерді ө ң деуде қ олдануды алғ аш рет 1967 жылғ ы Конференцияда Уильям Танниклифф ұ сынды. Ол ө з жаң алығ ын «ә мбебап кодтау» (ағ ылшынша «generic coding») деп атады. Форматталғ ан мə тінге қ атысты барлық қ ажет жерде ө зіндік белгілеу тілдері қ олданылады: типографияда (SGML, TeX, PostScript, PDF), компьютердің қ олданушы интерфейстерінде (Microsoft Word, OpenOffice), ә лемдік желіде (HTML, XHTML, XML, WML, VML, PGML, SVG, XBRL).

HTML тілі жайлы. Гипермә тінді белгілеу тілі (HyperText Markup Language - HTML) – веб браузерде веб-беттерді жə не басқ а да ақ параттарды шығ ару ү шін қ олданылатын ең басты белгілеу тілі болып есептеледі.

Бұ рышты жақ шалар арқ ылы ашылып жабылатын тег (мысалы < html>) деп аталушы HTML элементтерінен қ ұ ралғ ан HTML тілі веб-бет контентін тудырады. Тегтер сың арлы жə не сың арсыз болып бө лінеді.

Сың арлы тегтерге мыналар жатады: < html> < /html>, < h1> < /h1>, < p> < /p> жә не т.б. Ал сың арсыз тегтерге < br>, < hr>, < img> сияқ ты тегтер жатады. Сың арлы тегтерде алғ ашқ ы тұ рғ ан < h1> тегі бастаушы, ал екінші тұ рғ ан < /h2> тегі аяқ таушы деп аталады. Сондай-ақ оларды ашылушы жә не жабылушы деп те атайды. Осы тегтердің кө мегімен веб-дизайнерлер мә тін, пікір жә не контентте кездесетін басқ а да мә тінге ұ қ сас нә рселер жаза алады.

Сурет 2. HTML тілінің тарихи логотипі

Веб браузердің мақ саты – осы HTML тілінде жазылғ ан қ ұ жаттарды оқ ып, веб-беттерде оқ уғ а ың ғ айлы, оқ ырманғ а кө рінетіндей етіп шығ арып беру. Браузерлер HTML тегтерін шығ армайды, алайда сол тегтерді беттің контентін интерпретациялауда қ олданады.

HTML элементтер кез келген веб-сайттардың негізгі қ ұ рушы блоктары болып табылады. HTML суреттер мен объектілерді қ ойып, оларды интерактивті формаларғ а айналдыра алады.

Тақ ырып, азатжол, тізім, дə йексө з сияқ ты мә тіннің қ ұ рылымдық семантикасын білдіріп, қ ұ рылымдық қ ұ жаттар қ ұ рады. Веб-беттердің жұ мысынан ә сер ететін JavaScript сияқ ты тілдердің скрипттерін қ ояды.

Веб-браузерлер контенттің сыртқ ы кө рінісін, мә тіндердің жә не басқ а да материалдардың орналасуын анық тау ү шін каскадтық стильді кестелерді (Cascading Style Sheets - CSS) де қ олданады. HTML жә не CSS стандарттарын қ адалаушы W3C ұ йымы (World Wide Web Consortium (W3C) халық аралық World Wide Web (қ ысқ аша WWW немесе W3) стандарттау ұ йымы) HTML белгілеу тіліне CSS қ осып пайдаланса, кө рнектілеу болатынын айтады.

Нұ сқ алар, даму тарихы. HTML тілінің пайда болуы сонау 1986 жылғ ы Халық аралық Стандарттау ұ йымының (ISO) «Standard Generalized Markup Language» (SGML) деп аталатын ISO-8879 стандартын қ абылдауынан басталады. Осы SGML тілі сол кезде мә тіннің қ ұ рылымдық (логикалық) белгілеуі болып, қ ұ жаттың сыртқ ы кө рінісінің кішкене ғ ана сипаттамасына дейін тү сінбеуші еді. Сондық тан SGML тілінде кегіл (кегель) сипаттамасы мен шрифт ө лшемі сол кездегі стандартқ а қ айшы келіп, берілген қ ұ жаттың кросс-браузерлік жә не кросс- платформалық талаптарын орындай алмады. Негізі стандартты белгілеудегі мақ сат – осы талаптарғ а жауап беру болатын. Дегенмен SGML мә тіннің белгілеу тіліне дайын жү йе болып табылмайтын жә не белгілі жағ дайда қ олданатын тілдің қ ұ рылымдық элементтерін білмейтұ ғ ын. Бұ л тіл кейінірек “тег” деп аталып кеткен мә тін белгілеуінің негізгі элементтерінің жазылу синтаксисін ғ ана сипаттады. Қ ұ жаттарды практикалық белгілеу ү шін қ андай жағ дайда тілдің қ андай элементін қ олдану керек екенін тү сінетін жә не қ ұ жаттармен жұ мыс істеуші бағ дарламаларды қ абылдайтын тіл ойлап табу қ ажет еді. SGML тілі ө зінің қ осымшасы сияқ ты халық арасында кең қ олданысқ а енбеді.

