Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Азақстандағы металлургия саласының мәнділігі.






Қ азақ станның асыл металдары, кен орындары, қ орлары. Алтын ө ндірісі. Шикізат базасы. Табиғ атта алтынның екі тү рлі кенорны бар:

кендік, онда алтын кварц немесе сульфид тү рінде, жә не шашыранды, атмосфералық қ ысым ә серінен кендік жыныстар бұ зылып, ө зен бойында жаң а кенорнын тү зеді. Бұ л кен орындарында алтын таза кү йде болады, бірақ олқ ұ ммен немесе топырақ пен араласып жатады. Рентабельді кен деп, 3-5 г/т алтынды атайды. (0.0003-0.0005%). Қ алыпты жағ дайда алтын таза кү йінде болады (басқ а элементтермен химиялық қ осылыстар тү збейді), бірақ қ ұ рамында ә рқ ашан металл болады: кү міс (1-10%), мыс (0, 2% кө п емес), темір(1% дейін). Мыстық -никельді кенорндарындарында алтынпаладий, родий, платинамен болады. Алтынның негізгі ү лесі 75-90%. Шашыранды кенорындарда жә не алтынның негізгі кендегі мө лшері 2-ден 0, 001 мм-ге дейін барады.

Алтын ө ндірудің басқ а кө зі болып мыс, никелль, қ орғ асын жә не т.б. металлургиясының рафинирленген ө ндірісінің қ алдығ ы болып табылады.

Технологиялық сызба. Қ азіргі алтын ө ндіретін фабрикаларда алтынды кеннен алудын негізгі тү рі цианидттеу болып табылады, бұ л дегеніміз оны цианидтік ерітіндіде алтыны бар ертіндіге жә не бос жынысқ а бө лу.Бірақ кө п жағ дайда алтыны бар кенде ұ сақ бө лшектермен қ атар ү лкен бө лшектер кездеседі – 0, 2 мм. Алтынның ү лкен бө лшектері цианидтік ертіндіде ақ ырын ериді, ал бұ л оның алыну ү лесін азайтады. Бұ л жағ дайда технологиялық схемағ а алтынның ү лкен бө лшектерін алуғ а арналғ ан қ осымша операция енгізіледі: гравитациялық байыту жә не алынатын концентраттың амальгациясы.

Кеннің механикалық байытуы. Шашыранды кенорыннан алынғ ан кенді сумен шайады, ал кендік кенді ең кіші алтын болшегіне сә йкестендіріп ұ сақ тап, ұ нтақ тайды. (кейде 0, 043 мм. дейін).

Алтын (18-19 г/см³) мен бос жыныстың (2, 6 г/см³) тығ ыздығ ының ә р тү рлілігі нә тижесінде гравитациялық ә діспен байыту нә тижелі болып отыр. Гравитациялық байытудың ең қ арапайым қ ұ рылғ ысы шлюз болып табылады.Ол қ исық жазық – лоток, жә не оғ ан кө лденең орналасқ ан пластина болып табылады. Алдын ала шайылғ ан кенді лотоктың жоғ арғ ы қ абатына кө теріледі. Астығ а қ арай ақ қ ан су ағ ыны ү сақ қ ұ м жә не топырақ бө лшектерін алып кетеді, ал ауыр минералдармен алтын – шлихи – кө лденең пластиналармен ұ сталып қ алады. Алтынның шлюзде алынуы шамамен 40-50%. Алтыны бар кенді байыту ү шін, шлюзден басқ а да кө птеген гравитациялық байыту аппараттары қ олданады: концентрациялық столдар, отсадочная машина, гидроциклондар

Қ азақ станның белгілі ғ алым-металлургтері туралы не білесіз. Республика Ұ лттық ғ ылым академиясының, Ұ лттық инженерлік академиясының академигі, техника ғ ылымдарының докторы, профессор, КСРО Мемлекеттік сыйлығ ының лауреаты Сұ лтанбек Қ ожахметов тү сті металлургия саласындағ ы ғ ылымды іргелі жә не қ олданбалы зерттеулермен байытқ ан кө рнекті ғ алым. Ол ауыр тү сті металдардың сульфидтік концентраттарын ө ң деуде қ олданылатын автогендік ү дерістердің теориясы мен технологиялары саласындағ ы ә зірлемелерімен елімізде, ТМД жә не алыс шетелдерде кең інен мә лім.

