Мен анықтамалар 2 страница

1 Стандарттау жө ніндегі нормативтік қ ұ жаттармен танысу?

2 Нормативтік қ ұ жаттармен жұ мыс істеу?

Ұ сынылатын ә дебиет:

1«Техникалық реттеу туралы» Қ Р Заң ы.2000ж.

Дә ріс сабағ ының қ ұ рылымы:

№8 дә ріс Мемлекеттік стандарттар

Дә рістің мазмұ ны:

1 Мемлекеттік стандарттар, олардың сипаттамалары

2 Мемлекеттік стандарттарды жасау, қ айта-қ арау, жою тә ртібі

1 Мемлекеттік стандарттар міндетті болып есептеледі, егер олар туралы мә ліметтер Қ азақ стан Республикасының заң дары мен техникалық регламенттерінде берілсе.

Мемлекеттік стандарттар:

- мемлекеттiк техникалық реттеу жү йесiнiң жалпы ұ йымдастыру-ә дiстемелiк ережелерiн белгiлейтiн, негiзге алынатын стандарттар;

- ө нiмнiң, кө рсетiлетiн қ ызметтiң бiртектi топтарына, қ ажет жағ дайда нақ ты ө нiмге, кө рсетiлетiн қ ызметке қ ойылатын талаптарды белгiлейтiн ө нiмге, кө рсетiлетiн қ ызметке арналғ ан стандарттар;

- процестерге арналғ ан стандарттар;

- ө нiмдi, кө рсетiлетiн қ ызметтi, процестердi бақ ылау ә дiстерiне арналғ ан стандарттар болып бө лiнедi.

Мемлекеттік стандарттарда:

- техникалық регламенттерде белгiленген талаптардың сақ талуын қ амтамасыз ететiн ө нiмнiң, процестердiң қ ауiпсiздiгі жө нiндегi қ ажеттi талаптар;

- ө нiмдi, кө рсетiлетiн қ ызметтi жiктеуге қ ойылатын талаптар;

- ө нiмнiң бiрiздiлiк, ү йлесiмдiлiк жә не ө зара алмастырушылық кө рсеткiштерi;

- терминдер мен анық тамалар;

- ө нiмнiң, кө рсетiлетiн қ ызметтiң тұ тыну қ асиеттерi мен сипаттамаларын қ оса алғ анда, функционалдық мақ сатының кө рсеткiштерi;

- қ абылдау, буып-тү ю, таң балау, тасымалдау, сақ тау, кә деге жарату жә не жою ережелерi;

- сапасы мен қ ауiпсiздiгiн сынау ә дiстерi;

- ресурстардың барлық тү рлерiн сақ тауғ а жә не ұ тымды пайдалануғ а қ ойылатын талаптар;

- менеджмент жү йесін енгiзудi қ амтамасыз ететiн, ө ндiрiстi ұ йымдастыруғ а қ ойылатын талаптар;

- белгiлi бiр қ ызмет саласына арналғ ан ұ йымдастырушылық -ә дiстемелiк сипаттағ ы ережелер, сондай-ақ жалпы техникалық нормалар мен ережелер белгiленуi мү мкiн.

2 Мемлекеттiк стандарттарды ә зiрлеу, келiсу, қ абылдау, есепке алу, ө згерту жә не оның кү шiн жою тә ртiбiн уә кiлеттi орган белгiлейдi.

Ө зін-ө зі бақ ылауғ а арналғ ан сұ рақ тар:

1Мемлекеттік стандарттарды табу?

Мемлекеттік стандартармен жұ мыс істеу?

Ұ сынылатын ә дебиет:

1 «Техникалық реттеу туралы» Қ Р Заң ы.2000ж.