Алғ аш рет 1991 жылы интернет арқ ылы гипермә тінді ақ парат алмасатын механизмге сұ раныс пайда болды. Сол кезде Тим Бернерс-Ли қ аң қ а ретінде SGML-ді таң дап, оның негізінде HTML (Hyper Text Markup Language, «гипермә тінді белгілеу тілі») тілін ойлап тапты.

Сурет 3. Тим Бернерс-Ли

HTML тілінің 1.2 нұ сқ асы шамамен 40 тегтен тұ рды. Ол қ ұ жаттың физикалық кө рінісін сипаттамайды. Барлық қ асиеті мә тінді логикалық жә не қ ұ рылымдық белгілеуге келіп саяды. Бірнеше тег қ ана бет кө рінісінің физикалық қ асиетін сипаттауғ а жақ ын келді. Осындай тегтердің біріне былай мінездеме берілген: «Осы тегті қ олдану арқ ылы қ ұ рылғ ан қ ұ жатты қ арағ анда, мә тін графикалық браузерлерде жартылай қ ою кө лбеу (курсив) болып кө рінеді».

В 1994 жылы Интернетті басқ арушы W3 концорциумы (W3С) қ ұ рылып, бұ л ұ йым HTML 2.0 нұ сқ асының сипаттамасын жасауғ а кірісті, бірақ соң ғ ы HTML 2.0 стандарты 1995 жылы қ абылданды. Ал бұ л кезде HTML 3.0 нұ с-қ асы қ ызу талқ ығ а тү сіп, оны жасақ тауғ а дайындық жү ріп жатқ ан. HTML 2.0 нұ сқ асының таң қ алдырғ ан жаң алығ ы – қ олданушыдан серверге ақ парат жеткізу формасының пайда болуы еді. Дегенмен HTML- технологияда HTML 3.0 нұ сқ асы қ арқ ынды серпіліс жасады. Стандарттың бастапқ ы нұ сқ асы кө птеген қ ызық ты жаң алық тар енгізді: олар кесте қ ұ ратын тегтер, математикалық формулаларды белгілеу, суреттерге жазу қ ою жә не т.б. Бірақ 1995 жылы гипермә тінді беттерді визуалды дайындауғ а қ ажеттілік туды.

W3 Концорциумы HTML негіздеріне қ айшы келмейтін HTML- қ ұ жаттарды визуалды дайындауғ а мү мкіндік беретін бө лек бір жү йе ойлап тапты. Осылай каскадтық стильді кестелері (Cascading Style Sheets, CSS) ойлап табылып, ол мү лдем ө згеше қ ұ рылымғ а, синтаксиске ие болды.

Тез арада, сол 1995 жылы алғ ашқ ы коммерциялық Netscape Navigator браузері пайда болып, ол Netscape Communications корпорациясының адамзат тарихында болмағ ан қ арқ ынды дамуына алып келді.

1996 жылы Microsoft корпорациясы халық арасында танылмай қ алғ ан Microsoft Internet Explorer 2.0 браузерін шығ арып, браузерлер нарығ ында пассив бақ ылаушы болды. Сосын сол браузердің 3-нұ сқ асы шығ ып, браузерлер нарығ ын Microsoft Navigator Communications-пен тең дей бө лісті. Microsoft W3 Концорциумын ө з бақ ылауына алғ ан соң, аз уақ ыт ішінде толық Microsoft Internet Explorer браузеріне бағ дарланғ ан HTML 3.2 нұ сқ алы стандартын жасады.

HTML 3.2 нұ сқ асы ВЕБ-қ ұ рылыс дамушы тілінің осы кү нге дейінгі бірден-бір стандарты болып келді. HTML-дің осы нұ сқ асы барлық браузерлерге сай келетін белгілеу элементтерімен жү йеленді.

Соң ғ ы жылдары, дә лірек айтқ анда, 2004 жылы HTML-дің соң ғ ы нұ сқ асы HTML 4.01. қ абылданып, бү гінгі дейін қ олданылуда. Ол жоғ ары кросс-браузерлі жә не кросс-платформалы талаптарғ а жауап береді.

