Леуметтік – педагогикалық қызметтің жеке тұлғаға негізделу ұстанымы

Ұ станымның бастауы. Жеке тұ лғ а жеке тұ дғ аны қ алыптастырады. Бұ л - ежелден белгілі ақ иқ ат. Бұ л ө скелең ұ рпақ ты оқ ыту мен тә рбиелеу бойынша мү ғ алімдер мен мамандарды арнайы даярлауғ а ұ мтылудың мә нін тү сіндіреді. Мұ ғ алімдерді даярлау ү шін оқ у орындарын 1679 жылы - Брауншвейг (Германия), 1687 жылы – Везел, 1701 жылы Кенингсберг қ алаларында қ ұ руғ а талпыныс жасалды. Еуропадағ ы алғ ашқ ы мұ ғ алімдік семинария 1748 жылы Германияда, Берлиндегі Геккер реалдық училищесінің жанынан ашылды. Ресейде Екатерина ІІ императрицаның Жарлығ ымен (1729-1796) 1782 жылғ ы 7 қ ыркү йекте халық училищелерін қ ұ ру туралы комиссияның міндетіне «қ абілетті мұ ғ алімдерді даярлау» енгізілді.

Ұ станымның мә ні.Маманның жеке басы ү лкендердің кішілерге мә дениеттілікті ү йретуіне тікелей жұ мыс істейтін адамдардың оғ ан жә не оның қ ызметіне деген ө згеше қ арым-қ атынасын анық тайды. Ол ә леуметтік педагогтың беделін, оғ ан деген сенімді, ө зі бейнелейтін мә дениеттіліктің ө згешелігін сө зі жә не ісі арқ ылы кө рсетеді. Шынын айтқ анда, ә леуметтік-педагогикалық қ ызметті адам ө зінің индивидуалдық стилімен жү ргізіп, іске асырады. Қ ызмет ү дерісінде объекті мен субъекті арасында мә дениеттерінің, ерік-жігер кү штерінің, эмоционалдық ө згешеліктерінің ө зара алмасуы жү реді. Нақ тылы адамның, оның ү стіне тү рлі адамның педагогикалық қ ызметі жағ даятқ а қ арай ерекшеленеді. Басқ аның ең бегін кө шіруі, тә жірибесін қ олдануы мү мкін, бірақ тура соның авторындай болуғ а болмайды. Игеру арқ ылы міндетті тү рде орындаушының сү йкімі мен Мұ ндай қ ұ былысты актерлік қ ызметтен байқ ауғ а болады. Бұ л бір қ арағ анда, бір ғ ана кө шірме жұ мыс, бір ғ ана орта – сахна сық ылды, нә тижесі міндетті тү рде ө згеше. Ө згешелік актердің басқ а актерлердің ішкі жә не эмоциялық кө ң іл-кү йіне, кө рермендердің актердің ойынын қ абылдауы, оны тү сініп-сезінуі жә не басқ а факторларғ а байланысты.

Педагог та актер сық ылды кә сіби міндеттерді кез-келген кү йінде шеше білуге тиіс деп саналады. Алайда, бұ л олай емес. Ә детте, актер спектакль алдында кейіпкердің бейнесіне ену ү шін ө зін-ө зі бағ ыттайды. Ол ү шін киімін ауыстырады, гримденеді, ө зінің осы сә тке дейінгі проблемаларынан, ішкі жай-кү йінен қ ол ү зіп, рө лге енеді. Тә рбиешіде мұ ндай мү мкіндік болмайды. Ол бірден жағ даятқ а қ арай ә рекет етуге жә не шешім қ абылдауғ а тиісті. Тә рбиенің бағ ыты жә не Педагогтың педагогикалық қ ызмет ө нері индивидуалдық сипатта болады. Белгілі бір қ ызметтік тә жірибені қ абілет дең гейінде игеруге болады, бірақ оның ұ тымдылығ ы мен нә тижелілігі басқ аша болмақ.Ол не артық, не кем болып шығ уы мү мкін. Істің нә тижелі болуы кө біне педагогтың педагогтік шеберлігіне ғ ана байланысты емес, сонымен бірге, оның қ ызметін атқ ару ө неріне, тұ лғ алық ө згешелігіне де байланысты. Ө згенің индивидуалдық қ ызметінің стилін, іске деген ынтасын игерсе де, оның тартымдылығ ын кө рсете алмауы мү мкін.