Дә ріс сабағ ының қ ұ рылымы:

№9 дә ріс Стандарттау жө ніндегі жұ мыстарды жоспарлау жә не ақ паратпен қ амтамасыз ету

Дә рістің мазмұ ны:

1 Стандарттау жө ніндегі жұ мыстарды жоспарлау

2 Стандарттау жө ніндегі жұ мыстарды ақ паратпен қ амтамасыз ету

1 Қ азақ стан Республикасы экономикасының салаларындағ ы басым бағ ыттарды ескере отырып, Қ азақ стан Республикасы мемлекеттiк органдарының, стандарттау жө нiндегi техникалық комитеттерiнiң, жеке жә не заң ды тұ лғ аларының ұ сыныстары негізiндегi стандарттау жө нiндегi жұ мыстардың жоспарлары мен бағ дарламалары уә кiлеттi орган белгілеген тә ртiппен бекiтiледi. Мемлекеттiк стандарттау жө нiндегi жұ мыстардың жоспарлары мен бағ дарламаларын ә зiрлеген кезде Қ азақ стан Республикасының Президентi мен Қ азақ стан Республикасы Ү кiметiнiң нормативтiк қ ұ қ ық тық актiлерiнде белгiленген талаптар, Қ азақ стан Республикасының ә леуметтiк жә не экономикалық дамуының жоспарлары мен ғ ылыми-зерттеу жұ мыстары, жылдық жә не ұ зақ мерзімдi мемлекеттiк жә не салалық ғ ылыми-техникалық бағ дарламалар ескерiледi. Мемлекеттiк стандарттау жө нiндегi жұ мыстардың бекiтiлген бағ дарламалары мен жоспарлары уә кiлеттi органның ресми баспа басылымдарында жә не ортақ пайдаланылатын ақ параттық жү йеде жарияланады. Мемлекеттiк стандарттау жоспарлары мен бағ дарламаларын ә зiрлеу тә ртiбiн уә кiлеттi орган бекiтедi.

2 Стандарттау жө ніндегі жұ мыстарды ақ паратпен қ амтамасыз етуді техникалық регламенттер мен стандарттардың мемлекеттік қ оры жү ргізеді. Техникалық регламенттер мен стандарттардың мемлекеттiк қ орын уә кiлеттi орган мен мемлекеттiк органдар ө з қ ұ зыретi шегiнде қ ұ рады. Мемлекеттiк қ ұ пиялар жә не заң мен қ орғ алатын ө зге де қ ұ пия болып табылатын мә лiметтердi қ оспағ анда, техникалық реттеу саласында ә зiрленетiн жә не қ абылданатын нормативтiк қ ұ қ ық тық актiлер, мемлекеттiк, ұ лттық, халық аралық, ө ң iрлiк стандарттар мен техникалық -экономикалық ақ парат жiктеуiштерi, ұ йымдар стандарттары жә не стандарттау жө нiндегi ұ сынымдар туралы ресми ақ парат, сондай-ақ кө рсетiлген қ ұ жаттар пайдаланушыларғ а қ олжетiмдi болуғ а тиiс. Стандарттарды жә не стандарттау, метрология, сертификаттау, аккредиттеу жө нiндегi нормативтiк қ ұ жаттарды, стандарттар каталогтары мен сiлтемелерiн басып шығ ару жә не пайдаланушыларды олармен жә не олар туралы ақ паратпен қ амтамасыз ету уә кiлеттi орган белгiлеген тә ртiппен жү зеге асырылады. Қ ұ жатты ә зiрлеген тұ лғ а ә рбiр стандарттың жә не стандарттау жө ніндегі ө зге де нормативтiк қ ұ жаттың қ абылданғ аны туралы ақ паратты жә не олардың бiр данасын уә кiлеттi органғ а бiрың ғ ай анық тамалық -библиографиялық деректер базасын қ ұ ру ү шiн жiбередi.

Ө зін-ө зі бақ ылауғ а арналғ ан сұ рақ тар:

1Стандарттау жө нінде қ андай жұ мыстар жү ргізілуде?

Ұ сынылатын ә дебиет:

1«Техникалық реттеу туралы» Қ Р Заң ы.2000ж.

2 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента качества. Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003 г. - 450 с.

3 Е.М. Лифиц Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.: Юрайт, 2000 г. - 465 с.

4 Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов. Под ред. Проф. В.А.Швандера. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000 г.- 487 с.

5 Жанзақ ов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қ ызылорда, «Тұ мар», 2007 ж. – 224 б.