Қ азіргі таң да HTML-5 жасақ талып жатыр, оның ресми шығ уы 2014 жылғ а жоспарланғ ан.

Сурет 4. HTML5

HTML қ ұ рылымы, негізгі тегтер. HTML қ ұ жатының қ ұ рылысы бірінің ішіне бірі салынғ ан контейнерлерді қ олдануғ а мү мкіндік береді. Шынында да, қ ұ жаттың ө зі бұ л «HTML» атымен аталатын бір ү лкен контейнер. Мысалы, мына суретті алайық.

Сурет 5. «HTML» контейнері

< HTML> Қ ұ жат мазмұ ны < /HTML>

HTML элементінің ө зі немесе гипермә тіндік қ ұ жат – қ ұ жаттың басынан (HEAD) жә не денесінен (BODY) тұ рады:

< HTML>

< HEAD>

Қ ұ жаттың аты

< /HEAD>

< BODY>

Қ ұ жат денесінің мазмұ ны (мысалы: мә тіндер, суреттер, кестелер)

< /BODY>

< /HTML>

HTML қ ұ жатын жазуды бастай отырып, оның осы тү рде болатынын айқ ындаймыз. Мұ ндай айқ ындау қ ұ жаттың ең басына <! DOCTYPE HTML PUBLIC ``-//W3C//DTD HTML 3.2//EN''> тегін қ ою арқ ылы жү ргізіледі. DOCTYPE тегі SGML тілінің тегі болып табылады жә не қ ұ жат HTML 3.2 ерекшелігіне сə йкес сипатталатынын хабарлайды.

Бекіту сұ рақ тары:

1. Гипермә тін деген не?

2. Гипермедиа деген не?

3. Олардың ерекшеліктері қ андай?

4. Ең алғ ашқ ы гипермедиа қ осымша қ алай аталады?

5. Белгілеу тілін алғ аш рет кім қ олданғ ан?

6. HTML тілі дегеніміз не?

7. HTML нұ сқ аларына шолу жасаң ыз.

8. Қ андай тег тү рлерін білесіз?

9. HTML5 ресми шығ уы қ ай жылғ а жоспарланғ ан?

10. < body> < /body> тегінің ішіне не жазылады?

Дә ріс 2. HTML-қ ұ жаттарды кө ретін жә не қ ұ ратын бағ дарламалар

Жоспар:

- HTML-қ ұ жаттарды кө ретін жә не қ ұ ратын бағ дарламалар;

- Браузерлер майданы;

- Бірінші басқ ыш (1995-1998);

- Екінші басқ ыш (2004 жылдан бү гінгі кү нге дейін);

- WYSIWYG технологиясы;

- Визуалды жә не визуалсыз редакторлар;

- Блокнот.

HTML-қ ұ жаттарды кө ретін жә не қ ұ ратын бағ дарламалар. Веб-браузер дегеніміз – интернеттегі ақ парат кө здерін кө ру ү шін оларды ө ң деуге, бір беттен екіншісіне ауыстыруғ а арналғ ан бағ дарлама. Ақ парат кө здері Uniform Resource Identifier (URI) арқ ылы анық талып, ақ парат кө зі ретінде веб-беттер, суреттер, видео жә не контенттің басқ а да бө лімдері болуы мү мкін. Жалпы браузер сайт пен оғ ан кіруші арасындағ ы веб-беттерді ө ң деуші, шығ арып беруші қ осымша болып есептеледі.

Қ азіргі кезде кө птеген атақ ты браузерлерді тегін немесе басқ а жинақ пен пайдалануғ а болады. Мысалы: Internet Explorer (Microsoft Windows-пен бірге), Mozilla Firefox (тегін, Linux-тің кө птеген дистрибуторларымен бірге, мысалы Ubuntu), Safari (Mac OS X-пен бірге жә не Microsoft Windows ү шін тегін), Google Chrome (тегін), Opera (тегін, 8.49 нұ сқ асынан бастап).

2012 жылдың маусым айындағ ы браузерлердің статистикасына шолу жасаймыз.

