Жүйелілік және бірізділік принципі.

Жү йелілік жә не бірізділік принципі оқ ушының ә дебиет пә ні бойынша біртіндеп, белгілі жү йеде білім алуын талап етеді. 4-сыныпта ө тілетін ә дебиет пә нінің логикалық жү йесін жә не оларды мең герудегі танымдық ә рекеттердің жү йесін, баланың ақ ыл-ойының біртіндеп дамуының жү йесі мен заң дылық тарын білгенде ғ ана бұ л принципті жү зеге асыру мү мкін. Біздің пікірімізше, «Ә дебиет» пә ні бойынша 4-сыныпта берілетін білім мазмұ ны мынандай логикалық жү йеде берілуге тиіс:

1/ халық ауыз ә дебиет;

2/ ХІХ-ХХ ғ асырдағ ы ә дебиет

3/ қ азіргі балалар ә дебиеті

Сонымен бірге бұ л ә деби мұ раларды хронологиялық принциппен оқ ыту орынды. Бұ л ә р тарихи кезең дегі ә деби шығ армалардың идеялық мазмұ ндық жағ ынан бір-бірімен ө зекті байланысып, бір ойдан екінші ой туындап, олар келесі кезекті ой-пікірлермен логикалық жалғ асып, мазмұ н мағ ыналық жағ ынан толығ ып, кү рделеніп, байып отырғ анын, яғ ни ә деби шығ армалардағ ы логикалық жалғ астық ты оқ ушылардың тү сінуі ү шін ың ғ айлы. Бұ л оқ ушының ә дебиет пә ні бойынша берілетін білімнің жалпы жү йесі мен қ ұ рылымын жә не олардың ө зара сабақ тастығ ын тү сіну жә не жеке тақ ырыптар бойынша ө тілетін материалды сапалы мең геруі ү шін де қ ажет.

Жү йелілік белгілі пә н бойынша ө тілетін тақ ырыптар мен бө лімдердің ө зара байланыстылығ ын, яғ ни пә ннің ішкі сабақ тастығ ын сақ тау ү шін де, пә наралық сабақ тастық ты сақ тау ү шін де қ ажет. Оқ ушы ә дебиет пә нінің структуралық қ ұ рылымының сабақ тастық жү йесін жә не пә наралық байланыстың жү йесін жақ сы тү сінсе, ә деби шығ армалардың идеялық мазмұ ны, ерекшеліктері туралы толық дерек алады. Жә не ондағ ы оқ иғ алар, ой-пікірлер, адам психологиясы мен тарихи жағ дайлардың ө зара сабақ тас, тә уелді екенін терең тү сінеді.

Жү йелілік мұ ғ алімнің оқ у жұ мысын ұ йымдастыруына да қ ажет. Оқ ушығ а талап қ ою, олардың білімін тексеру немесе сабақ ты ө ткізу т.б. осы сияқ ты мұ ғ алімнің ә рекетінде де жү йелілік сақ талу керек. Жү йелілік оқ ушының танымдық, ақ ыл-ой, ең бек ә рекетінде де қ ажет. Қ абылданғ ан ұ ғ ым-тү сініктер белгілі бір жү йеде реттестіріліп, олардың ө зекті сабақ тастығ ын терең тү сінгенде ғ ана санада олар бойынша ассоциациялар жү йесі пайда болады. Осы жаң а мен ескінің арасындағ ы байланыс, яғ ни ассоциациялар жү йесі ә бден орнық қ анда ғ ана тиісті білім мең герілді деп есептеледі. Бұ л ү шін оқ ушының жү йелі ақ ыл-ой ә рекетін аз мө лшерімен кү рделендіріп, қ айталап отыру қ ажет. Оқ ушылардың ө зінің ұ ғ ым-тү сінігін баяндау, ө здерінің ой тұ жырымын қ орытып, дә лелдеуі, ә р тү рлі жазба жұ мыстарын /мазмұ ндама, шығ арма, мінездеме т.б./ орындауында да жү йелілік болу керек. Сонда ғ ана оқ ушыларда ақ ыл-ой логикасы, ең бек ету мә дениеті дұ рыс қ алыптасады.

Оқ у пә нінің логикалық қ ұ рылымын жасауда оқ ытудың мазмұ ны мен оны мең геру прцесінің бір-біріне тә уелділігі мен біртұ тас сабақ тастығ ын сақ тау ө те маң ызды. Мұ нда оқ у пә нінің логикасы жә не оқ ыту заң дылық тарының тұ тастығ ы ескеріледі. Бұ л мұ ғ алім мен оқ ушы іс-ә рекеттерін реттестіру жә не оқ ытудың қ ұ рал-жабдық тарын, ә дістерін оқ ушыларғ а берілетін тапсырмалардың тү рлерін, танымдық білім кө лемінің ө зара байланыстылығ ы мен бірізділігін оқ у пә ні логикасына сә йкестендіруге мү мкіндік береді.

Сө йтіп оқ у пә нінің логикасы сабақ процесінің негізгі бө ліктерін жалпы елестетуге жә не белгілі сабақ та жоспарланғ ан оқ у мазмұ нын бұ дан бұ рынғ ы жә не бұ дан кейінгі мазмұ ндық материалдармен сабақ тастырудың тиімді жолын іздеуге мү мкіндік береді.

Бұ дан мұ ғ алім оқ улық пен бағ дарламадан ауытқ ымауғ а тиіс деген пікір тумауғ а тиіс. Оқ ушылардың білімін мазмұ ндық, танымдық жағ ынан толық тырып, жетілдіруге себепкер болатын оқ улық та жоқ қ осымша деректермен байытып отыру қ ажет. Бірақ ол материалдар сол пә ннің ө зекті логикасына нұ қ сан келтірмеуге тиіс.

Оқ у пә ні, оның мазмұ ны ү здіксіз толық тырылып, жаң арып, даму ү стінде болады, ал оқ у пә нінің логикасы ә рдайым сақ талып отырады. Оқ у процесінің логикасы дегенде оқ у пә ні мазмұ нын оқ ушының мең геруіндегі танымдық ә рекеттерін жә не оғ ан мұ ғ алімнің басшылық ету жү йесін де қ амтиды.

Сонымен, ә дебиетті оқ ытуда жү йелілік жә не бірізділік принципін жү зеге асыруғ а қ ойылатын талаптар:

1/ ә дебиет пә нінен берілетін білімнің жү йесі мен логикасын жә не олардың ішкі сабақ тастығ ын анық тау, оны оқ у процесінде жү зеге асыру;

2/ ә дебиет пә ң і бойынша берілетін білімнің тарих, табиғ аттану, философиялық ой толғ ау пә ндерімен сабақ тастығ ының жү йесін анық тау жә не оны жү зеге асыру;

3/ ә дебиет пә нінен білімді мең геру прцесіндегі оқ ушылардың танымдық ақ ыл-ой ә рекеттерінің жү йесін анық тау;

4/ ә дебиет пә нін оқ ытуда мұ ғ алімнің оқ ыту жұ мысын ұ йымдастырудағ ы іс-ә рекет жү йесін анық тау.