Дә рістің сабағ ының қ ұ рылымы:

№10 дә ріс Техникалық регламенттерде белгіленген талаптардың сақ талуын мемлекеттік бақ ылау

Дә рістің мазмұ ны:

1Мемлекеттік бақ ылау объектілері

2Мемлекеттiк бақ ылауды жү зеге асыратын лауазымды адамдар

1 Техникалық регламенттің кү шi қ олданылатын ө нiм, процестер, сә йкестiктi растау жө нiндегi органдар жә не зертханалар техникалық регламенттерде белгiленген талаптардың сақ талуын мемлекеттiк бақ ылау мен қ адағ алау объектiлерi болып табылады.

2 Мемлекеттiк бақ ылау мен қ адағ алауды жү зеге асыратын лауазымды адамдарғ а:

1) Қ азақ стан Республикасының мемлекеттiк бақ ылау мен қ адағ алау жө ніндегі бас мемлекеттiк инспекторы - уә кiлеттi органның басшысы;

2) Қ азақ стан Республикасының мемлекеттiк бақ ылау мен қ адағ алау жө нiндегi бас мемлекеттiк инспекторының орынбасарлары - уә кiлеттi орган басшысының орынбасарлары;

3) облыстар мен қ алалардың мемлекеттiк бақ ылау мен қ адағ алау жө ніндегі бас мемлекеттiк инспекторлары - аумақ тық органдардың басшылары;

4) облыстардың жә не қ алалардың мемлекеттiк бақ ылау мен қ адағ алау жө нiндегi бас мемлекеттiк инспекторларының орынбасарлары аумақ тық органдар басшыларының орынбасарлары жә не олардың қ ұ рылымдық бө лiмшелерiнiң басшылары;

5) мемлекеттiк бақ ылау мен қ адағ алау жө нiндегi мемлекеттiк инспекторлар - аумақ тық органдардың барлық санаттағ ы мамандары жатады.

Техникалық реттеу саласындағ ы мемлекеттік бақ ылау Қ азақ стан Республикасының заң дарына сә йкес қ арсы, рейдтік тексерулер тү рінде де жү зеге асырылады.

Ө зін-ө зі бақ ылауғ а арналғ ан сұ рақ тар:

Ұ сынылатын ә дебиет:

1«Техникалық реттеу туралы» Қ Р Заң ы.2000ж.

2 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента качества. Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003 г. - 450 с.

3 Е.М. Лифиц Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.: Юрайт, 2000 г. - 465 с.

4 Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов. Под ред. Проф. В.А.Швандера. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000 г.- 487 с.

5 Жанзақ ов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қ ызылорда, «Тұ мар», 2007 ж. – 224 б.

Дә рістің сабағ ының қ ұ рылымы:

№11 дә ріс Халық аралық, ө ң ірлік жә не шет мемлекеттердің ұ лттық стандарттарын қ олдану тә ртібі

Дә рістің мазмұ ны:

1 Шет мемлекеттердің стандарттау жө ніндегі нормативтік қ ұ жаттарды қ олдану шаралары

2 Шет мемлекеттердің стандарттарын қ олдану ә дістері

1 Қ азақ стан Республикасының аумағ ында «Техникалық реттеу туралы» заң ында кө зделген мақ саттарғ а сай келетiн халық аралық жә не ө ң iрлiк стандарттар, техникалық -экономикалық ақ парат жiктеуiштерi, ережелер, нұ сқ аулық тар мен ұ сынымдар, шет мемлекеттердiң ұ лттық стандарттары, ұ йымдар стандарттары, техникалық -экономикалық ақ парат жiктеуiштерi, стандарттау жө нiндегi ережелерi, нормалары мен ұ сынымдары қ олданылуы мү мкін. Халық аралық жә не ө ң iрлiк стандарттарды, шет мемлекеттердiң ұ лттық стандарттарын Қ азақ стан Республикасының мемлекеттiк стандарттары ретiнде қ олдану ү шiн:

- Қ азақ стан Республикасының стандарттау, метрология жә не аккредиттеу жө нiндегi халық аралық жә не ө ң iрлiк ұ йымдарғ а мү шелiгі;

- Қ азақ стан Республикасы мен шет мемлекеттер арасында стандарттау саласындағ ы ынтымақ тастық туралы екi жақ ты (кө п жақ ты) шарттардың (келiсiмдердiң) болуы қ ажеттi талап болып табылады.