Маусым айында нарық тағ ы басты ойыншылар бірден ө з браузерлерінің жаң а нұ сқ аларын шығ ара бастады. Сө йтіп, айдың басында Mozilla Firefox 13 браузері жарық қ а шық ты. Онда кең ейтілген қ ызмет пен жаң а ө зіндік бет жә не қ осымша бет (вкладка) пайда болды. Маусымның ортасында безендірудің жаң а тақ ырыптарын жә не заманауи стандарттарын қ олдайтын кең ейтпе Do not Track жә не басқ а да жаң алық алып келген Opera 12 браузерінің финалдық шығ уы болды. Ең соң ында Google компаниясы аз ғ ана жақ сартылғ ан интерфейспен, жаң артылғ ан V8 JavaScript-қ озғ алтқ ышымен Chrome 20 тұ рақ ты нұ сқ асын шығ арды.

Бұ дан ө зге, Microsoft компаниясы Internet Explorer 10 браузерінің кезекті кө рсету нұ сқ асын қ амтитын Windows 8 операциялық жү йесінің бастапқ ы нұ сқ асын ұ сынды. Осы мә ліметтердің статистикалық ү лесте қ алай бө лінетінін зерттеп қ арайық. Статистиканы анық тау ү шін ә лем бойынша веб- трафиктерге шолу жасайтын Statcounter жә не NetApplication қ ұ ралдарының мә ліметтерін пайдаланамыз. Бұ л шолуғ а ə лемнің ең кең таралғ ан бес браузері қ атысады: олар Google Chrome, Mozilla Firefox, Opera, Internet Explorer жә не Safari. 2012 жылдың маусым айындағ ы мә ліметті назарларың ызғ а ұ сынамыз.

Сурет 6. Google Chrome

Статистика жинайтын шетелдік жү йелердің мә ліметі бойынша, Chrome-ның ү лесі ә ртү рлі жоспарда дамыды. Statcounter-дің мә ліметінше, браузердің ө суі 0, 33%-ғ а, ү лесі 32, 31%-ғ а тең, ал NetApplication мә ліметіне қ арағ анда, тү суі 0, 5%-ғ а жә не ү лесі 19, 08%-ғ а тең. Егер алғ ашқ ы жү йеге сенсек, мамырда Chrome алғ ашқ ы орынғ а шық ты.

2012 жылдың алғ ашқ ы жартысында браузер нарық тың 5, 49% ү лесіне ие болды (Statcounter мә ліметі бойынша). Жасақ таушылар ү шін Google конференциясында Chrome браузерін қ олданушылар саны 310 миллион адам екені жарияланды.

Сурет 7. Mozilla Firefox

Алдың ғ ы статистика сияқ ты Statcounter жә не NetApplication ә ртү рлі нә тиже кө рсетіп тұ р. Бірінші жү йенің есебі бойынша Mozilla Firefox бір айда елеулі 0, 99%-ғ а тө мендесе, одан кейін 24, 56% ү леске ие болды. Екінші жү йе керісінше, браузерге 0, 5% ө су жә не 20, 06% ү лес берді.

Жарты жылда Mozilla компаниясының браузері 0, 71%-ғ а тө мендеді (Statcounter мə ліметі), бұ л жалпы алғ анда соншалық ты қ орқ ынышты да емес еді. NetApplication-нің есебінше жоғ алту сə л жоғ арылау — 1, 77%-ғ а тең.

Сурет 8. Opera

Халық аралық аренада маусым айы норвегиялық браузер Opera ү шін жаман ай болмады. Statcounter браузердің ү лесінде қ андай да бір ө згерістің бар екенін анық тамады. Алдың ғ ы ай сияқ ты маусым айының аяғ ында да ү лесі 1, 77% болды. NetApplication ө суді 0, 03% жә не ү лесін 1, 60% деп мә лімдеді.

2012 жылдың жарты бө лігі бойынша Opera браузері Statcounter мә ліметінше, 0, 21% жоғ алтқ ан, ал NetApplication-дікі 0, 66% жоғ алтқ анын кө рсетіп тұ р.

Сурет 9. Internet Explorer

Statcounter маусым айында Internet Explorer браузерінің ө скенін кө рсетті. Бә лкім, бұ л қ олданушылардың тестілеу ү шін жаппай орнатып жатқ ан Windows 8 операциялық жү йесінің превью шығ уымен байланысты шығ ар. Осы айда 0, 19% ө сіп, ү лесі 32, 31%-ғ а кө теріледі. Ал NetApplication болса, мү лдем басқ аша нә тиже кө рсетеді. Оның мә ліметі бойынша, маусым айында Internet Explorer 0, 03%-ғ а тө мендеген жә не шілде айында 54, 02%-ғ а кө терілген.

6 ай аралығ ында IE 6, 34% тө мендеп (Statcounter мә ліметі) жә не 2, 15% жинағ ан (NetApplication мə ліметі).

