Азақстандағы антенналар

Қ азақ стандағ ы ең биік теледидарлық мұ нара (тең із дең гейінен 1000 м, мұ нарасының биіктігі 372 м) Алматыдағ ы Кө ктө бе беткейіне тұ рғ ызылғ ан. Теледидарлық хабар жеке ү й шатырына немесе биік сырық тарғ а бекітілетін симметриялық вибратор, «толқ ынды каналы», т.б. осы типтегі антенналар, ал кө п пә терлі ү йлерде жоғ ары жиілікті кү шейткіш пен одан шығ атын жоғ ары жиілік энергиясын теледидарларғ а тарататын фидерлер жү йесінен тұ ратын ұ жымдық антенналармен қ абылданады. Аса жоғ ары жиілікті толқ ындарда (дециметрлік, сантиметрлік жә не миллиметрлік) жұ мыс жасайтын синфазалық антенналар радиорелелі байланыс жү йесінде, радиолокацияда, ғ арыштық байланыс желісінде, радиоастрономияда, т.б. қ олданылады. Жұ мыс принципі жағ ынан синфазалық антенналар кө п вибраторлы торғ а ұ қ сайды. Мұ ндай антенналардың басқ а антенналардан басты ерекшелігі – оларда дискретті таратқ ыш элементтер (вибраторлар) болмайтындығ ы. Аса жоғ ары жиілікті диапазонда рупорлы антенна, линзалы антенна, қ ос айналы антенна, саң ылаулы антенна, сондай-ақ жү гірме толқ ынды антенна, спиральді антенна, «толқ ынды канал» типіндегі антенна, диэлектрлік антенна, т.б. қ олданылады. Антенналар техниканың сан-саласында (автомобильдерде, ұ шақ тарда, ғ арыш кемелерінде, қ алта радиоқ абылдағ ыштарында, радиотелефондарда, техникалық модельдерде, т.б.) басты қ ызмет атқ арады. Ү лкен радиотелескоптардың (мысалы, РАТАН-600) антенналары – алюминий айналары мен табақ тары. Ондай антенналар арқ ылы алыс галактикалардан радиодабылдар қ абылданады.[1]

Антенна — радиотаратқ ыштан шық қ ан электромагниттік тербелістің радиотолқ ыны ретінде эфирге таралуын, сондай-ақ радиоқ абылдағ ыштың эфирден радиотолқ ынды қ абылдауын қ амтамасыз ететін қ ұ рылғ ы. Антеннаның тү рлері кө п. Олар бірбірінен тарататын (қ абылдайтын) толқ ын ұ зындық тарымен, жиілік диапазонымен (жиіліктік тә уелсіздікті, кең жолақ ты жә не тар жолақ ты), толқ ынды тарату (қ абылдау) бағ ыттылығ ымен, ә рекет ету жә не қ ұ рылымдық тү рімен (сым кесіндісі, металл айна, рупор, спираль, рама, дипольдер жиынтығ ы, саң ылау, диэлектрлік ө зек тү рінде жә не т.б.) ерекшеленеді. Антеннаның негізгі параметрлері мен сипаттамалары: бағ ыттық ә рекет ету коэффициенті, бағ ытталғ андық диаграммасы, тиімділік алаң ы (бірден бірнеше мың шаршы км-ге дейін), сә уле шығ ару кедергісі (кө біне 100 Ом шамасында), толқ ынды поляризациялау тү рі (жазық, дө ң гелек, эллипстік).

1.3.2«Қ азСат-2»

16 шілде кү ні Астана уақ ыты бойынша таң ғ ы сағ ат 5-тен 16 минут кеткенде Байқ оң ыр ғ арыш айлағ ындағ ы ұ шыру алаң ынан «Қ азСат-2» қ азақ стандық жер серігі ғ арыш орбитасына сә тті кө терілді. «Протон-М» зымыран тасығ ышы арқ ылы «Қ азСат-2» спутнигімен қ атар ғ арыш кең істігіне америкалық «ОС-2» телекоммуникациялық жер серігі де жеткізілді.

