ГЛОССАРИЙ. Дотация– ұйымдарға, кәсіпорындарға шығындарын жабу үшін немесе басқа да мақсаттарға мемлекет беретін

Дотация – ұ йымдарғ а, кә сіпорындарғ а шығ ындарын жабу ү шін немесе басқ а да мақ саттарғ а мемлекет беретін жә рдем; ү стеме тө лем, материалдық кө мек.

Диверсификация - ә р алуандылық, жан-жақ тылық даму. Ө ндіріс диверсификациясы - бір-бірімен ө зара байланысты емес, кө птеген ө ндіріс тү рлерінің бір мезгілде дамуы, ө ндірілетін ө німнің тү р-тү рін кө бейту.

Шетелдік квота – белгілі бір товарларды елге ә келудің мө лшерін шектеуді белгілеуді қ арастыратын (мысалы, жыл ішінде ә кілінетін машиналардың санын) сыртқ ы сауданы мемлекеттік реттеудің тү рі.

Интеграция – белгілі бір бө лшекті, бө лікті қ алпына келтіру, толық тыру, тұ тас етіп біріктіру.

Инфрақ ұ рылым – халық ты жұ мыс істеуді, қ оғ амдық ең бек бө лісі процесінде пайда болатын технологиялық, ө ндірістік, экономикалық жә не ұ йымдық байланыстарды жү зеге асыратын халық шаруашылығ ы салаларының жиынтығ ы.

Менеджмент - ө ндірісті басқ ару, ө ндірісті басқ арудың принциптері, ә дістері, қ ұ ралдары жә не формалары жиынтығ ы, олар ө ндірістің тиімділігін арттыру жә не пайданы кө бейту мақ сатымен жасалып, қ абылданады.

Аймақ - бірнеше елді мекендерді біріктіретін елдің кез келген бө лігінің жалпы атауы. Аймақ деп ә кімшілік ауданды, облысты, облыс топтарын атауғ а болады.

Ә кімшілік - аумақ тық бө ліну - елдің аумағ ының ұ сақ ә кімшілік бірліктеріне бө лінуі (облыстар, аудандар, округтер).

Бюджет - белгілі бір уақ ытқ а арналғ ан (ә детте бір жылғ а) кү тілетін кірістер мен болжамдалғ ан шығ ын туралы жоспар.

Бағ алы қ ағ аздар - меншікке (мысалы, акцияларғ а, облигацияларғ а) берілген қ ұ қ ық ты бекітетін ақ шалай қ ұ жаттар.

Демографиялық саясат - елдегі туу жағ дайына мемлекет тарапынан қ абылдағ ан шаралар.

Делимитация — мемлекеттік шекараны картағ а тү сіру арқ ылы келісімді тү рде (кө ршілес мемлекеттер ү кіметтерімен арада) анық тау.

Демаркация - шекараны жергілікті жерде шекаралық белгілер арқ ылы кө рсетіп белгілеу.

Жекешелендіру - мемлекеттік меншік қ ұ қ ығ ының жеке адамдарғ а немесе адамдар тобына (ұ жым) кө шуі.

Индустриализация - ең алдымен ө неркә сіпте ішкі машиналық ө ндіріс орнату.

Интенсивті (қ арқ ынды) жол - ө ндірістің тиімді техниканы, технологияны пайдаланудың жә не ең бекті дұ рыс ұ йымдастырудың негізінде даму.

Кү рделі жұ мсалым (инвестиция) - материалдық қ ұ ндылық тарды (қ ұ рылыстар, ү йлер, машиналар мен қ ұ рал - жабдық тар, кө лік қ ұ ралдары) жаң адан салу немесе бұ рынғ ыларын қ айтадан жаң арту, кең ейту ү шін жұ мсалатын қ аржылай жұ мсалымдар (тең гемен немесе басқ а ақ ша бірліктерімен).