- Қ азақ стан Республикасы мү ше болып табылмайтын халық аралық жә не ө ң iрлiк ұ йымдардың стандарттарын Қ азақ стан Республикасының жеке жә не заң ды тұ лғ аларының қ олдануы кө рсетiлген стандарттарғ а келiсiм-шарттар мен шарттарда сiлтеме болғ ан жағ дайда жү зеге асырылады.

- Халық аралық жә не ө ң iрлiк стандарттарды, техникалық -экономикалық ақ парат жiктеуіштерiн, ережелер мен ұ сынымдарды, сондай-ақ шет мемлекеттердiң ұ лттық стандарттарын Қ азақ стан Республикасының аумағ ында қ олдану тә ртiбiн уә кiлеттi орган белгiлейдi.

- Қ азақ стан Республикасының аумағ ында қ олданылуғ а тиiс халық аралық ө ң ірлік стандарттар, ұ лттық стандарттар жә не шет мемлекеттердің стандарттау жө ніндегі нормативтік қ ұ жаттары Қ азақ стан Республикасында қ олданылып жү рген техникалық регламенттерде белгiленген талаптарғ а жә не олармен ү йлестiрiлген стандарттарғ а қ айшы келмеуге, сапалық кө рсеткіштері бойынша мемлекеттік стандарттардан тө мен болмауғ а жә не олардың қ ұ зыретiне кiретiн мә селелер бойынша мемлекеттiк органдармен келiсiлуге тиiс.

- Қ азақ стан Республикасының аумағ ында халық аралық жә не ө ң iрлiк стандарттар мен стандарттау жө нiндегi нормативтiк қ ұ жаттар Қ азақ стан Республикасының мемлекеттiк стандарттарымен жә не стандарттау жө нiндегi нормативтiк қ ұ жаттарымен бiрдей ә рi тең дә режеде қ олданылады.

- Шет мемлекеттер ұ йымдарының стандарттарын қ олдану кө рсетiлген стандарттарды қ олдануғ а қ ұ қ ық беретiн олардың тү пнұ сқ асын ұ стаушы ұ йымдармен жасалғ ан шарттар (рұ қ саттар) негiзiнде жү зеге асырылады.

2 Халық аралық жә не ө ң iрлiк стандарттарды, техникалық -экономикалық ақ парат жiктеуiштерiн, ережелер мен ұ сынымдарды, сонымен қ атар шет мемлекеттердiң ұ лттық стандарттарын Қ азақ стан Республикасының аумағ ында қ олдану тә ртібін Қ Р СТ 1.9 сә йкес уә кілетті орган орнатады. Қ азақ стан Республикасының аумағ ында қ олдануғ а жататын халық аралық, ө ң ірлік стандарттар, шет мемлекеттердің ұ лттық стандарттары мен стандарттау жө ніндегі нормативтік қ ұ жаттар Қ Р техникалық регламенттерімен орнатылғ ан талаптарғ а қ арсы келмеуі қ ажет, сонымен қ атар олар сапалық кө рсеткіштері бойынша мемлекеттік стандарттардан тө мен болмауы керек жә не қ ұ зыреттілігіне кіретін сұ рақ тары бойынша мемлекеттік органдармен келісімге жатады.

Халық аралық стандарттарды қ олдану келесі ә дістермен жү ргізіледі:

-сыртқ ы бетін ауыстыру арқ ылы (обложки);

-қ айта-ө ң деу арқ ылы;

-есептік тіркеу арқ ылы.

Сыртқ ы бетін ауыстыру ә дісі бойынша халық аралық стандарттың сыртқ ы бетін мемлекеттік стандарттың сыртқ ы бетіне ауыстырады.

Қ айта-ө ң деу ә дісі бойынша халық аралық стандарттың негізінде мемлекеттік стандарт ә зірленеді.

Халық аралық стандарттарды мемлекеттік стандарттар ретінде қ олдану ү шін есептік тіркеу ә дісі қ олданылмайды. Бұ л ә дісті кейбір жағ дайларда ғ ана қ олданады: жаң а технологиялар мен ө німдерді енгізу ү шін халық аралық стандарттарды қ олдану керек болғ ан жағ дайда немесе Қ Р аумағ ында нормативтік қ ұ жаттарды қ олдану шектеулі болса ғ ана.

Ө зін-ө зі бақ ылауғ а арналғ ан сұ рақ тар:

Ұ сынылатын ә дебиет:

1«Техникалық реттеу туралы» Қ Р Заң ы.2000ж.

