Патшалық Ресейдің Қазақстанды жаулап алуының басталуы.

Қ азақ халқ ының елдігі жолындағ ы тарихи кү рес барысында, ә сіресе, XVII ғ асырдың екінші жартысынан бастап қ азақ хандары ө зінін ү лкен кө ршісі Ресей мемлекетімен байланыс жасауғ а кө ң іл бө лді. Орыс мемлекетінің қ азақ хандығ ымен сауда жә не елшілік байланыстары Қ азан (1552ж.) жө не Астрахань (1556 ж.) хандық тарының Ресейге қ осылып, оның Жайық пен Еділ аралығ ындағ ы даланы алып жатқ ан Ноғ ай Ордасына саяси ү стемдігін орнатқ аннан кейінгі жерде ұ лғ ая тү сті. Еділ бойындағ ы халық тардың орыс мемлекетінің қ ұ рамына кіруі, оның шекарасын Қ азақ стан жеріне жақ ындата тү сті. Маң ғ ыстау мен Ү стірт арқ ылы ө тетін қ ұ рлық тағ ы керуен жолдары, Каспий, сондай-ақ, Еділ мен Кама арқ ылы ө тетін су жолы Ресейдің Кавказ, Орта Азия жә не Қ азақ станмен экономикалық байланысын кү шейтуде зор рө л атқ арды. Қ азақ стан ө лкесі арқ ылы ө тетін атақ ты Жібек жолы барғ ан сайын халық аралық маң ыз ала бастады. Орыс мемлекеті ең алдымен қ азақ даласы арқ ылы ө тетін қ атынас, сауда жолдарының қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету ү шін Қ азақ хандарымен байланысын нығ айтуды кө здеді. Сондай-ақ, Сібір хандығ ына, Орта Азия билеушілеріне қ арсы кү ресте жә не жоң ғ ар феодалдары тарапынан кү шейе тү скен қ ауіпке байланысты одақ тас іздеген Қ азақ хандығ ы Орыс мемлекетімен экономикалық, саяси-елшілік байланыс орнатуғ а мү дделі болды.Орыс мемлекеті мен Қ азақ хандығ ының арасындағ ы саяси байланыстардың дамуы Тә уекел хан елшілігінен басталды. 1594 жылдың аяғ ында Ресеймен достық келісім жасау ү шін Мә скеуге қ азақ елшісі Қ ұ лмұ хамед жіберілді. Тә уекел орыс патшасымен " достық пен ынтымак" жасауғ а асық ты. Ө йткені Бұ қ ар ханы Абдулламен уақ ытша бітім жасап, ноғ айлармен арадағ ы қ атынас ө те шиеленісіп тұ рғ ан болатын. Елшіліктің алдына Мә скеуде аманат ретінде ұ сталып отырғ ан ханның жиені Оразмұ хамедті босату жә не Борис Годуновтан " отты қ ару" алу еді. Орыс патшасы Тә уекел ханғ а жауабында оғ ан " отты қ аруы бар кө п ә скер" жіберетініне жә не қ азақ тарды олардың барлық жауларынан " сақ тайтынына" уә де берді. Бірақ ол қ ұ рғ ақ уә де болып, аяқ сыз қ алды.Қ азақ даласы Ресейді Шығ ыс мемлекеттермен жалғ астыратын кө пір іспетті еді. Ол арқ ылы Еуропа елдерінен Шығ ыстағ ы елдерге жә не одан кері қ арай қ ұ рлық пен сумен ең тө те ежелгі сауда жолдары ө тетін. Осы жолдармен Ресейден Орта Азияғ а, Ауғ анстанғ а, Персияғ а, Қ ытайғ а, Ү ндістанғ а жә не басқ а шығ ыс елдеріне баруғ а болатын еді. Орыс патшасы Петр Бірінші бұ л елдермен экономикалық жә не саяси байланыс орнату, оны дамыту ү шін алдымен Қ азақ стан жә не Орта Азия елдерін Ресейге қ осып алу керек деп есептеді. Осы мақ сатта қ азақ жеріне бірнеше экспедиция жіберілді. Солардың бірі - 1718 жылы Семей қ амалының, ал 1720 жылы И. М. Лихарев экспедициясы Ү лбі ө зенінің Ертіске қ ұ ятын жерінде Ө скемен бекінісінің негізін салды.Ресеймен қ арым-қ атынасты нығ айтудың қ ажеттілігіне бұ л тұ ста қ азақ тың басқ а да жү здері мен ру басшылары бой ұ ра бастағ ан еді. Ө йткені оң дағ ан жылдар бойына созылғ ан жоң ғ ар қ алмақ тарының жә не кө ршілес жатқ ан елдердің шапқ ыншылық ә рекеттері қ азақ елін ә бден тоздырып ә лсіреткен болатын.