Қ азақ стан халық тары Ассамблеясы - Қ азақ стан Республикасы Президенті жанындағ ы ақ ылдасу - кең ес беру органы, оның негізгі міндеті елдегі ұ лттық келісім мен азаматтық бейбітшілік жағ дайына ық пал ету.

Мә слихат - Қ азақ стан Республикасындағ ы жергілікті ү кіметтік ө кілетті орган.

Нарық тық экономика - кә сіпкерлік қ ызметке, шаруашылық есепке, тауарлар мен қ ызметтерді баламалы айырбастауғ а сұ раным мен ұ сынылымның реттелетін арасалмағ ына негізделген экономика.

Статус - азаматтың немесе заң ды тұ лғ аның қ ұ қ ық тық жағ дайы.

Технопарк (технологиялық парк) - ғ ылыми институттар мен ө неркә сіптік, белгілі бір аумақ та кү рделі ө нім тү рлерін (мысалы, компьютер) шығ ару ү шін тізе қ осып жұ мыс істеуі.

Унитарлы (бірың ғ ай) мемлекет - барлық аумағ ында бірың ғ ай заң шығ арушы жә не атқ арушы билік қ алыптасқ ан мемлекет.

Ұ жымдастыру - жекелеген (жеке немесе меншіктік) шаруа қ ожалық тарын ұ жымдық меншік пен ұ жымдык ең бекке негізделген ұ жымдық (колхоздық) шаруашылық қ а біріктіру.

Ұ лттық кіріс - елдің экономикалык дамуының қ орытынды кө рсеткіші, материалдық ө ндірістегі жаң адан жасалғ ан қ ұ н.

Шаруа (фермерлік) қ ожалығ ы - ө з жұ мысына жеке иелігіндегі немесе пайдалануындағ ы меншігі мен жер участогын пайдаланатын ауыл шаруашылығ ы кә сіпорны.

Экстенсивті (кең ейту) жол - қ осымша қ орларды (табиғ и, материалдық ең бек) пайдалану арқ ылы ө ндіріс кө лемінің сан жағ ынан ө суі; интенсивті жолғ а қ арама-қ арсы.

Экономика тиімділігі - ө ндіріс нә тижесін сипаттайтын кө рсеткіш. Ол тиімділіктің (алынғ ан ө німнің) жұ мсалғ ан шығ ынғ а (ең бек, материалдар, ең бек қ ұ ралдары) қ атынасымен ө лшенеді.

Экспорт - елден тауар шыгару.

Экономика - шаруашылық ты жү ргізу «ө нері» туралы қ оғ амдық ғ ылым. Ол қ оғ амның ө зінің қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыру ү шін шектеулі қ орларды тарату ә дістерін зерттейді.

Экономика мен оның салаларының аумақ тық қ ұ рылымы - салалардың елдің бү кіл экономикасына байланысты экономикалық аудандар бойынша қ арым-қ атынастық, ү йлесу жә не орналасу ерекшеліктері.

Ә леуметтік мемлекет – барлық байлығ ын, ішкі мү ліктерін ұ станып отырғ ан саяси жә неэкономикалық қ ағ идаларын ел тұ рғ ындарының тұ рмысын жақ сартуғ а, қ оршағ ан ортаны қ орғ ауғ а, білім алуғ а керек мү мкіндік жасауғ а, денсаулық сақ тау жү йесін жоғ ары дең гейде қ алыптастыруғ а жұ мсап отырғ ан мемлекет.

Қ айырымдылық - Қ ажеттілік ететіндерге кері қ айтарылмайтын немесе жең ілдік жағ дайындағ ы кө мек. Жеке меценат тү рінде де, ұ жымдық тү рінде де (фондтар, ұ йымдар) бола алады. Қ айырымдылық пен меценаттың негізгі ерекшелігі - берілген кө мектің еркін жә не міндеттелмеген, кез-келген уақ ыт пен жерде болуы.

