Ииииииииииииииииииииииии

Инфляция жә не антиинфляциялық саясат. Инфляция проблемасы экономикалық ғ ылымда маң ызды орын алады оның кө рсеткіштері мен ә леуметтік – экономикалық салдарлары елдің жә не бү кіл ә лемдік шаруашылық тың экономикалық қ ауіпсіздігін бағ алауда кү рделі рө л атқ арады. Қ азіргі замандағ ы жағ дайларда осы мєселенің ө зектілігі инфляцияның дамуының мә нін, терең детілген себептерін жә не оның ерекшеліктері мен антиинфляциялық саясаттың негізгі бағ ыттарын айқ ындау қ ажеттілігімен анық талады. Дү ниежү зінде ХХғ. екінші жартысында инфляция болмағ ан елдер тіпті жоқ. Егер 30-шы жылдары негізгі проблема жұ мыссыздық болса, одан кейін негізгі проблема инфляция болды. Инфляцияның жылдық темпілері ә лемдік экономикада 2, 9%-дан 50-ші жылдары, 11%-ғ а дейін 80-ші жылдары ө сті. Қ азақ стандағ ы макроэкономикалық қ ұ былыстардың ерекшеліктеріне келсек, бұ л «стандартты емес» нарық тық қ ұ рылым.Қ азіргі замандағ ы инфляцияғ а бірқ атар айырмашылық тар тә н: егер бұ рын инфляция локальді сипатта болса, ал қ азір- кү нделікті, барлық орамды; егер бұ рын ү лкен жә не кіші кезең ді қ амтыса, атап айтқ анда кезең дік сипатта болса, ал қ азір- хроникалық; қ азіргі замандағ ы инфляция ақ шалай ғ ана емес, сонымен бірге ақ шалай емес факторлардың да ә серінде тұ рады.Экономикалық қ ұ былыс ретінде инфляция кө п уақ ыт бойы қ олданылып келе жатыр. «Инфляция» термині АҚ Ш-та 1861-1865жж. азамат соғ ысы тұ сында, екі жыл ішінде доллардың 60% - ғ а сатып алу қ абілетінің тө мендеуі кезінде қ олданыла бастады. Инфляция дегеніміз не? Инфляция – бұ л бағ аның жалпы дең гейінің ө суі. Ал инфляцияның жалпы анық тамасы – бұ л елде айналымдағ ы қ ағ аз ақ ша кө лемінің тым кө бейіп кетіп, оның ақ ша тауары (алтын) жө нінде қ ұ нсыздануына ұ ласуы жә не соның салдарынан тауар бағ асының ө суі.Инфляцияның экономикалық - ә леуметтік салдарлары жә не антиинфляциялық саясат.Инфляцияның салдары ө те кү рделі де кө п қ ырлы. Қ арқ ыны баяу инфляция бағ а дең гейі мен пайда нормасын ө сіреді, сондық тан экономикалық жағ дайдың (конъюнктураның) уақ ытша жандануына ық пал жасайтын фактор болады. Бірақ, уақ ыт артып инфляция терең дегенде ол ұ дайы ө ндірістің кедергісіне айналады, қ оғ амда экономикалық жә не ә леуметтік жағ дай қ иындайды.Инфляция қ оғ амда ақ шадан қ ашу белсенділігін арттырады, бұ л процесс қ арқ ынды да, ұ лғ аймалы тү рде жү реді, тауар тапшылығ ы асқ ындайды, ақ шалай қ ор жинау мү ддесі жойылады, ақ ша-несие жү йесінің қ ызметі бұ зылады, тауарды тауарғ а тікелей айырбастау (бартер) туындап кең ейеді.Экономиканың интеграциялануы (ұ лттық шең берден шығ уы) инфляцияның бір елден екінші елге ауысуына мү мкіндік береді, бұ л халық аралық валюта жә не тө лем қ атынастарын қ иындатады.