XVIII ғ асырдың бас кезінде қ азақ хандары орыс патшасынан жоң ғ ар қ алмақ тарына қ арсы кө мек сұ рап елші жіберді. 1730 жылы 8 қ ыркү йекте Уфағ а Ә білқ айырдың Сейіткү л Қ ойдағ ұ лов пен Қ ұ лымбет Қ оштаев бастағ ан елшілігі келді. Олар ә йел патша Анна Ивановнағ а Кіші жү зді Ресей империясының қ ұ рамына қ осу жө нінде ө тініш жасады. " Біз Ә білқ айыр хан, - деп кө рсетілді жолдамада, - мағ ан қ арасты Орта жү з бен Кіші жү здің кө птеген... халқ ымен сіздің алдың ызда кү ллі бас иеміз... Сіздің қ амқ орлығ ың ызда болсақ дейміз". 1731 жылы 19 ақ панда орыс патшасы Ә білқ айыр ханғ а жә не " бү кіл қ азақ халқ ына" олардың Ресей қ ол астына ерікті тү рде қ абылданғ аны туралы грамота жіберді. Оны қ азақ тарғ а жеткізу ү шін 1731 жылдың 30 сә уірінде Кіші жү зге А. И. Тевкелев бастағ ан елшілік келді. Олармен бірге Петроградқ а жіберілген қ азақ елшілері де оралды. Сонымен, 1731 жылы 10-шы қ азанда қ азақ сұ лтандары мен ру басыларының жиналысында Кіші жү здің Ресей қ ұ рамына бодан болып қ абылдануы жө нінде шешім қ абылданды. Осыдан кейін 1731 жылы 15 желтоқ санда Тевкелевпен келіссө з жү ргізген Орта жү здің ханы Сә меке Ресей империясының қ ұ рамына кіретінін білдіріп ант беріп, " ө зінің мө рін басты". Бірақ бұ л шарт тек 1734 жылдан кейін ғ ана жү зеге асырыла бастады.Ресей патшасының Кіші жү зді қ ол астына алғ анын естіп, Ұ лы жү здің атынан Қ одар би, Тө ле би, Сатан батыр, Бө лек батыр патша ә йел Анна Ивановнағ а хат жазып, ұ лы жү зді де ө з қ ол астына қ абылдау жө нінде ө тініш жасады. Бұ л хатты Петроградқ а Хангелді батыр жеткізді.1734 жылы 10 тамызда Ресей патшасы Ұ лы жү зді Ресей қ ұ рамына қ абылдау жө ніндегі қ ұ жатқ а қ ол қ ойып, ұ лы жү з хандығ ына: " Сіздерді қ ол астымызғ а Ә білқ айырды алғ ан шарттар бойынша аламыз", - деген қ ағ аз жіберді.

Қ азақ тар Казакстанның Ресеймен бірігуі елдің экономикалық ө ркендеуіне, саяси, мә дени жағ дайының жақ саруына игі ық пал жасайды деп ү міт етсе, патша ө кіметі ө зінің отаршылдық саясатын жү ргізу ү шін пайдасы бар деп санады.