С.Қ ожахметов қ азіргі уақ ытта «Жер туралы ғ ылымдар, металлургия жә не кен байыту орталығ ы» АҚ (Металлургия жә не кен байыту институты) бас ғ ылыми қ ызметкері жә не 2001 жылы академиктер Б.Патон, Н.Лякишев жә не С.Қ ожахметов негізін қ алағ ан «Металдар жә не материалдар» Еуразия ғ ылыми-технологиялық орталығ ы» ЖШС президенті.

Ол Ақ мола облысының Қ орғ алжын ауданында дү ниеге келді. Оның келешек тағ дырына Қ азақ КСР Ғ ылым академиясының тұ ң ғ ыш президенті Қ аныш Сә тбаев зор ық пал етті. 1958 жылы М.И.Калинин атындағ ы Мә скеу тү сті металдар жә не алтын институтын тә мамдағ аннан кейін С.Қ ожахметов Мә скеуде Қ.Сә тбаевпен жеке кездесуінің нә тижесінде жә не оның қ олдауы арқ ылы Қ азақ КСР Ғ ылым академиясының Металлургия жә не кен байыту институтына жолдама алып, осында ағ а зертханашыдан институт директорына дейінгі жолдан ө тті.

Жас маман С.Қ ожахметовтің ғ ылыми қ ызметі 1958 жылы Металлургия жә не кен байыту институтының мыс жә не никель зертханасында басталды, онда ол 1966 жылы автогендік ү дерістер теориясы саласында кандидаттық диссертация қ орғ ады. 1970 жылы қ ыркү йекте техника ғ ылымдарының кандидаты, ағ а ғ ылыми қ ызметкер С.Қ ожахметов Қ азақ КСР Ғ ылым академиясы Тө ралқ асының шешімімен Металлургия жә не кен байыту институты (МжКИ) директорының ғ ылым жө ніндегі орынбасары болып тағ айындалды. Бұ л қ ызметте ол 16 жыл істеді. Пирометаллургия зертханасының ғ ылыми қ ызметіне жетекшілік етті. Институтты заманауи ғ ылыми аппаратурамен қ амтуғ а жә не эксперименттік базаның жұ мысына жауапты болды.

Қ азақ станның қ айта балқ ыту металлургиясы. Мыс сымының дайындамасы. Дү ниежү зінде мыс сымын ө ндірудің едә уір артық ша қ уаттары бар, мыс катанкасының дү ниежү зілік импорты 1, 5 млн. т/жылдан асады, ө йткені бірқ атар жеткілікті қ уаттары жоқ бірқ атар елдер мыс катанкасын ә келуге мә жбү рлі. Бұ л ө німнің ірі импорттаушылары (2002ж): Қ ытай (367 мың тонна), Франция (130 мың тонна), Германия (150 мың тонна), Италия (202 мың тонна).

Мыс сымының дайындамасы химиялық қ ұ рамы бойынша (тазалығ ы 99, 95 % кем емес), мө лшерлерінің жә не диаметрінің диапозоны бойынша (7, 2-ден 22 мм дейін) жә не қ асиеттері бойынша стандарттаудың жоғ ары дә режелі ө німі болып табылады. Катанканың негізгі тұ тынушылары – бұ л кабель дайындаушы зауыттар, олар кү ш кабельдерін, ораушы сымдарды, байланыс кабельдерін, оқ шауланғ ан сымдарды жә не электрқ ұ ралдарына жә не тұ рмыс техникасына арналғ ан шнурларды, тағ ыда автомобиль мен авиа ө неркә сіптері ү шін сымдар ө ндіреді.

Мыс қ орытпаларынан жасалғ ан шыбық тар. Мыс қ орытпаларынан жасалғ ан шыбық тар жартылай ө німдердің басқ а тү рлерімен салыстырғ анда импорт кө лемі бойынша екінші орынды алады (сауданың жалпы кө лемінің 14, 5 %). Мыс қ орытпаларынан жасалғ ан шыбық тар мен профильдердің қ олданылуының ең дамып келе жатқ ан негізгі бағ ыты крандар, клапандар, фитингілер жә не басқ а суқ ұ бырының арматураларын дайындау. Осы кө рсетілген мақ сатқ а Батыс Еуропада, ары қ арай кесумен жә не штамповкамен ө ң делетін шыбық тар мен профильдердің жартысына жуығ а шығ ындалады.

