Операторлар және оның түрлері.

ozhot Delphi тіліндегі программада қ андайда бір іс-ә рекеттерді орындау ү шін операторлар қ олданылады.

Оператор – тіл компиляторына белгілі бір іс-ә рекеттерді орындау ү шін берілген бұ йрық тар (команды). Барлық операторлар жай жә не қ ұ рлымды операторлар болып екіге бө лінеді. Жай операторлар – программаның сызық тық орындалуын бұ збайтын операторлар. Мысалы: меншіктеу немесе арифметикалық операторлар. Қ ұ рлымды операторлар – программа жолдарының орындалу реттілігіне ә сер ететін операторлар.

Жай операторларғ а мыналар жатады: меншіктеу операторы; бос оператор; қ ұ рама оператор; кіру операторы (операторы доступа);

Меншіктеу операторы. Бұ л оператор Delphi тіліндегі программада ө те жиі пайдаланылады жә не «: =» таң басы арқ ылы жазылады. Айтылғ ан оператор сол жақ тағ ы айнымалығ а оң жақ тағ ы айнымалының мә нін меншіктейді. Мысалы А: = 10;

Бос оператор. Бос оператор – (;) белгісі арқ ылы анық талады жә не программаның ке келген жерінде кездеседі. Бұ л оператор нақ ты бір іс-ә рекетті орындамайды, бірақ кө п кездерде қ ажетті болып келеді.

Қ ұ рама оператор. Қ ұ рама оператор – begin жә не end операторларының арасында орналасқ ан, бір бірімен нү ктелі ү тір арқ ылы ажыратылғ ан операторлар тобы.

Қ атынау (доступ) операторы. Қ атынау операторы – белгілі бір объектілердің қ ұ рама бө лшектеріне жең іл, ә рі тез қ ол жеткізуге мү мкіндік береді. Оператор келесі тү рде анық талады: with объект do іс-ә рекет;

Қ ұ рлымдық операторлар. Қ ұ рлымдық операторлар – программаның орындалу барысын ө згертетін операторлар. Оларғ а келесі операторлар жатады: шартсыз кө шу операторы; шартты оператор; таң дау операторы; қ айталану операторы;

Шартсыз кө шу операторы. Шартсыз кө шу операторы – программының ағ ымдағ ы орындалу жолынан басқ а жолғ а ешбір іс-ә рекетті орындамай кө шіру ү шін керек. Кө шу белгілер кө мегімен жү зеге асады. Белгі – программадағ ы белгілі бір оператордың алдында орналасқ ан, қ ос нү ктемен ажыратылғ ан идентификатор немесе таң басыз 0 мен 9999 аралығ ындағ ы бү тін сан. Шартсыз кө шу операторы: goto белгі;

Шартты оператор. Шартты оператор қ андайда бір іс-ә рекеттің орындалуын немесе орындалмауын берілген шартқ а байланысты анық тайтын оператор. Бұ л операторды программаның тармақ талынуы ү шін пайдаланады. Шартты оператордың қ ұ рлымы:

if шарт then 1-оператор else 2-оператор;

Шартты операторды қ ысқ артылғ ан тү рдеде пайдалануғ а болады:

if условие then оператор;

Таң дау операторы. Таң дау операторы – белгілі бір варианттарғ а сә йкес таң дау жасауғ а жә не сол таң дауғ а сә йкес белгілі бір іс-ә рекеттерді орындауғ а арналғ ан оператор. Бұ л оператор бірнеше шартты операторды пайдаланбай оларды ық шамды ұ йымдастыруғ а мү мкіндік береді. Таң дау операторы:

case селектор of

Тізім1: Оператор1;

…

ТізімN: ОператорN;

else

Оператор;

end;

Қ айталану операторы(цикл) – бір реттен кө п орындалатын операторлар тізбегі. Бұ л операторларды цикл денесі деп атайды.

Delphi-де қ айталану операторының ү ш тү рі бар:

параметірлі қ айталану операторы;

қ айталануды шартты жалғ астыру операторы;

қ айталануды шартты аяқ тау операторы;

Параметірлі цикл - алдын ала қ анша рет қ айталанып орындалатыны белгілі болатын цикл. Бұ л цикл келесі тү рде болды: for параметр: = < бастапқ ы мә н> to < соң ғ ы мә н> do оператор; немесе for параметр: = < бастапқ ы мә н> downto < соң ғ ы мә н> do оператор;

Қ айталануды шартты жалғ астыру операторы циклдің қ анша рет орындалатындығ ы алдын ала белгісіз жә не циклдің денесі кейбір шарттарғ а байланысты орындалмайтын жағ дайларда қ олданылады. Мұ ндай цикл келесі тү рде болады: while шарт do оператор; Қ айталануды шартты аяқ тау операторы циклдің алдын ала қ анша рет орындалатыны белгісіз жә не цикл денесі кем дегенде бір рет орындалсын деген жағ дайларда қ олданылады. Мұ ндай цикл келесі тү рде болады:

repeat

оператор1;

…

операторN;

until шарт;