1734 жылы 10 маусымда Анна Ивановна Ә білқ айырғ а Ор ө зенінің сағ асынан бекініс салу қ ажеттігі жө нінде хат жолдап, қ ала салатын жерге И. К. Кириллов пен А. И. Тевкелевті жіберді.

Патшаның ә мірімен қ азақ даласындағ ы ө зендердің бойына бекініс қ амалдар салынып, олар біртіндеп ірі қ алаларғ а айнала бастады. Сол тұ ста Жайық ө зені бойынан 14 қ амал салынды. Басқ а ө зендердің жағ алауларынан да бірнеше қ амал-бекіністер бой кө терді. XVIII ғ асырдың 50-ші жылдарында Ертіс ө зенінің жағ асына Омбы, Железинск, Семей, Ө скемен, Ямышев сияқ ты қ амалдар салынды. Мұ ндай ә скери бекіністер салу, Ресейге отарлау саясатын жү ргізуге кең мү мкіндіктер ашты.

Жайық бойында тү рғ ызылып жатқ ан қ алалар мен бекіністердің маң ында қ азақ тардың кө шіп-қ онуына тыйым салынды. Ертіс, Тобыл, Есіл, Ү й ө зендерінің бойындағ ы қ ұ нарлы жерлерінен айрылып, оң тү стікке қ арай ығ ысқ ан Орта жү здің қ азақ тары Бұ қ ара мен Ташкент тү біне келіп қ оныстануғ а мә жбү р болды.

1740 жылы Орынбор экспедициясының бастығ ы генерал-лейтенант князь В. А. Урусов Орынборғ а елшілік тапсырмамен келіп, 19 тамыз бен 1 қ ыркү йек аралығ ында Нұ ралы, Ералы сұ лтандармен, Жә нібек, Бө кенбай жә не Есет батырлармен, кейінірек Орта жү здің ханы Ә білмә мбет жә не Абылай сұ лтанмен келіссө здер жү ргізді. Оның барысында Кіші жү з бен Орта жү здің 399 ө кілі Ресейге қ арайтындығ ы жө ніндегі шартқ а қ ол қ ойды. Алайда, осы шарттан кейін де Ресейге Кіші жү здің біраз бө лігі, Орта жү здің тек аз бө лігі кірді. Ал, Солтү стік-шығ ыс жә не Орталық Қ азақ станның негізгі аймақ тары Ресей қ ұ рамына тек XIX ғ асырдың 20-40 жылдарында ғ ана, патша ө кіметінің ә скери-саяси кү ш кө рсету нә тижесінде қ осылды.Тарихшы С. Асфендияровтың пікірі б/ша патшалық ү кімет Қ аз-ғ а достық ж/е бостандық туын желеу

етіп, жыртқ ыштық, тонаушылық саясат ұ станды.

