Техникалық негізі

Техника-экономикалық негіздеме (ТЭН, ағ ыл. business case) — ө нім немесе қ ызметтің жасалау дұ рыстығ ы (немесе бұ рыстығ ы) енгізілетін ақ параттардан тұ ратын қ ұ жат. ТЭН қ андай да бір жобаның шығ ындары мен нә тижелерін талдаудан қ ұ ралады. ТЭН инвесторларғ а ұ сынылып отырғ ан жобағ а ақ ша салу керек-керрек еместігін анық тауғ а мү мкіндік береді.

ТЭН бизнес-жоспарғ а ұ қ сас болғ анына қ арамастан айырмашылығ ы ТЭН жобаның негіздемесін кө рсетеді, ал бизнес-жоспар болса кә сіпорынның мақ саттары мен межелерін сипаттаудан, яғ ни кә сіпорынның болу негіздемесін кө рсетеді.

Капиталды шығ ындар (ағ ыл. CAPital EXpenditure, CAPEX) — физикалық активтерді алу немесе жетілдіру ү шін компаниялар қ олданатын капитал (тұ рғ ын немесе ө ндірістік жылжымайтын мү лігі, технология, жабдық).

Кө біне CAPEX анық тамасы кездеседі, — бұ л негізгі қ орларды сатып алуғ а, сонымен қ атар оларды алатын несиелерді ө теу бойынша инвестициялық шығ ындар.

Капиталдық шығ ындар кә сіпорынның инвестициялық қ ызметін, жабдық сатып алу, ғ имарат пен қ ұ рылымдар, қ ұ рылыс салымдарынан тұ рады. Капиталдық шығ ындар Капиталдық шығ ындар ә йнекті ауыстырудан бастап мү лдем жаң а фабрика салуғ а дейінгі барлық шығ ындарды қ ұ райды. Жалпы алғ анда капиталдық шығ ындар негізгі қ аржының уақ ыт бойынша ө сімі ретінде есептеледі. (кә сіпорын тең герімі бойынша есептеледі). Кө птеген кә сіпорындар кө п салымдарын негізгі қ орғ а қ осады, себебі олар қ ызметтері ү шін негіз қ ұ райды жә не қ ұ рылымдар активінде 60 %-ды қ ұ райды. VoIP желілерін жобалауғ а жұ мсалатын капиталдық шығ ындар жабдық ты алуғ а жә не оны орнатуғ а кеткен шығ ындардан тұ рады.

Капиталдық шығ ындар келесі формула бойынша есептеледі:

(6.1)

6.1-кесте – Шығ ындардың схемасы

Транспорттық шығ ын, барлық қ ұ рылғ ылардын шығ ындарынан 2% -ын қ ұ райды:

Kтр=0, 02*Ккс=0, 02*954724=19301

Қ ұ рылғ ыны монтаждау шығ ындары қ ұ рылғ ығ а жұ мсалғ ан сандардың 5 пайызын қ ұ райды:

Км= 0, 06*Ккс=0, 6*964701=48236

Болжау кезінде шығ ын қ ұ рылғ ылардың 3 пайызын алады:

Кжоба= 0, 04*Ккс= 0, 04*964701=28942.

Барлық капиталдық кеткен ақ шалар келесі формулада:

Кш=964701+48236+19295+28942=106181.

Пайдалануғ а кеткен ақ шалар мына фурмуламен:

Э=ЗП+Сн+А+М+Сэл, (6.2)

Шығ ындар — белгілі бір уақ ыт сатысында шаруашылық ә рекет барысында қ олданылғ ан ресурс ө лшемдері (ақ шалай формада есептеулерді оң айлату ү шін).

Ағ ымдағ ы шығ ындар (ағ ыл. current expenses) – кә сіпорын шығ ындарының бухгалтерлік есебінде жұ мысты орындау мен қ ызмет кө рсету, ө нім ө ндірісіне жұ мылдырылғ ан жұ мысшылардың ең бекақ ысына кеткен шығ ындар мен материалдық шығ ындардан, ө ндірістік ү рдістер мен шығ арылатын ө нім сапасын бақ ылау бойынша шығ ындарды, ө німнің ілесіп жұ руы мен кепілдемелік қ адағ алау жә не ө німді пайдалану кезінде анық талғ ан кемшіліктерді жою бойынша шығ ындарды қ оса алғ анда технология мен ұ йымдастыруғ а негізделген тікелей ө нім шығ арумен, жұ мыстарды орындаумен, қ ызметтер кө рсетумен байланысты шығ ындар.