Жез шыбық тарды ү й тұ рмысындағ ы электр қ ұ ралдарына қ олдану қ ысқ арып келеді, ө йткені бө лшектер шағ ын етіп жасалады жә не пластмасса қ олданылуда. Алмастырушыларды қ олданудың кең юі (тот баспайтын болатты, пластмассаларды) бекіту бұ йымдарындағ ы мыс қ орытпаларының қ олданылуында қ ысқ артуды қ арастырады.

Ресейде жез шыбық тарын шығ аратын 4 зауыт жұ мыс істейді.

Металдық мыс қ ұ бырлар. Жыл сайын «сегіздік» елдері Қ ытаймен бірге 300 мың тоннадан аса мыс қ ұ бырларын импортқ а шығ арады, бұ л олардың шығ арылу кө лемінің 20 % жуығ ан қ ұ райды. Мыс қ ұ бырлардың ең негізгі атқ аратын қ ызметтерінің бірі – су- жә не газқ ұ бырлары жү йелерінде қ олданылуы. Дү ниежү зінде осы мақ сатта жыл сайын 1 млн. тонна қ ұ бырлар қ олданылады. АҚ Ш-та тұ рғ ын ү йлердің су қ ұ бырлары жү йелерінің 80 % мыс қ ұ бырларымен жасалынғ ан. Батыс Еуропа елдерінде бұ л сан 60 % жуық ты қ ұ райды, ал Жапонияда – тек қ ана 10 %. Жапонияның су қ ұ бырларында мыс қ ұ бырын шектеулі қ олданудың (18, 5-20 мың тонна жылына) себебі бұ л елдің ауыз суғ а қ атысты санитарлық нормасымен байланысты. Дү ниежү зіндегі қ ұ бырлардың 85 % тікелей кесілген қ атты жә не жартылай қ атты кү йдегі тү рде жеткізіледі, ал қ алғ андары 15 % - жұ мсақ кү йдегі жалпақ орам тү рінде жеткізіледі. Мыс қ ұ бырларының шығ арылу ү лесі басқ а мыс жартылай ө німдерінің ө ндірісінің жалпы кө лемінің, ө неркә сібі дамығ ан елдерінде келесі шамаларды қ ұ райды: АҚ Ш – 60, 7 %, Жапонияда – 40, 2 %, Германияда – 39, 1 %, Италияда – 48, 0 %, Францияда – 53 % (кабель ө неркә сібі шығ аратын электртехникалық мыс прокатын ескермегенде). Ресейде 2003 жылы, тү сті металдарды ө ң деу зауыттарының мыс ө німдерін жалпы шығ аруында мыс қ ұ бырларының ү лесі 22, 4 % қ ұ рады, яғ ни аталғ ан елдердегіден тө мен болды.

«Outokumpu» фирмасының болжауы бойынша жақ ын жылдарда мыс қ ұ бырларын ө ндіру мен қ олданудың жылдық ө сімі келесідей болады:

- Қ ытайда – 10-15 %;

- Оң тү стік Кореяда, Тайванда жә не Шығ ыс Еуропа елдерінде – 5-10 %;

- Жапонияда, АҚ Ш, Батыс Еуропа елдерінде – 5 % дейін.

Мыс қ ұ бырларын қ олданудың басты базары қ ұ рылыс, су- жә не газқ ұ бырлары, қ ыздырылатын едендер, ғ имараттар шатырындағ ы кү н коллекторлары болады.

Кондиционерлерге арналғ ан АСR типті қ ұ бырларды қ олдану жылдам артады, бірінші кезекте ауа райы ыстық елдерде.