Педагогтың жеке тұ лғ ағ а негізделу ұ станымы мынадай ұ сынымдарды ескеруді талап етеді:

- ә леуметтік-педагогикалық қ ызмет объектісі;

- міндеттер шешілетін орта педагогтың ерекшеліктерін, оның істің нә тижелілігін қ амтамасыз етуге қ абілеттілігін ескеруді талап етеді;

- адаммен (топпен) жұ мыс істеуде педагогқ а ө зін онымен (олармен) жұ мыс істеуге жә не болжамды нә тижеге бағ ыттай білу - ә леуметтік педагог болжамды нә тижеге қ ол жеткізу мү мкіндіктеріне лайық ты болмағ ан жағ дайда, не оғ ан жә рдемдесу, не оны ауыстыру қ ажет;

- педагогикалық қ ызметте ә леуметтік педагогтың тә рбиелеу қ ызметінің жеке даралық стилінің ерекшеліктерін бағ алау маң ызды жә не бұ л оның ө зін-ө зі жетілдіруге ұ мтылуына негіз болып табылады;

- басқ а адамның педагогикалық тә жрибесін игеруде оның тұ лғ алық ө згешіліктерін, ұ сынғ ан ә леуметтік-педагогикалық қ ызметі ә дістерінің қ ұ ралдары мен тә сілдерінің неғ ұ рлым тиімділерін қ андай дә режеде мең геруге болатынын ескеру қ ажет.

Ә леуметтік педагогтың жеке тұ лғ алық ө су жә не беделділік ұ станымы.

Ұ станымның бастауы. Ә леуметтік педагог (мұ ғ алім, тә рбиеші, ата-ана) тә рбиеленушінің жеке тұ лғ асының қ алыптасуына тікелей ық пал етеді. Оның ық палы кө бінесе ө зінің тартымдылығ ымен жә не беделділігімен айқ ындалады. Нақ осы факті С.Т.Щацкийдің мынадай пікіріне негіз болды: «Педагог ө зін-ө зі ө сіруге (интеллектуалдық) тиіс, бұ л балалар ү шін де тиімді болмақ, ө йткені, оларғ а деген қ ызығ ушылығ ы артады. Балалар мұ ны ә рқ ашанда тү йсіктерімен сезінеді».¹

«Беделділік, – деп жазды А.С.Макаренко – қ ажетті нә рсе, онсыз жұ мыс істеу мү мкін емес, ал отбасында бұ л – ең бірінші қ ажет

Ата-ананың беделі туралы педагог бедел, бұ л - ө мірге жә не ата-ананың жұ мысына, олардың мінез-қ ұ лқ ына, ө з балаларының ө мірін білуіне жә не оларғ а ө з пікірлерін таң бай, жалық тырмай, шаршатпай кө мек беруге ұ мтылуы – балаларына ө здеріне тә н мінездерін қ алыптастыра отырып, қ иыншылық тан дербес тү рде шығ а білуге мү мкіндік беруіне негізделгендігін жазды.3 Бұ л сипаттама ә леуметтік педагогтың ө зара қ арым-қ атынасы мен қ ызметіне толық тай сә йкес келді.

Ұ станымның мә ні. Ә леуметтік педагогтың (тә рбиешінің, ата-ананың) мә ртебесі жә не мақ саты одан тұ рақ ты тү рде шығ армашылық ты тұ рғ ыда ө зін-ө зі жетілдіруді, жетістікке жетуді талап етеді. Тап осындай білімдар, интеллектуалдық даярлығ ы мол, ө зін-ө зі ү збей жетілдіретін ә леуметтік педагог ғ ана ө зінің тә рбиеленушілері ү шін қ ызғ ылық ты, тартымды ә рі беделді болмақ. Балалар ондай педагогпен ө зара белсенді араласып, жандарына жақ ын тұ тады.

Ә леуметтік педагогтың, ата-ананың, тә рбиешінің беделі тә рбиешінің ө з тә рбиеленушілерінің алдындағ ы жеке қ асиеттері мен ө мірлік тә жірибесінің аса маң ыздылығ ымен жә не осы арқ ылы олардың мінез-қ ұ лық тарына ық пал етуге негіізделуімен сипатталады.

_________________________________________________________

1. С.Т.Щацкий. Педагогические сочинения. 4-т Просвещение, 1962 -1964. 2-т. 36-б.

2. А.С.Макаренко.Педагогические сочинения. 8-т. М.: Педагогика, 983-1986. 5-т. 242-б.

Ә леуметтік педагогтың жеке тұ лғ алық ө суімен беделділігі қ ағ идасынан туындайтын ұ сынымдар:

- ө зін-ө зі жетілдіруге тұ рақ ты тү рде мақ сатты бағ ытталғ ан жұ мыстың ө зін-ө зі жетілдірудің қ ажеттігі. Ә леуметтік педагогтың бұ л қ асиеті білім беру мекемесінде тә рбиеленеді, уақ ыт ө те келе бұ л ұ мтылыс жеке тұ лғ аның табиғ и қ ажеттілігіне айналады;

- ә леуметтік педагогтың ө зі жұ мыс жү ргізетін тә рбиеленушілерінің мү дделері мен кә сіби қ ызметі саласындағ ы жетістіктерден, нақ тылы ө мірден кеш қ алуына жол беруге болмайды. Нақ тылы ө мірден қ алып қ ою оп-оң ай;

- ә леуметтік педагогтың беделі туралы тұ рақ ты қ амқ орлық қ ажет. Педагог беделі оның бү кіл ө мірі бойында жә не кә сіби қ ызметі жолында қ алыптасқ анымен, оны бір сә тте ғ ана жоғ алтып алуы мү мкін.