Жаң а жабдық қ а қ ызмет кө рсету – бұ л инженер-программисттың бұ рыннан орындап жұ рген міндеттеріне қ осымша жұ мыс. Сондық тан да оның жалақ ысына ү стеме тө ленеді.

6.2-кесте – Қ ызмет кө рсетішінің айлығ ы

Жылдық айлық:

ЗПо=130, 100 тең ге.

Айлық тың жылдық қ орына айлық тан басқ а 30 пайыз қ осымша айлық қ осылады.

ЗПд=ЗПо*0, 3=123601*0, 3=37121 тең ге.

Айлық бастапқ ы жә не айлық тан тұ рады:

ФОТ=ЗПо+ЗПд=161679 тең ге.

Салық бойынша:

Сн=(ФОТ*0, 9)*0, 11=161679*0, 12=17669 тг.

Бағ дарламалық ақ шаларды қ осқ анда қ орлар нормасының жиырма пайызын алады:

А=965678 тг * 0, 19 = 191889 тг.

Энергияғ а кеткен ақ ша қ ұ ны:

Сэ= W*T*S,

Сэ=0, 8кВТ * 8690ч/сағ * 17тг/квт-сағ һ 103999.

Материал мен бө лмеге бө лшектерге кететін жү йе қ ұ нының екеуін алсақ:

М = 965000тг*0, 03=19301 тең ге.

Осыдан басқ ада кеткен ақ шалар он пайызын қ ұ райды:

Са= ФОТ*10%=159999*0, 10=161123 тең ге.

6.3-кесте – Пайдалануғ а жұ мсалғ ан ақ ша

Ө теу уақ ытын есептеу ү шін бізге экономикалық тиімділік санын есептеп алғ ан жө н.

Абсолютті экономикалық таза кіріс кеткен ақ ша қ ұ нын қ атынас ретінде алады:

Е=404999/965123=41 %.

Ақ шасын есептеу ү шін есептік мерзімі:

Т=1/Е=1/0, 42=2, 5 жыл.

Бұ дан бұ рын абсолютті экономикалық тиімділік мә ні мен қ ұ нын ө теу мерзімі анық талғ ан болатын. Алынғ ан нә тижелерді нормативті мә ндермен салыстырайық.

Абсолютті экономикалық тиімділік мә ні 42%, бұ л 20%-ды қ ұ райтын абсолютті тиімділіктің нормативті мә нінен асып тү седі.

Қ ұ нын ө теу мерзімі 2, 3жыл, бұ л ө з кезегінде ө телу қ ұ ны 5 жыл болып саналатын нормативті ө телу мерзімінен тө мен.

Ақ ша уақ ытша қ ұ ндылық болып саналатындық тан, есептеулерде оны ескерген жө н. Дисконттау шамасы r0 =20%

Дисконттау коэффициенті келесі формуламен есептеледі:

(6.4)

Инвестиция t=1, 2, …n жыда, жылдық кірістер P1, P2, P3, …Pt шамасында тү рленеді деген болжам жасалық.

Келесі формулалар бойынша дисконтталғ ан кіріс шамасы анық талады (PV):

(6.5)

Осы кө рсеткіштен тағ ы жобаны қ абылдау дұ рыстығ ы кө рінеді, себебі рентабельділігі 1-ден жоғ ары.

Салымдардың қ ұ нының ө телу мерзімі, алғ ашқ ы шығ ындарды толық тай қ айтару ү шін кірістердің ақ шалай ағ ымы шығ ындардың ақ шалай легімен салыстырылатын мезет анық талады. DPP есептеудің жалпы формуласы (5.18) мынадай тү рде болады.

ДПП=Т, Пт> 1.

(6.6)

6.5-кесте - Жоба кө среткіші