Мырыш ө неркә сіптік ө ндірістің кө птеген салалырында кең інен қ олданылады. Бұ л металдың жуық шамамен 48 % қ ұ рылыста, 23 % – кө лік саласында, 10 % - машина жасауда қ олданылады. Ең негізгісі коррозияғ а қ арсы қ асиеттер беру мақ сатында металдық бұ йымдарды мырыштау (гальванизация) болып табылады. Соң ғ ы онжылдық та осы аяда мырышты қ олдану бү кіл дү ниежү зі бойынша жуық шамамен 16 % артты. Атап айтқ анда, Жапонияда осы мақ сатқ а тұ тынатын металдың 62, 4 % шығ ындалады, Францияда – 60, АҚ Ш-та – 55, Канадада – 47, Ұ лыбританияда – 48, Германияда – 40 % жуық. Сонымен қ атар, мырыш қ орытпалар (жез, мельхиор), типография материалдарында, прокатта, мырыш оксидтері ө ндірісінде кең інен қ олданылады. АҚ Ш-та қ орытпалар алу ү шін, осы елде қ олданылатын мырыштың, жыл сайын 31, 4 % жуығ ы, прокат ө ндірісіне – 5 %, мырыш оксидіне – 6, 4 % шығ ындалады.

Мырыштың дү ниежү зі бойынша жалпы қ оры 472 млн т бағ аланады, оның 39, 1 % азия континентінің жер қ ыртысында, 26, 8 % - америкада, 13, 8 % - еуропада жә не 7, 5 % - Африка континентінде. Мырыштың дү ниежү зіндегі бекітілген қ оры 256 млн т қ ұ райды, оның 63 % сегіз елдің еншісіне тиеді: Австралияғ а, Қ азақ станғ а, АҚ Ш, Канадағ а, Ресейге, Индияғ а, ОАР жә не Қ ытайғ а. Мырышқ а деген сұ раныс қ арқ ынды ө суде, ә сіресе Қ ытайда. Қ алалардың, ө неркә сіптік жә не олимпиялық объектілердің қ арқ ынды қ ұ рылысы, қ ытай автоө неркә сібінің ө су қ арқ ыны (Қ ытай 2010 жылы автомобиль ө ндірісі бойынша дү ниежү зінде ү шінші орынғ а шығ уды кө здеп отыр) мырышталғ ан болаттың ө те зор мө лшерін қ ажет етеді. Мырыштың ең активті тұ тынушылары автомобиль жасау, электртұ рмыстық аспаптар ө ндірістері, қ ұ рылыстар. Қ ХР классикалық (тұ зды) электрбатареяларын экспортқ а ө ндіру ө те белсенді дамуда жә неде Қ ытайдағ ы мырыштың ең кү шті тұ тынушысы болып табылады.

Соң ғ ы жылдары Ресейде мырышталғ ан табақ тарды шығ ару ө ндірісі жылдам артуда. Ресейдегі мырышталғ ан табақ тардың барлық тү рінің қ осынды жылдық шығ арылымы 1, 5 млн/т жылына жетті жә не озық қ арқ ында ө суде жылына +(5-15) %.

Қ азақ стандағ ы мырыш нарқ ы, Республика егемендік алғ аннан соң басталды жә не ә лдеде оның дамуының мемлекеттік масштабтағ ы стратегиясын ә зірлеуде зерттеулерді қ ажет етеді. Мырышты қ олданудың қ азақ стандық моделі батыс елдерінікінен ә лде қ айда ерекшеленеді жә не ресейлік модельге жақ ын. Ресейдікі сияқ ты Қ азақ стандада машина жасау жә не қ ұ рылыс салалары мырышталғ ан болат табақ тарды қ ажетсінуде, оны қ олданудың кө лемі осы салалрдағ ы ө ндірістің арту шамасына қ арай жоғ арылайды. Мырышталғ ан табақ тың ресей нарығ ындағ ы қ ұ ны, суық болаттың қ ұ нынан 1, 5-1, 6 ретке жоғ ары. Қ ұ рылыс ө неркә сібі жалпы мырыштың жартылай ө німдерінің ең ірі тұ тынушысы болып табылады. Мысалы, ЛЭП-тің болат тіректеріне мырышты термиялық жалату ү шін, кө пірлердің, крандардың болат қ аң қ аларына жә не басқ а ө ндірістік қ ұ рылымдарда мырыш сымы қ олданылады. Болатты коррозиядан қ орғ ауда мырышты жалатудың тиімділігін ескеретін болса, онда бұ л нарық тұ рақ ты артуы қ ажет.

