Тоңазытпалардың қасиеттері

Тоң азытпалар жә не сірнелер қ атты денелердің де, сұ йық тардың да қ асиеттерін кө рсетеді. Олардың қ атты денелер сияқ ты механикалық қ асиеттері серпімділік, мық тылық, пластикалық, пішінін сақ тау сияқ ты болады. Сірнелерден айырмашылығ ы кө птеген тоң азытпалар тиксотроптық қ асиет кө рсетпейді. Тоң азытпаларда судың (сұ йық тық тың) кө п мө лшері болады, сондық тан олар сұ йық тық тың да кейбір қ асиеттерін кө рсетеді. Мысалы, КМҚ, жоғ ары дисперстік кірнелер, молекулалары ү лкен емес Ү МҚ ерітінділері тоң азытпаларғ а диффузияланады.

Тоң азытпаларғ а синерезис қ ұ былысы тә н. Ол кең істіктік тордың сұ йық тық ты біртіндеп шығ арып сығ ылуы. Тоң азытпа торын толтырғ ан сұ йық тық ты мицеллаарлық деп атайды. Онын ө зін бос (еркін) жә не байланысқ ан деп екіге бө леді. Бос су тоң азытпа қ аң қ асына механикалық тү рде енген сольваттың қ абатына енбейтін су. Ал байланысқ ан су макромолекуланың гидрофильдігіне байланысты болады: молекулада неғ ұ рлым гидрофильдік топтар кө п болса, соғ ұ рлым тоң азытпада байланысқ ан су кө п болады. Байланысқ ан судың тығ ыздығ ы кө п, қ ату температурасы тө мен жә не т.б. қ асиеттері болады. Байланысқ ан су топырақ та, ө сімдікте, барлық тірі организмдерде маң ызды роль атқ арады: суық қ а тө зімділік, клетка (ағ за) мен тканьдардың морфологиялық қ ұ рылымдарын анық тайды. Мысалы, адам организміндегі байланысқ ан су жас сә билерде 70%, ал кә рі кісілерде 40% болады, сондық тан ә жім, терінің бос болуы т.б. байқ алады. Сонымен, адам организмінде синерезис ө те баяу жү реді жә не оның жылдамдығ ы ә р адамда ә ртү рлі болады.

Тоң азытпаның электрө ткізгіштігі- алынғ ан ерітінділердің электрө ткізгіштігімен бірдей болады. Тоң азытпалар сірнелер сияқ ты тү скен жарық ты шашыратады. Тоң азытпалардың «жады» болады. Екі сұ йылтылғ ан жә не концентрлі желатиннің тоң азытпаларын бірдей қ ұ рғ атып қ айтадан ісіндірсек, біріншісі кө п ісінеді себебі олардың ішкі қ ұ рылымы сақ талады.

Қ айталауғ а жә не ө зін – ө зі бақ ылауғ а арналғ ан сұ рақ тар мен есептер:

1. Ү лкен молекулалық қ осылыстардың (Ү МҚ) қ андай жіктелулерін білесіз?

2. Ісіну жә не ісіну дә режесі дегеніміз не? Шектелген жә не шексіз ісінудің айырмашылық тары қ андай?

3. Ү МҚ ерітінділерімен коллоидтық ерітінділердің қ андай ұ қ састық тары жә не қ андай айырмашылық тары бар?

4. Полимердің салыстырмалы молекулалық массасын қ алай анық тауғ а болады?

5. Полиэлектролиттер дегеніміз не? Олардың қ андай тү рлерін білесіз?

6. Белоктың изоэлектрлік кү йі жә не изоэлектрлік нү ктесі дегендеріміз не?

7. «Ерімталданбау» дегеніміз не?

8. Тоң азытпа тү зілу ү дерісі мен сірнелер тү зілуінің ұ қ састық тары мен айыриашылық тары қ андай?

9. Тоң азытпа тү зілуге қ андай факторлар, қ алай ә сер етеді?

10. Тоң азытпалардың қ асиеттерінің негізгі ерекшеліктері қ андай?

11. Тө мендегі эксперименттік мә ліметтер бойынша резинаның тө ртхлорлы кө міртекте ісіну қ исығ ын тү зің із. Ісіну уақ ыты, мин 5, 25, 60, 120. Сің ірілген сұ йық тық мө лщері, % 30, 110, 230, 316.

12. Тө мендегі эксперименттік мә ліметтер бойынша каучуктың этил спиртіндегі ісіну дә режесін есептең із жә не уақ ыт – ісіну дә режесі координаттары бойынша ісіну қ исығ ын сызың ыз. Ісіну уақ ыты, сағ 1, 5, 10, 15. Ісінуге дейін каучуктың массасы, г 10, 20, 45, 60. Ісінген каучуктың массасы, 20, 45, 50, 78.

13. 50 г каучук ісінгенде 482 мл хлороформ сің ірілген. Алынғ ан тоң азытпаның пайыздық қ ұ рамын есептең із. Хлороформның тығ ыздығ ы 1, 9 г/см.

14. Ісіну ү дерісіне ә р тү рлі электролиттердің ә сері қ андай?

XV- тарауды зерделеуді бітіргенде сіз мыналарды:

Ү лкен молекулалық қ осылыстарды (Ү МҚ), олардың жіктелуін; ісінуін жә не ісіну дә режесін; Ү МҚ ерітінділерінің қ асиеттерін; салыстырмалы, меншікті жә не келтірілген тұ тқ ырлық тарды; полиэлектролитті; изоэлектрлік кү й мен изоэлектрлік нү ктені; тоң азытпаларды жә не олардың қ асиеттерін; тоң азытпаларғ а ә сер ететін факторларды білуге тиістісіз.

А Ә Б A=const В

p

C=const