Азаматтық қ оғ ам - Қ оғ амның " Ү шінші секторы", азаматтар мен мемлекеттік органдары арасынан дә некер ретінде бола алатын мекемелер, топтар мен ассоциацияларды қ амтитын мемлекет пен нарық тан басқ а. Азаматтық қ оғ амның нақ ты тү сінігі жоқ. Ә детте бұ л барлық ү кіметтік емес ұ йымдар мен азаматтарды қ амтиды. Бұ л термин Шығ ыс Еуропа елдерінің диссиденттік қ озғ алысынан кейін айналымғ а тү седі. Олар кө бірек тә уелсіздк алғ ысы келген, қ оғ амғ а тә уелсіздікті талап еткен, тоталитарлық ү кіметке қ арсы шық қ ан. 1989 ж. бастап термин халық аралық саясатта кең інен тарағ ан. Осыдан бастап азаматтық қ оғ амды дамыту авторитарлық мемлекеттерде мен олигархияларда демократияны дамыту ретінде қ арастырылады.

Мемлекеттік серіктестік - Ө зара тиімді жағ дайда мемлекет пен бизнестің қ оғ амдық маң ызы бар шешімдерді қ абылдау ү шін орта жә не ұ зақ мерзімді ә рекеттесу.

Корпоративті ә леуметтік жауапкершлік (немесе корпоративті жауапкершілік) - Компаниялар ө з іскерлі операцияларына ә леуметтік жә не экологиялық мә селелерді қ осатын жә не мү дделі жақ тармен ерікті тү рде ә рекеттесетін концепция.

Корпоративті ә леуметтік жауапкершілік - Қ оғ амғ а бизнестің кері ә серін азайту мен жақ сылығ ын кө бейту арқ ылы ә деуметтік, экономикалық, экологиялық тұ рақ ты қ оғ ам дамуына бизнестің ерікті салымы. Мысалы, тұ тынушыларғ а арналғ ан сапалы ө німдер мен қ ызметтерді жасау, экологияғ а кері ә ерін азайту, кә сіпорын қ алдық тарын қ адағ алау, тартымды жұ мыс орындарын жасау, қ ызметкерлерге жақ сы қ арау, жергілікті қ ауымдастық мү дделерін қ амтамасыз ету, мө лдірлілік, бизнесті тиімді атқ ару жә не т.б.

Жауапты кә сіпкерлік - Осы қ ауіп-қ атер салдарынан қ оршағ ан ортағ а немесе меншікке, денсаулық қ а, ө мірге келтірілген зардапты ө лшейтін ө лшем. Тү сініктеме: Тә уекел ық пал ету мен болу мү мкіндігі жағ ынан ө лшенеді.

Кіші жә не орта бизнес кә сіпорындары - Берілген қ ауымдастық тағ ы жалпы мә ні мен сенім қ оры. Тү сініктеме: ә леуметтік капитал адам мінез-қ ұ лқ ының, сонымен қ атар бизнестің, ынтымақ тастығ ы мен ұ йымшылдығ ы ү шін қ ажетті жағ дай. Ол қ аржы капиталы сияқ ты ө згеруі, пайдалануы мен қ айта толуы мү мкін.

Кә сіподақ - Жұ мыс берушімен сө йлесу арқ ылы жалақ ы, ең бек жағ дайы сұ рақ тарында ө з мү шелерінің мү дделерін қ олдап жә не қ орғ айтын қ ызметкерлер ұ йымы.

Ә леуметтік интеграция - Тұ лғ алар немесе топтардың азаматтар немесе ә р тү рлі ә леуметтік торлар мү шелері ретінде қ оғ амғ а интеграциясы. Тү сініктеме: ә леуметтік интеррацияның тамыры ең бк нарығ ында немесе экономикалық интеграцияда жатыр.