Сурет 10. Safari

Statcounter мә ліметі бойынша, ə лемде маусымда Apple компаниясының браузері нарық тың 7%-ын иелеген. Ал басқ а ә лемдік жү йенің мә лімдеуінше, кө рсеткіш – 4, 73%. Алғ ашқ ысы ондай тө мендеуді кө рсетпесе, екіншісі — шамалы ө скенін кө рсетеді. Жылдың жартысы бойынша Safari 1 пайыз ғ ана ө су кө рсеткішіне ие болғ ан.

Сурет 11. Statcounter мә ліметі бойынша

маусым айындағ ы браузерлердің статистикасы

Сурет 12. NetApplication мә ліметі бойынша

маусым айындағ ы браузерлердің статистикасы

Браузерлер майданы. Браузерлер майданы – браузерлер нарқ ын басқ ару ү шін болатын браузерлер арасындағ ы кү рес. Майдан дегенді тікелей мағ ынада тү сінбеуіміз керек, бұ л жерде 1990 жылдарда нарық та жетекшілік еткен екі ү лкен браузер – Microsoft Internet Explorer жә не Netscape Navigator арасындағ ы бә секелестік мең зеледі.

Ең алғ ашқ ы кең таралғ ан графикалық интерфейсті браузер NCSA Mosaic болды, кейін кө п уақ ыт нарық ты Netscape Navigator қ олғ а алды. 1996 жыл Microsoft Internet Explorer 3.0-ті қ амтитын Windows 95 OSR2-ді шығ арды. Осы кезді браузерлер майданының басталуы деуге болады. Майдан Netscape браузерінің қ ұ лап, Internet Explorer-дің 95%-ы нарық ты иеленіп, шың ғ а шығ уымен аяқ талды.

Бірінші басқ ыш (1995-1998). Бұ л басқ ышқ а 90-жылдың аяғ ындағ ы Microsoft Internet Explorer жә не Netscape Navigator (Communicator) арасындағ ы бә секелестік жатады. Қ арапайым пайдаланушылар Netscape Navigator браузерін тегін қ олданушы еді, ал корпоративтік пайдаланушылар болса, ә р лицензия ү шін 99 доллар кө лемінде тө леп отырды. 1995 жылы 7 желтоқ санда Microsoft Explorer-дің 2-нұ сқ асы жарық қ а шық ты. Windows пен Office сатылымынан пайда кө ріп отырғ ан Microsoft Explorer-дің жаң а нұ сқ асын қ олданушылар мен корпорацияларғ а тегін тарата бастады.

Демпингке тө теп бере алмағ ан Netscape 1999 жылы бә секелестіктен шығ ып, нарық тың 90% бө лігін тегін Explorer браузері жаулап алды. Марк Андрессен (Marc Andreessen) мен Джим Кларктың Netscape Communications корпорациясы қ ұ лағ ан соң, браузердің бастапқ ы кодтары жарияланып, Mozilla Suite (қ азір SeaMonkey) жә не Mozilla Firefox сияқ ты жаң а жобалар дү ниеге келіп, дами бастады.

Екінші басқ ыш (2004 жылдан бү гінгі кү нге дейін). 2003 жылы Opera браузері 6.х нұ сқ асын шығ арып, ақ ша тө леп кө шіруге болатын баннерлерін тегін тарата бастады.

Сурет 13. Internet Explorer, Google Chrome, Mozilla Firefox

2004 жылы 9 қ арашада бү гінге дейін ақ ырындап дамып келе жатқ ан Mozilla Firefox браузерінің 1.0 нұ сқ асы шығ ады. 2009 жылы ә лемдегі Firefox- тың нарық тағ ы ү лесі 23% болса, ал Еуропада 35%-ды қ ұ рады. Internet Explorer-дің ү лесі 67%-ғ а дейін тө мендеп, ол монополист бола алмай қ алды.

2008 жылы 2 қ ыркү йекте Google Chrome деген жаң а браузердің алғ ашқ ы ашық нұ сқ асы шық ты. Бір жылдан соң бұ л браузер ө те танымал болып, Internet Explorer мен Mozilla Firefox браузерлерінен соң, ү шінші орынғ а кө терілді. 2011 жылдың соң ына қ арай Mozilla Firefox-ті артта қ алдырып, екінші ең мық ты браузер ретінде танылды. 2012 жылдың маусым айындағ ы кө рсеткіш бойынша Google Chrome браузері Internet Explorer-ді басып озып, браузерлер арасында кө шбасшығ а айналды.