42. Абылай хан мемлекет қ айраткері, саясаткер жә не дипломат. Абылай хан туралы кө птеген дастандар, аң ыз-ə ң гімелер, ө лең –жырлар, тарихи деректер мен зерттеулер бар. Абылай ханды еске алғ анда біз оны батыр, Орта жү здің сұ лтаны, сосын Орта жү з жə не де бү кіл қ азақ халқ ын біріктіріп, қ азақ хандығ ын біртұ тас мемлекет ретінде сақ тап қ алып, оның Ұ лы ханы болып, ө зіне қ азақ тың барлық хандары мен билерін– сұ лтандарын бағ ын-дыра алғ анын жə не де саяси қ айраткер, ақ ылды қ олбасшы, кү йші екенін айтқ анымыз жө н. Абылай хан бү кіл ө мірін қ азақ халқ ы (қ азақ елінің) бостандығ ы, егемендігі ү шін арнады. Шоқ ан Уə лиханов «Қ азақ жерінде Абылайдың даң қ ы аса зор. Абылай заманы оларда қ азақ тың ерлік заманы болып саналады» деп жазғ ан еді. Абылай-дың шын аты -Ə білмансұ р. Ауыр «Ақ табан шұ бырынды, алқ акө л сұ лама» жылдары Абы-лай 12 жасында жауынгерлердің қ атарына қ осылады да, 22–де батыр, қ олбасшы ретінде танылады. XVІІІ ғ асырдың орта шенінде қ азақ елін жаулардан қ орғ ау ү шін Абылай Ресей-мен жə не Қ ытай-мен татулық, достық қ атынас сақ тап, олардың қ олдауы арқ асында жоң ғ ар басқ ыншылы-ғ ын талқ андауды жө н кө рді. Ең ірі қ ауіп жоң ғ арлардың басқ ыншылығ ы екендігін тү сінді. 1740 жылғ ы шайқ аста Абылай қ азақ жауынгерлерінің тікелей қ олбасшы-сы болды. Қ азақ ə скері жоң ғ арларғ а қ атты соқ қ ы берді. Жоң ғ арлар кө п шығ ынғ а ұ шырап, кейін шегінуге мə жбү р болды. Абылай қ азақ ə скерлерін ұ йымдастырып, жауғ а қ арсы кө теріп, басын бірік-тіріп, негізгі ə скери кү шті жинап кө рші мемлекеттерге қ азақ хандығ ы біртұ тас ел екенін кө рсетті. Абылай сұ лтан ө зінің шебер саясаткерлігінің арқ асында Ресей мен Қ ытай сияқ ты ірі империяларды ө з саясатымен санасуғ а мə жбү р ете отырып, іс жү зінде елдің дербестігін, жерінің тұ тастығ ын сақ тап қ алды. 1741 жылы Абылай сұ лтан жоң ғ арлардың қ оршауында қ алып, тұ тқ ынғ а тү седі. Тұ тқ ында болғ ан екі жыл ішінде олар-дың тілі мен жазуын ү йреніп, жоң ғ ар хандығ ының ішкі саяси жағ дайын жіті бақ ылап, бұ л мемлекеттің кү штілігі – мық ты орталық танғ ан билікке бағ ынуында жə не де халық тың бірлігінде екенін тү сінеді. Абылай сұ лтан жə не де бірге болғ ан серіктері, барлығ ы отыз бес адам қ алмақ тұ тқ ынынан 1743 жылдың 5-і қ ыркү йегінде елге қ айтып оралады. Абылайдың тұ тқ ындағ ы екі жылдай уақ ыт ішінде ө зінің қ адыр–қ асиетін жоғ алт-пай жоғ ары ұ стауы, сө з жү йесіндегі тапқ ыр-лығ ы мен батылдығ ы жауларын таң қ алдырғ ан. ХҮ ІІІ ғ. 50-шы жылдары Жоң ғ ар мемлеке-ті саяси дағ дарысқ а ұ шырап, ə лсіреп, ыдырай бастады. Бірақ, Абылай хан ол елді қ ырып шапқ ан жоқ. Себебі Қ ытай империясымен Қ азақ елінің арасын-да буферлік рө л атқ арғ ан Жоң ғ ар хандығ ының мү лдем жойылуы неге ə келіп соғ атынын Абылай жақ сы тү сінген. Сондық тан да ол қ алмақ халқ ының Қ ытай басқ ын-шыларына қ арсы ұ лт–азаттық кү ресін қ олдады. Левшин Абылай туралы былай дейді: «Жауын сұ сы-мен де, кү шімен де сескен-діре отыра ол ө з қ алауымен біресе Ресейдің, Біресе Қ ытайдың бодандығ ын қ аб-ғ а мә жбү р болғ анымегн, шын мә нінде ешкімге де бой ұ сынбағ ан тә уелсіз басшы болды». XVІІІ ғ. 70-шы жылдары Тү ркістан аймағ ында тұ ра-тын қ азақ тарды қ ырғ -ыздар шауып, мал-жандарын айдап ə кетіп отырады. Қ азақ тар Абы-лайдан ө здерін қ орлық тан қ ұ тқ арып, қ орғ ауды талап етеді. 1779 жылы Абылай ə скер-лері қ ырғ ыздарды талқ ан-дап, басшысы – Садырбаланы тұ тқ ынғ а алады. Қ ырғ ыздар келі-сімге келіп, бітім жасауды ө тінеді. Абылай хан мемлекеттің, қ азақ халқ ы-ның жағ дайын шұ ғ ыл тү зеді. Жау қ уылды, халық ө з жерінде емін – еркін тұ рмыс қ ұ рды, бірлікке, ұ йымшылдық -қ а негізделген хан-дық билігі қ ұ рылды. Солай бола тұ рса да Абылай хан кө зі тірісінде Қ а-зақ елінің мем-нің тұ рақ ты болуының тарихи жағ дайын жасап ү л-гермеді. 1781 жылы Абылай хан дү ние салғ аннан кейін еліміздің тұ тастығ ы ыдырап, Қ азақ стан тə уелсіздігінен айырыла бастады. Абылай кезінде қ азақ хандығ ының саяси жə не эконо-микалық жағ дайы жақ сарды. Қ азақ халқ ы бірлікке, тə уелсіздікке, бейбіт ө мірге ұ мтылды. Абылай сұ лтан болғ ан кезінде ақ ыл– айласымен, сабырлы салмақ тылығ ымен маң айына Тө ле би, Айтеке би, Қ азыбек би, Байдалы би, Сасық билерді, Қ аракерей Қ абанбай, Қ анжығ алы Бө генбай сияқ ты батыр-билерді маң айына жинағ ан.