2 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента качества. Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003 г. - 450 с.

3 Е.М. Лифиц Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.: Юрайт, 2000 г. - 465 с.

4 Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов. Под ред. Проф. В.А.Швандера. - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000 г.- 487 с.

5 Жанзақ ов М.М., Мырзабек К.А. Стандарттау – Қ ызылорда, «Тұ мар», 2007 ж. – 224 б.

Дә рістің сабағ ының қ ұ рылымы:

№12-13 дә ріс Стандарттау ә дістері

Дә рістің мазмұ ны:

1Стандарттау ә дістерінің жіктелуі.

2 Ү йлесімді сандар жү йесі мен параметрлік қ атарлар.

3 Унификаттау жә не агрегаттау.

4 Кешенді жә не озық стандарттау.

Стандарттау қ ызмет тү рі ретінде жалпы ғ ылыми жә не арнаулы ә дістердің жиынтығ ына сү йенеді. Бұ л ә дістер жиынтығ ы қ айталанып кездесетін міндеттерді оптималды шешу ү шін қ ажет болып табылады.

Стандарттау жұ мыстарында жиі қ олданылатын ә дістер:

1) стандарттау нысандарын ретке келтіру;

2) параметрлік стандарттау;

3) унификациялау;

4) агрегаттау;

5) кешенді стандарттау;

6) озық стандарттау.

Стандарттау нысандарын ретке келтіру стандарттау нысандарының алуан тү рлігін басқ ару болып табылады. Мысалы, жіктеуіштер, типтік конструкциялар, комплекттеуші бұ йымдар, процестер, ережелер, қ ұ жаттардың формалары (нұ сқ алары) ретке келтіру жұ мыстарының нә тижесі болып табылады.

Ретке келтіру стандарттау нысандарын жү йелеу (жү йеге келтіру), типтендіру, селекциялау, симплификациялау жә не оң тайлау арқ ылы (жолымен) жү зеге асырылады.

Жү йелеу – біртекті, ө зара байланыстағ ы стандарттау нысандарының белгілі тізбегін тағ айындау болып табылады.

Нысандардың алуан тү рлігін ескерсек, жү йелеудің маң ызы ө те зор болып табылады, ө йткені оларды ө зара байланыстырылғ ан жә не ө зара бағ ыныстағ ы топтарғ а біріктіруге, оларды жіктеуге жіне ранжирлеуге мү мкіндік береді. Мысалы, Қ азақ стан Республикасында қ олданылатын техника-экономикалық жә не ә леуметтік ақ парат жіктеуіштері жү йелеу жұ мыстарының нә тижелері болып табылады.

Типтендіру – бірқ атар стандарттау нысандарына ортақ сипаттар негізінде типтік конструкциялық немесе технологиялық шешімдерді ә зірлеу жө ніндегі ә рекеттер болып табылады. Типтендіру нә тижелері типтік конструкциялар, бұ йымдар, ережелер, процестер, қ ұ жаттар формалары, есептер, жұ мыс жү ргізу тә ртібі жә не т.б. болып табылады.

Селекциялау - ә ртү рлі қ ызметтер облыстарындағ ы ары қ арай да ө ндіруге немесе қ олдануғ а қ олайлы деп танылғ ан нақ ты стандарттау нысандарын іріктеп алу.

Симплификациялау – селекцияғ а кері - ә ртү рлі қ ызметтер облыстарындағ ы ары қ арай да ө ндіруге немесе қ олдануғ а қ олайлы емес деп танылғ ан нақ ты стандарттау нысандарын іріктеп алу.

Басқ а сө збен айтқ анда симплификациялау деп ә р қ олданылатын элементтердің санын қ олайлы минимумге дейін қ ысқ артуды (мысалы, ыдыстың, ыдыс-аяқ тың, бекіту элементерінің ө лшемдік типтерін азайтуды) айтады.

Оң тайлау – мү мкін болғ андардың ішінен ең жақ сы (оң тайлы) стандарттау нысанын таң дап алу. Стандартталатын нысандардың параметрлерінің (арналу, қ ауіпсіздік, сапалық параметрлері, тұ тыну қ асиеттері жә не т.б.) оң тайлы мә ндерін табуғ а негізделеді.