Ә леуметтік серіктестер - Ә леуметтік диалог (жұ мыс берушілер бірлестігі, кә сіподақ тар немесе азаматтық қ оғ ам ө кілдері, КЕҰ жә не т.б.). процессінде қ атысатын мү дделі жақ тар ұ йымы.

Ә леуметтік есеп беру - Қ ызметкерлер, қ оғ амдық экономикалық даму, мү дделі адамдар қ атысуы, волюнтаризм мен экологиялық кө рсеткіштерді қ амтитын қ аржылық емес деректер.

Ә леуметтік кә сіпорын - Ә леуметтік кә сіпорын бұ л ө зінің негізгі миссиясы аясында ә леуметтік жә не/немесе қ оршағ ан ортаны қ орғ ау мақ саты бар бизнес. Ә леуметтік кә сіпорындар кө бінесе аралас қ ұ ндылық тары бар бизнес моделді пайдаланады, олар пайда ә келетін коммерциялық қ ызметті ә леуметтік қ ұ ндылық тарды тудыратын қ ұ рылымдар мен элементтер жиынтығ ы. Кө птеген коммерциялық кә сіпорындар ә леуметтік мақ саттары бар деп ойлайды, бірақ та ә леуметтік кә сіпорындардың ерекшелігі олардың ә леуметтік жә не қ оршағ ан ортаны қ орғ ау мақ саттары қ ызметтерінің негізі болып табылады. кө рсеткіштерді қ амтитын қ аржылық емес деректер.

Ә леуметтік кә сіпкер - Бизнеске жаң а мү мкіндіктерді іске асыратын жә не айқ ындайтын, жеке пайда тү сіру ү шін емес, қ оғ амдық жә не ә леуметтік мә селелерді алғ а қ оятын адам.

Ә леуметтік кә сіпкерлік - Ә леуметтік кә сіпкерлік бұ л инвестициялар бойынша қ аржы жә не ә леуметтік бір уақ ытта пайда алудың тә жірибесі. (" екеулік қ орытынды").

Ә леуметтік есеп беру - Қ ызметкерлерді, жергілікті қ оғ амдастық ты, іскерлі серіктестерді, акционерлер мен басқ а да мү дделі жақ тарды ә леуметтік жауапкершілік облысындағ ы топтың қ ызметі жө нінде ақ параттандыру ү шін жария қ ұ жат.

Ә леуметтік кә сіпкерлік - Кә сіпкерлік қ ызмет ә леуметтік мә селелерді шешу мен азайту мақ сатында жұ мыс жасайды, келесі негізгі принциптермен айқ ындалады: ә леуметтік ық пал (англ. social impact) қ азіргі ә леуметтік мә селелерді шешу мен азайту, тұ рақ ты ө лшенетін оң ә леуметтік ө згерістер; инновациялық ә леуметтік ық палды ұ лғ айту ү шін жаң а ә дістерді пайдалану; ө зін-ө зі ө теу жә не қ аржылық тұ рақ тылық ә леуметтік кә сіпкерліктің ә леуметтік мә селелерді қ ажет болғ анғ а дейін, жә не ө зінің қ ызметінен шығ атын пайданың арқ асында ауқ ымдылық пен и тарату — ә леуметтік кә сіпорын қ ызметі ауқ ымын ұ лғ айту (ұ лттық жә не халық аралық дең гейлерде) жә не ә леуметтік ық палды ұ лғ айту мақ сатында тә жірибені тарату; кә сіпкерлік кө зқ арас — ә леуметтік кә сіпкердің нарық тың ә лсіз жақ тарын кө ру, ресурстарды тарату ету жолдарын табу, қ оғ амғ а оң ық палын тигізетін жаң а шешімдерді қ ұ растыру кө ру мү мкіндігі.

Тұ рақ ты даму - Қ азіргі ұ рпақ ө з қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыру болашақ ұ рпақ қ а ө з қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыру кедергі келтірмейтіндей дамуы.