Осынау салтанатты шараны Ү кімет басшысы Кә рім Мә сімов жә не Қ азақ стан мен Ресей ұ лттық ғ арыш ведомстволарының басшылары Талғ ат Мұ сабаев пен Владимир Поповкин бастағ ан делегация ұ шыру алаң ында тамашалады. Ал қ алың жү ртшылық «Қ азСат-2-нің» ғ арышқ а самғ ау барысын алғ аш рет «Twitter» ә леуметтік желісі арқ ылы он-лайн режимде бақ ылады. Ұ лттық жерсеріктің кө кке кө терілуі туралы жазбасында Ү кімет басшысы: «Спутник ойдағ ыдай ұ шырылды. Қ айырлы таң, ел! Барлығ ың а тамаша демалыс кү ндерін жә не «Қ азСат-2-нің» ұ зақ жыл ұ шуын тілеймін», - деп жазды. Кейін «160 секунд. Ұ шу одағ ыдай ө туде» деп қ осты. Жалпы Байқ оң ырдан ғ арышты бетке алып кө терілген «Протон-М» ө з сапарының 600-ші секундында орбитальды блок зымыран тасығ ышының ү шінші сатысынан штаттық режимде ажырады. Ұ лттық ғ арыш агенттігінің тө рағ асы Талғ ат Мұ сабаевтың хабарлауынша, орбитағ а жеткізілген қ азақ стандық жер серігімен жұ мыс штаттық режимде жү ргізілуде. Ғ арыш аппараты бір айдың ішінде шығ ыс бойлық бойынша ғ арыш кең істігін кезе жү ріп 86, 5 градустық ө з орбитальдық нү ктесіне жетуі тиіс. Содан кейін барып аппарат жү йесі екі ай бойына сынақ тан ө ткізіледі. Ал 2011жылдың қ азан айында ресейлік мамандар қ азақ стандық жерсерікті Қ азақ станның ғ арыш байланысы республикалық орталығ ының мамандарына тапсыратын болады.

Еске сала кетейік, бұ ғ ан дейін ғ арышқ а ұ шырылғ ан қ азақ стандық тұ ң ғ ыш жер серігі - «Қ азСат-1» жер серігінің жолы болмағ ан еді. Тү рлі себептермен ғ арышты кезіп, хабарсыз кеткен жер серігінің кемшіліктері екінші спутник - «Қ азСат-2-ні» ә зірлеу барысында барынша ескерілді. Сондық тан да, 2006 жылы «Қ азСат-2» келісіміне қ ол қ ойылып, оны игеруге 5 жылғ а созылып кеткен тә різді. Жан-жақ ты пысық тай тү су керектігі себебінен «Қ азСат-2-ні» ұ шыру тө рт мә рте кейінге шегеріліп келді. Бұ рынғ ы жерсерікті пайдалану мен ұ шыру кезінде кеткен кемшіліктер ескеріле отырып, екінші спутниктік жоба бірнеше мә рте қ айта ө ң делді. Соның нә тижесінде кү ні кеше кө кке самғ ағ ан аппаратты толық жасап шық қ ан Ресейдегі М.В. Хруничев атындағ ы ғ ылыми-ө ндірістік орталық жер серігінің кемінде 12 жыл қ ызмет ететініне кепілдік беріп отыр. Сосын жетілдіру барысында «Қ азСат-2» элементтік базамен толық тырылды, жаң а ү лгідегі басқ ару алгоритміне ие болды. Бұ нымен қ оса аппараттың кү ші артып, транспондерлерінің жиынтық қ уаты 4, 5 киловатқ а дейін ұ лғ айғ ан. Тоқ тала кететін жайт, белгіленген нү ктеге жеткенге дейін «Қ азСат-2» 6 тә улік бойы ұ шу кезінде де сынақ тан ө теді. Сынақ уақ ытында ғ арышта жү рген зымыран ө з міндеттерін ойдағ ыдай атқ арып шық са, спутник кө п ұ замай геостационарлық орбитағ а ойысады. Ал Қ азақ стан жерсерігінің жұ мыс істейтініне ә бден кө зі жеткенде барып басқ ару тізгінін ө з қ олына алады. Сондық тан, толық басқ аруғ а дейінгі қ азіргі уақ ытша жұ мыстармен Ресейдің М.В. Хруничев атындағ ы ғ арыштық байланыс орталығ ы айналысатын болады. Дегенмен, мамандардың пікірінше, жасанды жер серіктің пайдалы қ ызмет ауқ ымын тексеру ү шін де біршама уақ ыт қ ажеттігін алғ а тартады.