43.Сырым Датұ лы бастағ ан кіші жү з қ азақ тарының кө терілісінің себептері, барысы, ерекшеліктері. Сырым Датұ лы басқ арғ ан Кіші жү з қ азақ тарының кө терілісі (1783-1797ж.ж) Кө терілістің алғ ышарттары:

-Кіші жү зде хандық биліктің ә лсіреуі

-Ақ сү йектердің бір бө лігінің патша ү кіметінің саясатын қ олдамауы

-Ресей ү кіметінің Кіші жү зді ә кімшілік басқ аруда ө згерістер енгізіп, Кіші жә не

Орта жү здің кейбір ө ң ірлерінің Симбирск, Уфа басқ армасына бағ ындырылуы

-Орыс помещиктері Жайық казак ә скерінің қ азақ тарғ а зомбылығ ының кү шеюі.

1782-1783 жылдарда жұ т ә серінен малдың шығ ын болуын казак ә скерлері жергілікті халық қ а қ ысым кө рсету ү шін пайдаланды.

1782 ж-ғ ы 27желтоқ сан- патша ү кіметінің 1775 жылғ ы 7 қ арашадағ ы жарлығ ы ө згертілді. Жаң а жарлық бойынша:

-Су кө здері жанынан қ ыста мал айдауғ а ол жерлерді жалғ а алғ анда ғ ана рұ қ сат етілді.

-Казактар жерлерінің қ азақ тарғ а жалғ а берілуіне тыйым салынды.

-Жалғ а алатын жер ү шін қ азақ тар ақ ы тө леумен бірге, аманат қ алдыруғ а тиіс болды. Кө терілістің басты қ озғ аушы кү ші – қ арапайым кө шпенділер. Патша ү кіметінің қ ысымына қ арсы би, старшын, батырлар да кө теріліске қ атысты. Кө теріліс аумағ ы: Еділ - Арал тең ізі. Кө терілісшілердің басты мақ саты:

Ғ асырлар бойы қ алыптасқ ан жерді пайдалану жү йесін қ алпына келтіру.

Орал казак ә скерлерінің қ азақ жерлерін басып алуын тоқ тату.

Нұ ралы хан мен оның сыбайластарының озбырлығ ына шек қ ою.