Сапалы жұ қ а табақ ты, металдық қ орғ аушы қ аптамалы прокатқ а сұ раныстың жоғ арылауын ескере отырып, «Испат-Кармет» (қ азіргі Арселор-Миттал) 1998 ж ө неркә сіптік қ олданысқ а прокат ө ндіретін цехты іске қ осты, ол ү здіксіз ыстық алюмомырыштау агрегатымен АНГА-1700 жабдық талғ ан, жобалы қ уаты жылына320 мың тонна, одан кейін ө німділігі жылына 400 мың тоннағ а дейін арттырылды.

Бұ л ө неркә сіптік қ уатты игеру комбинаттың бұ рынғ ы металлургиялық қ айта балқ ыту желісін қ айта қ ұ руды жә не технологиялық жаң ғ ыртуды талап етті, олардың автоматтандыру дең гейлері арттырылды, сапаны бақ ылаудың инструменталдық дә л жү йелері енгізілді. Талап етілетін химиялық қ ұ рамдағ ы болатты қ орыту мен қ ұ ю жә не қ ұ ймакесектің талап етілетін сапасы игерілді, оның ыстық жә не суық илемінің режимі іріктелді, металды қ ақ тан жә не басқ а ластан тазартатын жетілдірілген технология енгізілді, металлургиялық, термиялық жә не механикалық ақ аулар жойылды.

«Mittel Steel Temirtau» корпорациясы ө ндіретін мырышты жә не алюмомырышты қ аптамалы болат илемінің сапасы халық аралық стандарттардың талабына сә йкес келеді. Қ азақ стандағ ы мырышталғ ан болат табақ тарының ө ндірісінің кө лемін ары қ арай кең ейту осы кә сіпорынның ө ндірістік қ уатын арттыру есебінен жү зеге асырылады. Мырышқ ұ рамды қ орытпалардың ө ндірісінде мырыштың қ олданылуы қ орытпалардың ү ш тобы ү шін қ арастырылады:

1) 95 % Zn, 4% Аl; 1 % Cu;

2) лигатуралық жез: 40% Zn; 58, 9% Cu; 1, 1% Pb;

3) лигатуралық қ ола: 5% Zn; 85% Cu; 5% Sn.

ВНИИцветмет, ә ртү рлі тағ ындамадағ ы мырыш негізіндегі қ орытпаларды ө ндіру технологиясын ә зірледі жә не кә сіпорындарғ а ұ сынды, оның ішінде АҚ «Қ азцинккеде»:

- болат суық илемді ыстық мырыштауғ а арналғ ан қ орытпалар (ЦА-03, ЦА-04);

- автомобиль ө неркә сібіне арналғ ан қ ұ йма қ ортыпалар (ЦАМ – 4-1; ЦАМ – 4-10; ЦАМ – 4-3);

- мотор зауыттары ү шін деформациялау қ орытпалары (ЦАМ-8-1; ЦАМ-9-1, 5);

- дизельді моторлар дайындауғ а арналғ ан жоғ ары беріктікті қ орытпалар (ЦАМ-27-1; ЦАМ-30-5; ЦАМ-35-5);

- машина жасауда кү рделі бө лшектерді дайындауғ а арналғ ан ө те илемді қ орытпалар (ЦАМ-5-0, 5; ЦАМ-22-0, 5);

- кемелерді, газ қ ұ бырларын жә не мұ най қ ұ бырларын коррозиядан қ орғ ауғ а арналғ ан протекторлық қ орытпа;

- жоғ ары коррозияғ а қ арсы қ аптаманың алумен ыстық мырыштауғ а арналғ ан қ орытпа (АЦ-55).

Мырыш негізіндегі қ орытпалардың жә не осы қ орытпалардан жасалғ ан дайын бұ йымдардың ірі масштабты ө ндірісі жоғ ары уақ ытқ а сай технологиялар бойынша, қ ұ рылысы территориалдық жағ ынан металдық мырышты ө ндіру кә сіпорынынна жақ ын орналасқ ан, арнайы кә сіпорындарда ұ йымдастыру тиімді.

Машина жасау, қ ұ рылыс, химиялық индустрия жә не т.б. сияқ ты ө неркә сіптің алдың ғ ы қ атардағ ы салаларының кә сірорындарын отандық ө ндірушілер есебінен мырыш бұ йымдарына қ ажетсінулерін қ анағ аттандыру Қ азақ стан экономикасының дамуына оң ә сер етеді.






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.