Қ ұ дай сә тін салып, «Қ азСат-2» ғ арыштағ ы самғ ау жұ мыстары толық жалғ асса оның келешектегі ақ паратттық -телекоммуникациялық даму саласына берер жемісі де зор болмақ. Ең бірінші қ азақ стандық спутник Қ азақ стан, Орталық Азия мен Ресейдің біршама аумағ ына арзан ә рі сапалы байланысты қ амтитын болады. Мә селен, бү гінгі кү ні елдегі хабар тарататын телеарналар мен байланыс операторлары бағ асы жағ ынан айтарлық тай қ ымбат шетелдік жер серіктеріне ұ зағ ынан тә уелді. Ал «Қ азСат-2» іске кіріскеннен бастап, хабар таратушы операторлар Қ азақ станның спутнигінің қ ызметін кең інен пайдалануғ а кө ше бастайды. Жерсеріктің тұ рғ ындарғ а кө рсетілетін ақ параттық қ ызмет тү рлерін кең ейтуге де мү мкіндігі зор болмақ. Бұ л ретте Интернет, желілі телефон, телехабар тарату сияқ ты байланыс тү рлерінде технологиялық һ ә м сапалы қ адам жасалады, тарифтер арзандайды. Ауа-райын болжау секілді ақ парат алмасу дү ниелеріне есік ашылады. Отандық мамандар ғ арыштық игеру жұ мыстарына да қ ызығ ып, оғ ан тарту шарасы да жү зеге аспақ.

Жалпы Қ азақ стан ү шін екінші жер серігінің ұ шуын салмақ ты инновациялық серпін деуге келеді. Бұ ндай білікті қ адам арқ ылы еліміз заманауи спутниктік, байланыстық технологияларды да ө з иелігіне алады. Теллекоммуникациялық -байланыс саласындағ ы аппаратты басқ ару бағ ытында жоғ ары білімді мамандарды даярлауды да жолғ а қ ояды. Ал алдағ ы уақ ытта сол мамандар қ азақ стандық интеллектуалды элитасының елеулі бө лігін қ ұ рауы ә бден мү мкін. Ғ арыштық сапары сә тті болса, 2013 жылдың желтоқ сан айына қ арай «Қ азСат-3» жер серігін ұ шыру да жоспарлануда. Мә ліметтерге сү йенсек, ү шінші қ азақ стандық жер серігін қ ұ растыру мен жасау туралы келісім-шартқ а Францияның «ле Бурже» аэроғ арыш салонында қ ол қ ойылғ ан. Соғ ан орай, «Қ азСаттың» ү шіншісі Ресейдің Красноярск қ аласындағ ы академик Решетнев атындағ ы ғ ылыми-ө ндірістік бірлестікте жасалатыны жоспарлануда.

Қ азАқ парат анық тамалығ ы:

«Қ азСат-2» қ азақ стандық жасанды жер серігінің қ ұ ны -115 млн. доллар шамасында. Спутниктің массасы - 215 келі; Орбитадағ ы массасы - 1330 келі; Орбитасы - геостационарлық орбита; Орналасу нү ктесі - 86, 5⁰ шығ ыс бойлақ; Жиілік диапазоны - К_uдиапазоны (107 ГГц пен 12, 7 ГГц аралығ ы); Қ ызметтік мерзімі - 12-14, 5 жыл; Сигнал қ абылдағ ыш-жібергіштер саны - 20 (16 негізгі, 4 қ осалқ ы); оның ішінде: спутниктік байланыс - 12, телехабар тарату - 4.