Кө теріліс басшысы - Байбақ ты руының старшыны, батыр жә не шешен Сырым Датұ лы(1742-1802). Ол 1775 жылы Пугачевтің ә скерінде қ азақ жасағ ын басқ арғ ан. Қ олбасшы А.Суворов граф Панинге жазғ ан хатында «Сырым бастағ ан қ арулы топтар тосыннан келіп шабуылдайды, тез арада жоқ болады. Оның артынан қ уғ анмен ешкім жете алмайды» деп батыр сарбаздарын жоғ ары бағ алағ ан.

1778 жыл- орал казактарымен қ ақ тығ ыста Сырымның балалары қ айтыс болды.

1783 жылдың кү з - батырдың Орал казак ә скерімен ашық тү рде кең арпалыс жолына тү суі басталды.

1783 жылғ ы желтоқ сан Сырымды оралдық казактар тұ тқ ынғ а алды. Сырымның қ арындасына ү йленген Нұ ралы хан 1784 жылы кө ктемде оны тұ тқ ыннан босаттырды. 1784 жылғ ы маусым Сырымның Орал казак ә скерімен кескілескен кү ресі басталды.

Қ азақ жасақ тары тө менгі Жайық шебі мен Ор бекінісі тө ң ірегінде шайқ асты. 1784 жылғ ы қ араша Сағ ыз ө зені бойында Сырым тобы 1000 адамғ а жетті. Патша ө кіметімен бірлескен Нұ ралы ханның кө терілісшілерге қ арсылығ ы оның Сырыммен ара қ атынасын суытты. Сырым тобы Сахарная бекінісін алуғ а ұ мтылып, зең біректерге қ арсы келе алмай кейін шегінді. Сұ лтан Айшуақ тың ө зі Орал қ аласында тұ тқ ындалды. Жазалаушылардың Нұ ралы ханның туыстарына қ ол кө теруі кө теріліс сипатын ө згертті. Нұ ралы ханның ашық тү рде патша ө кіметін жақ тауы феодалдық топтар арасында жік туғ ызды. Нұ ралыны хандық тан тайдыру-кө терілісшілердің ендігі басты мақ саттарының бірі. 1785 жыл Кіші жү з старшындарының съезі Нұ ралыны хандық тан тайдыру жө нінде шешім қ абылдады. 1785 ж кү зде қ азақ билерінің (20 ру ө кілдері) мә жілісі болып патша ү кіметіне Нұ ралы тұ қ ымдарын хан тағ ына жолатпау талаптарын қ ойды. Жү зді ү ш ордағ а бө лу ұ сынылды:

-Байұ лы; Жетіру; Ә лімұ лы

Сырым ү ш орданың кең есшісі болып сайланды. Осымен Кіші жү здегі отаршылдық қ а жә не феодалдық қ а қ арсы қ озғ алыстың бірінші кезең і аяқ талды. Нұ ралы 1786 ж кө ктемде Орал ә скери шебіне қ ашып, паналады.

1790 ж- Уфағ а жер аударылып, сонда қ айтыс болды.

Кіші жү здегі қ айшылық ты бақ ылап отырғ ан барон О.А Игельстром хандық билікті жойып, отарлауды тездетуді жә не ә кімшілік билеуді іске асыруды ойластырғ ан жоба ұ сынды. Иг-м жоспары бойынша Кіші жү зде қ азақ тарды билеуді Шекаралық сотқ а шоғ ырландыру ұ сынылды. П.Екатерина бұ л жобаны уақ ытша бекітті. Сырымның мақ саты- хандық билікті жойып, билердің билігін орнату. Билердің кө пшілігі жалпы хандық билікті тү бірінен жоюғ а қ арсы болып, сұ лтан Батырдың баласы Қ айыпты Кіші жү з хандығ ына дайындады.

1786 жыл- Орынборда шекаралық комиссия қ ұ рылды.

1787 жыл- Кіші жү зде патшаның ә кімшілік билігінің тө менгі сатылары ұ йымдастырылды.

Кө терілістің уақ ытша ө рлеуіне тү рткі болғ ан оқ иғ а- Орал казактарының қ азақ тарғ а қ арсы шабуылдауы.

