XVIII. 1. Дисперсиялардың өздігінен және сыртқы күш әсерінен бұзылуы.

Дисперстік ластанудан тазалау ә дістерінің жалпы сипаттамасы дисперстік жү йелер тү рақ тылығ ының негізгі қ ағ идаларына сү йенеді. (XIII.1.бө лімді қ ара). Бұ нда седиментациялық жә не агрегаттылық тұ рақ тылық басты ұ ғ ымдар болып табылады. Седиментациялық тұ рақ тылық тың бұ зылуы дисперстік жү йелерге тә н қ асиет. Суларда да жоғ ары дисперстік ластанулармен қ атар ө лшемі 5-10мкм- ден асатын бө лшектердің фракциялары болады. Бұ л фракциялардың седиментациялық тұ рақ тылығ ы ө те аз, сондық тан кейбір механикалық ә дістерде қ олданылады. Оларды седиментациялық тұ рақ тылығ ы жоғ ары болатын жоғ ары дисперстік фракцияларғ а қ олдану тиімді емес болады. Жоғ ары дисперстік фракциялар ластануынан тазалаудың арнайы ендірген кейбір ә дістерінің негізінде коагулянттар немесе флокулянттардың ә серінен бө лшектердің бірлесіп топтасуы нә тижесінде агрегаттық тұ рақ тылығ ының жойылуы жатыр.

Когуляция немесе флокуляция жү йенің седиментациялық тұ рақ тылығ ының жойылуына, когулянттар тү зілуіне ә келеді. Когулянттар тү зілуіне ә келеді. Колгулянттар су тазалағ ыш қ ұ рылғ ыларда жиналатындық тан, олардың қ ұ рылымды - механикалық қ асиеттері қ ұ рылғ ыларда ұ зақ пайдалану негізінде пайдалану негізінде байқ алатын негізгі фактор ретінде ү лкен орын алады.

Когуляция немесе флокуляция нә тижесінде тү зілетін агрегатталғ ан жү йенің седиментациялық тұ рақ тылығ ы біраз тө мендегенімен, негізінде жоғ ары болып қ алады. Агрегаттарды тұ нбағ а тү сіруді ә детте механикалық ә дістермен жасайды.

Седиментациялық жә не агрегаттық тұ рақ тылық ұ ғ ымдарының пайдалылығ ы мен жалпылылығ ына қ арамастан, олар жү згін фазаларын бө лудің барлық ә дістерін бірден қ амти алмайды.

Бұ л қ иындық сү згіш жарғ ақ тар пайдаланатын ә дістер тобының орнын іздегенде байқ алады. Жү йе жоғ ары седиментациялық жә не агрегаттық тұ рақ тылық қ асиет кө рсетсе де, дисперстік фаза мен дисперсиялық ортаның бө лінуі мү мкін. Сү зу нә тижесінде дисперсиядық орта жарғ ақ тың бір жағ ында болып, ал екінші жағ ында дисперстік фаза тұ нба тү зеді (егер бө лшек ө лшемдері жарғ ақ кеуектілігімен салыстырғ анда кіші болмаса).

Коллоидтық ерітінді – кеуекті жарғ ақ – гидродинамикалық ағ ым жү йесі коллоидты – химиялық тә жірибеде (мысалы, сынауық тағ ы коллоидтық ерітіндіні) жұ мыс істейтін жү йеге қ арағ анда кү рделірек жү йе. Сонда да, агрегаттық жә не седиментациялық тұ рақ тылық ұ ғ ымдары су тазалау технологиясында пайдаланылатын жү йеге қ арағ анда, қ арапайым жү йелер қ алыптасты. Сол себептен жү згінді бө лудің кейбір ә дістері ү шін агрегаттық жә не седиментациялық тұ рақ тылық ұ ғ ымдары жеткіліксіз. Алайда, бұ л су тазалау мә селесіне байланысты коллоидтық химия пә нінің нысанының ө згеретінін кө рсетеді, оның зерттейтін нысанасы кең ейеді. Бұ нда технология мен іргелі ғ ылым арасында жиі пайда болатын кері байланыс айқ ын кө рінеді.

Коллоидтық химия тұ рғ ысынан жү згіндерді бө лу ә дістерін 2 класқ а бө луге болады: дисперсияның агрегаттық тұ рақ тылығ ының дә режесі тө мен болатын ә дістер мен агрегаттық тұ рақ тылығ ы басым болатын ә дістер.

Бұ ндай жіктеу бойынша сү зу жарғ ақ тарын қ олдану ә дістері дисперсияның седиментациялық тұ рақ сыздығ ын пайдаланатын ә дістермен бірігеді. Дә стү рге сай, бұ л ә дістер тобын механикалық деп атаймыз. Егер жү йенің агрегаттық жә не седиментациялық тұ рақ тылығ ы жоғ ары болмаса, онда тек механикалық ә дістер емес, қ осымша реагенттер енгізусіз жү ретін дисперсияның тұ рақ тылығ ының тө менгі дең гейін тиімді пайдаланатын ә дістерді де қ олдануғ а болады. Осы ә дістердің ең маң ыздылары – микрофлотация жә не сү зудің кейбір тү рлері (жылдам сү згілер, жанасу мө лдірлендіргіштер). Егер дисперсияны когулянттармен қ осымша ө ң деп, бұ л ә дістерді қ олдансақ, жоғ ары тұ рақ тылық ты жү йелер ү шін де тиімді болады.

Алайда, бұ л жерде когулянттарды пайдаланудың ө з ерекшелігі болады. Себебі, агрегаттардың дисперсиялық ортадан одан ары бө лінуі ә р тү рлі ә дістермен: механикалық, флотация жә не сү зу арқ ылы жү зеге асуы мү мкін.

Сонымен, тұ рақ тылық тың жалпы тү сініктері негізінде механикалық ә дістер мен дисперсияның толық емес агрегаттық немесе седиментациялық тұ рақ тылығ ына сү йенген ә дістерді ерекшелеп айтуғ а болады. Соң ғ ылары тұ рақ тылық тың тө мен дең гейінде реагенттер енгізусіз, ал жоғ ары тұ рақ тылық та – реагенттерді енгізумен қ олданылады.