Антиинфляциялық саясат. Антиинфляциялық саясаттың мақ саты инфляцияны басқ арушылық етіп, ал оның дең гейін едә уір бірқ алыпты етіп жасау. Ол ү шін ақ шалай – несиелік, бюджеттік, салық тық ә дістері, кірістер саласындағ ы іс-шаралар, сондай-ақ тұ рақ тандырудың ә ртү рлі бағ дарламалары қ олданылады. Инфляциямен кү ресудің ә дістері тура жә не жанама болуы мү мкін.1) жанама ә дістер: а) оларды орталық банктың басқ аруы арқ ылы ақ шаның жалпы салмағ ын реттеу; ә) оларды орталық банктердің басқ аруы арқ ылы коммерциялық банктердің несиелік жә не есептілік пайыздарын реттеу; б) коммерциялық банктердің міндетті қ орлары, орталық банктердің ашық базарда қ ұ нды қ ағ аздармен операциялары.2) Тура ә дістер: а) мемлекеттің несиелерді жә не сонымен бірге ақ шалай салмақ ты тура жә не тікелей реттеуі; ә) бағ аларды мемлекеттік реттеу; б) жалақ ыны мемлекеттік (кә сіподақ тармен келісу бойынша) реттеу; в) сыртқ ы сауданы, капиталды ә келу мен ә кету жә не валюта бағ амын мемлекеттік реттеу.Антиинфляциялық саясаттың бірнеше жіктеулері бар. Мысалы, ортодоксальды жә не гетеродоксольды.1.Ортодоксальды нұ сқ асы экономикағ а мемлекет жағ ынан аз араласудың классикалық емес тұ жырымдамасына негізделген. Бюджеттің тең герілу жә не айналымда ақ шалай салмақ тың ө су темпін ұ стап тұ ру проблемаларын шешуде оның қ ызмет саласын шектеуді ұ сынады.2. Гетеродоксальды нұ сқ а экономикалық ү рдістердің барысына аса белсенді мемлекеттік араласуды кө здейді, соның ішінде: бағ а мен жалақ ының ө сімін уақ ытша тоқ татып тастау; кә сіпкерлікті жә не халық тың жинақ тарын ынталандыру жө ніндегі шаралар, ең алдымен салық тық ауртпалық тарды тө мендету арқ ылы; нарық тық инфрақ ұ рылымды дамыту жә не ө мірге маң ызды салалар мен ө ндірістерді қ олдау; сыртқ ы сауда мен валюталық операцияларды реттеу.Инфляцияғ а карсы саясатты сипаттағ анда, екі ә дістемені бө ліп айтуғ а болады. Бірінші ә дістеме шең берінде белсенді бюджет саясаты жү ргізіледі - сұ ранымғ а ық пал жасау мақ сатында мемлекеттік шығ ындар мен салық тар реттеледі. Инфляция жағ дайында мемлекет шығ ындарын қ ысқ артып, салық тарды кө тереді. Осының нә тижесінде сұ раным қ ысқ арады, инфляция қ арқ ыны тө мендейді. Бірақ сонымен бірге ө ндіріс ө суі де қ ысқ арады. Бұ л экономикада дағ дарыс жағ дайын қ алыптастырып, жұ мыссыздық ты арттырып жіберуі мү мкін. Ол қ оғ ам ү шін инфляцияны тежеудің қ ұ ны болады. Қ ұ лдырау жағ дайында бюджет саясаты сұ ранымды кең ейтуге бағ ытталады. Егер сұ раньм жеткіліксіз болса, онда мемлекеттің инвестиция бағ дарламасы іске қ осылады жә не шығ ындар артады, салық тар тө мендетіледі. Ең алдымен табысы тө мен нарық субъектілеріне салынатын салық қ ысқ артылады. Бұ л бірден нә тиже береді: сұ раным тез ө седі, ол ө ндіріске ық пал жасайды, жалпы экономикалық ө су басталады. Бірақ 60-70 жылдары дамығ ан елдердің тә жірибесі кө рсеткендей, сұ ранымды бюджет арқ ылы ынталандыру инфляцияны кү шейтуі мү мкін екен. Сонымен бірге бюджет шығ ындарының артуы бюджет тапшылығ ын қ алыптастырады жә не салық пен шығ ын арқ ылы экономиканы реттеудің мү мкіншілігі қ ысқ арады.Екінші ә дістемені жана классикалық бағ ыттағ ы экономистер ұ сынады. Олар бірінші орынғ а ақ ша-несие арқ ылы реттеу ә дісін кояды. Бұ л ә діс экономика жағ дайына жанама тү рде икемді ық пал жасайды. Бұ л саясатты ү кіметке тікелей бағ ынбайтын Орталық банк жү ргізеді. Орталық банк айналымдағ ы ақ ша кө лемін ө згертсді жә не қ арыз пайызы (процент) кесімін реттейді, сонымен экономикағ а ық пал жасайды.