Сырым батырдың алдында екі жол тұ рды:

-Патша ү кіметімен кү ресті тоқ татып, отарлауғ а қ арсылық кө рсетпеу, Жайық бойындағ ы шұ райлы жерлерді казактардың қ олында қ алдыру.

-Қ азақ руларының басын біріктіріп, патша ү кіметіне қ арсы кү ресті жалғ астыру.

Батыр екінші жолды таң дады. Кө терілістің жаң а кезең інің кең еюіне 1791 ж Орск қ аласының маң ында Ералыны хан етіп сайлау ә сер етті(1791- 1794).

1792ж-Сырым ресей империясына қ арсы ашық кү рес жариялады.

Қ азақ феодалдарының бір бө лігі батыр топтарының шоғ ырланғ ан ауылдарын жә не батырдың жоспарын Орынбор ә кімдеріне хабарлап отырды. Патша ү кіметінің Жем, Ойыл бойында бекіністер тұ рғ ызуы да кө теріліске кері ә сер етті. Сырымның кө теріліске Орта жү зге шекаралас аймақ тағ ы қ азақ тарды тартуы іске аспады. 1791 ж маусымда Сырымның кө теріліс мә селелерін талқ ылау ү шін старшындар съезін шақ ыру талабы орындалмады. Елек қ онысы мен Красногорск бекінісіне шабуылы нә тижесіз болып, партизандық кү рес ә дісіне кө шті. Кү рес уақ ытша бә сең деді.

1794-Ералы хан қ айтыс болды.

1795ж-Есім хан болып сайланды.(1795-1797).

1796-97 ж-рдағ ы қ ысқ ы жұ т, ханның салық ты кө бейтуі кө терілістің қ айтадан ұ штасуына себеп болды.

1797 жылғ ы 17наурыз- Сырым тобының хан сарайына шабуылы кезінде Есім хан ө лтірілді.

Хан ө ліміне Сырымның жеке басының қ атысы болмады. Хан отбасының Орал казак ә скерінен пана сұ рауы, атаман Донсковтың кө терілісті басу ү шін жазалау тобын ұ йымдастыруына негіз болды. 1797 жылғ ы кү з полковник Скворник тобы Сырымды қ удалауды бастады. Жазалаушылар қ атарында Байбақ ты, Алаш, Беріш, Адай т.б. руларының ө кілдері, ө лтірілген ханның балалары мен туыстары болды.

Сырым тобы Ойыл ө зені бойына кетіп, жазалаушыларғ а ұ статпады. Есім ханның қ азасынан кейін ақ сү йектер тобы патша ү кіметінен жаң а ханды тағ айындауды ө тінді:

-сұ лтан, старшындардың бір бө лігі-Қ аратайды(Нұ ралының ұ лы) қ алады.

-Сырым тобы-хан сайлауда халық пікірін еске алуды талап етті. Барон И-м хан сайлауын тоқ татып, хандық кең есті қ ұ руды ұ сынды. Айшуақ сұ лтан тө рағ асы болып белгіленген хан кең есі 4 адамнан тұ рды жә не қ ұ рамына Нұ ралы ханның ұ рпағ ы енгізілмеді. Осы арқ ылы патша ү кіметі Сырымды ө зіне жақ ындатуғ а тырысты. 1797ж-Тө менгі Жайық бойындағ ы феодалдық топтар Қ аратайды хан кө терді. Ол кіші жү зде патша саясатына қ арсы топты басқ арды. Сырым хан кең есі арқ ылы старшындық топтық қ ызметті кү шейтуді ойластырды. Орынбор ә кімшлігі хандық кең есте Сырымның ық палының ө суінен сескеніп, 1797ж кү зде Кіші жү зде хандық билікті қ айтадан қ алпына келтіруге бағ ыт алды: Айшуақ хан болып бекітілді. 1801 ж патша ү кіметі қ азақ руларына Жайық тың оң жағ асына ө туге, мал жаюғ а рұ қ сат берді.