Стандарттау нысандарын оң тайлау экономика-математикалық ә дістері жә не оң тайлы модельдерді қ олдану арқ ылы жү зеге асырылады.

Параметрлік стандарттау – параметрлердің қ олайлы номенклатурасын жә не сандық мә ндерін таң дау жә не негіздеумен байланысты стандарттау ә дісі.

Параметр – (parametron – грек - ө лшеуші) – процестің, қ ұ былыстың немесе жү йе, машина, аспаптың кез келген қ асиетін сипаттаушы шама болып табылады.

Ө німнің ең маң ызды параметрлері болып оның арналуын жә не қ олдану шарттарын айқ ындаушы сипаттары табылады:

- ө лшемдік параметрлер (киімнің, аяқ киімнің размері, ыдыс аяқ тың сиымдылығ ы.;

- салмақ тық параметрлер (спорт инвентарінің жеке тү рлерінің салмағ ы);

- машиналар мен аспаптардың ө німділігін сипаттаушы параметрлер (желдеткіштің ө німділігі, кө ліктің жү ру жылдамдығ ы);

- энергетикалық параметрлер (тоң азытқ ыш пайдаланатын қ уаттын мө лшері) жә не т.б.

Белгілі типке жататын, яғ ни белгілі қ ызметке арналғ ан, жұ мыс істеу принципі мен конструкциясы айқ ындалғ ан ө нім бірнеше параметрлермен сипатталады. Параметрлердің тағ айындалғ ан мә ндерінің жиынтығ ы параметрлік қ атар д еп аталады. Мысалы тоқ шамдарының параметрлік қ атары (пайдаланатын қ уаты бойынша): 25, 40, 60, 75, 100, 150, 200, 250, 500 Вт.

Параметрлік қ атардың бір тү рі болып ө лшемдер қ атары табылады. Мысалы, маталар ү шін ө лшемдік қ атар мата енінің жеке параметрлерінен, ыдыс-аяқ ү шін – жеке сиымдылық параметрлерінен қ ұ ралады. Бір типті ө німнің (материалдың) ә р ө лшемі типтік ө лшем (типоразмер) деп аталады. Мысалы, қ азіргі кезде ерлер киімінің 105 типтік ө лшемі жә не ә йелдер киімінің 120 типтік ө лшемі бекітілген.

Параметрлер қ атарларын стандарттау процесі параметрлік стандарттау деп аталады. Мысалы, киім жә не аяқ -киімнің ө лшемдік қ атарларын қ ұ ру ү шін кө птеген еркек жә не ә йел адамдарын (ә ртү рлі жастағ ы, ә ртү рлі ө ң ірде тұ ратын) антропометриялық ө лшеулерден ө ткізу керек. Алынғ ан нә тижелер математикалық статистика ә дістерімен ө ң деледі.

Ү йлесімді сандар жә не ү йлесімді сандар қ атарлары. Машина, аспап, ыдыстардың параметрлік қ атарлары ү йлесімді сандар жү йесіне сә йкес қ ұ ралады. Ү йлесімді сандар деп геометриялық прогрессия бойынша ө згеретін сандар тізбегінің жиынтығ ын айтады. Бұ л жү йенің мағ ынасы – параметрлер мә ндері ү шін кез келген санды ала бермей, тек қ ана белгілі математикалық заң ғ а бағ ынатын мә ндерді ғ ана алу болып табылады.

Параметрлік стандарттауда негізгі стандарттар ГОСТ 8032 «Предпочтительные числа и ряды предпочтительных чисел» жә не ГОСТ 6636 «Нормальные линейные размеры» болып табылады.

ГОСТ 8032 бойынша 4 негізгі ү йлесімді сандар қ атары бекітілген:

1- қ атар - R5 – 1, 00; 1, 60; 2, 50; 4, 00; 6, 30; 10, 00 – прогрессия знаменателі 1, 6;

2- қ атар – R10 – 1, 00; 1, 25; 1, 60; 2, 00; 2, 50; … – прогрессия знаменателі 1, 25;

3- қ атар – R20 – 1, 00; 1, 12; 1, 25; 1, 40; 1, 60; … – прогрессия знаменателі 1, 12;

4- қ атар – R40 – 1, 00; 1, 06; 1, 12; 1, 18; 1, 25; … – прогрессия знаменателі 1, 06.