Инфляцияның пайда болу себептері мен оның тү рлері. Инфляция (лат. inflatio – «қ абыну», «ісіну») — бұ л бағ аның ө суінен, тауарлар тапшылығ ынан жә не тауарлар мен қ ызметтер сапасының тө мендеуінен туындайтын ақ шаның қ ұ нсыздануы, сондай-ақ оның сатып алу қ абілетінің тө мендеуі.Қ азіргі инфляция мынадай факторларғ а байланысты: Ақ ша айналысының факторларына: бюджет тапшылығ ын жабуғ а пайдаланылғ ан, шексіз кө п ақ шаның эмиссиялануы есебінен айналыс аясының артық ақ ша массасына толып кетуі; халық шаруашылығ ының артық несиеге толуы.Ақ шалай емес факторларғ а: қ оғ амдык ө ндірістегі тең сіздікке, шарушылық тың шығ ындық тетігіне, мемлекеттің экономикалық саясаты, оның ішінде салық саясаты, бағ а саясаты, сыртқ ы экономикалық саясатына байланысты факторлар жатады.Аталғ ан факторлардың қ анат жаюына байланысты инфляцияның екі тү рі болады: сұ раныс жә не шығ ын (ұ сыныс) инфляциясы.Сұ раныс инфляциясы тө мендегідей факторлардың ә серінен туындайды: ә скери шығ ыстардың ө суі, яғ ни ә скери техникалардың азаматтық салаларда пайдалану қ ажеттігінен, нә тижесінде ақ ша баламасы айналыс ү шін артық болып қ алады; мемлекеттік бюджет тапшылығ ы жә не ішкі қ арыздардың ө суі, яғ ни мемлекеттің қ ысқ а жә не орта мерзімді міндеттемелерін шығ ару есебінен бюджет тапшылығ ын жабу нә тижесінде мемлекеттің ішкі қ арызы артады; несиелік экспанциялау, яғ ни елдің орталық банкінің коммерциялық банктер мен ү кіметке несие беретін несиелер кө лемінің ұ лғ аюын сипаттайды; импортталғ ан инфляция, яғ ни шетел валюталарын сатып алу барысында тауар айналымына қ ажеттіліктің ү стіне ұ лттық валютанын, эмиссиялануы; ауыр ө неркә сіп саласына ө те кө п мө лшерде инвестация жұ мсау.Шығ ын (ұ сыныс) инфляциясы — бұ л бағ а белгілеу ү дерісіне ә сер ететін мынадай факторлардың болуымен сипатталады: ең бек ө німділігінің ө суін азайту жә не ө ндірістің қ ұ лдырауы; кө рсетілетін қ ызметтің маң ызының артуы; бір ө нім бірлігіне жұ мсалатын шығ ынның ө суінің жеделдетілуі, ә сіресе жалақ ының ө суі; энергетикалық дағ дарыс.Инфляцияны тө мендегідей белгілеріне байланысты жіктеуге болады: Инфляциялық ү дерістің сипатына қ арай: ашық инфляция, яғ ни, бағ ағ а ешқ андай да кедергі болмайды, оның еркін ө суі байқ алады; жабық инфляция, яғ ни тауар тапшылығ ы жағ дайында бағ ағ а мемлекет қ атан бақ ылау жасап отырады; инфляциялық шок, яғ ни бір мезетте бірден бағ а ө сіп кетеді.Таралу орнына қ арай: локальдық инфляция, яғ ни бағ а бір ғ ана елдің шекарасында ө седі; дуниежузілік инфляция, яғ ни кейбір елдер топтарын немесе барлық ғ аламдық экономиканы тү гелдей дерлік қ амтиды.Бағ аның ө су қ арқ ынына қ арай: баяу инфляция — бағ а баяу қ арқ ынмен біртіндеп жылына 10%-ғ а ө седі; орташа инфляция — бағ а тез қ арқ ында жылына 20-дан 200 %-ғ а дейін ө седі, мұ ндай бағ а қ арқ ыны ауыр экономикалық жә не ә леуметтік зардаптарғ а шалдық тырады; ұ шқ ыр инфляция — бағ а жылына 500-ден 1000 %-ғ а дейін жә не одан жоғ ары қ арқ ынмен ө седі. Ұ шқ ыр инфляция ақ ша жү йесінің қ ұ лдырауына ә келіп соғ ады. Мұ ндай жағ дайда ақ ша ө зінің атқ аратын қ ызметтерін жоғ алта бастайды.Ө неркә сібі дамығ ан елдер ү шін бірінші тү рі тә н болса, ал дамушы елдер ү шін екінші жә не ү шінші тү рлері тә н.