R- индексі француз инженері Ш. Ренар атымен аталғ ан. Бұ л инженермен ү йлесімді сандар қ атарларын қ ұ ру тарихы байланысты.

1 – 10 сандары аралығ ында R5 қ атарында 5 сан бар, R10 қ атарында - 10 сан, R20 қ атарында - 20 сан, R40 қ атарында - 40 сан бар.

Параметрлік қ атардың жиілігі оң тайлы болуы керек: тым «қ ою» қ атар тұ тынушылар мү дделерін максимум қ анағ аттандыруғ а мү мкіндік береді, бірақ, екінші жағ ынан, ө німнің типтік ө лшемдері тым кө бейіп кетеді. Сондық тан R5 қ атарын қ олдану R10 қ атарына қ арағ анда дұ рыс болып табылады, ал R10 қ атарын қ олдану R20 қ атарын қ олданғ аннан дұ рыс болып табылады.

Ү йлесімді сандар жү йесін қ олдану белгілі типті ө німнің параметрлерін бірың ғ айландыру ғ ана емес, сонымен бірге бө лшектерді, бұ ймдарды, кө лік қ ұ ралдары мен технологиялық жабдық тарды параметрлер бойынша сә йкестендіруге мү мкіндік береді.

Мысалы, машина жасау саласындағ ы стандарттау тә жірибесі кө рсеткендей, бө лшектер мен тораптардың параметрлік қ атарлары машина жә не жабдық тардың параметрлік қ атарларында негізделу керек. Бұ л жерде мынадай ереже сақ талуы керек: машиналардың R5 қ атарынан алынғ ан параметрлерге бө лшектердің R10 қ атарынан алынғ ан параметрлер сә йкес келу керек, R10 қ атарынан алынғ ан параметрлерге бө лшектердің R20 қ атарынан алынғ ан параметрлер сә йкес келу керек жә не тағ ы солай. Теміржол вагондары мен автокө ліктің жү к кө теру қ абілеті, контейнер, жә шік жә не жеке алынғ ан консерві банкасының ө лшемдерінің қ атары R5 қ атары бойынша қ ұ рылу керек. Бұ л шара консерві банкасына арналғ ан ыдыс жә не оларды тасымалдайтын кө лік қ ұ ралдарын ұ тымды қ олдануғ а мү мкіндік береді.

Радиотехникада Халық аралық электротехникалық комиссиямен қ абылданғ ан Е қ атары байынша қ ұ рылғ ан ү йлесімді сандар қ олданылады. Е қ атарлары:

Е3 – q = 2, 2;

Е6 - q = 1, 5;

Е 12 - q = 1, 2.

Бұ л қ атарлар ГОСТ 2825 «Ряды номинальных сопротивлений постоянных резисторов» жә не ГОСТ 2519 «Ряды номинальных емкостей постоянных конденсаторов» стандарттарымен бекітілген.

Конденсаторлар ү шін 1, 5; 2, 2; 3, 3; 4, 7; 6, 8 (пФ, мкФ) сиымдылық тар қ атары қ олданылады.

Унификациялау – (бірың ғ айландыру) (лат. unus – бір) - ө нім, процестер жә не қ ызмет кө рсетулер тү рлерінің, олардың параметрлерінің жә не ө лшемдерінің мә ндерінің оң тайлы санын таң дау (тағ айындау).

Бірың ғ айландыру – бірдең ені бірың ғ ай жү йеге, формағ а, бірегейлікке келтіру. Мысалы техникада бірың ғ айландыру деп ө німнің жә не оны шығ аруғ а қ ажет қ ұ ралдардың минимум санды типтік ө лшемге, маркағ а, қ асиеттерге келтіруді айтады.

Бірың ғ айландырудың мақ саты ө німнің, процестердің қ ажетсіз кө п тү рлері болуғ а жол бермеу жә не олардың санын негізгі тұ тынушығ а қ ажетті минимумғ а келтіру болып табылады.

Бірың ғ айландыру стандарттау нысандарын жү йелеу, типтендіру (типтеу), селекциялау, симплификациялау жә не оң тайлауғ а негізделеді жә не тө мендегі бағ ыттарда жү зеге асырылуы мү мкін: