Мазмұны. В073200 «Стандарттау, сертификаттау және метрология

ПӘ ННІҢ ОҚ У-Ә ДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ

В073200 «Стандарттау, сертификаттау жә не метрология

Салалар бойынша)» мамандығ ы бойынша

Стандарттау» пә нінен

ОҚ У-Ә ДІСТЕМЕЛІК МАТЕРИАЛДАР

Семей

Мазмұ ны

1 Глоссарий

2 Дә рістер

3 Тә жірибелік сабақ тар

Дә ріс сабағ ының қ ұ рылымы:

№1 дә ріс

Тақ ырыбы: Кіріспе

Дә ріс сабағ ының мазмұ ны:

1 Пә ннің мақ саты мен қ арастыратын мә селелері.

2 Стандарттаудың тарихына қ ысқ аша мә ліметтер.

1 Осы курстың мақ саты стандарттау саласында табысты қ ызмет істеу ү шін студенттерге теориялық білім жә не тә жірибелік дағ дылар беру.

Осы курсты оқ удың негізгі мә селесі - стандарттау саласындағ ы негізге алынатын стандарттарды мең геру жә не олардың талаптарын тә жірибе жү зінде қ олдануды ү йрену. 2 «Стандарт» деген сө з ағ ылшын тілінен аударғ анда норма, ү лгі, эталон, модель дегенді білдіреді, яғ ни басқ а ұ қ сас объектілердің эталондарымен салыстыруғ а арналғ ан.

Стандарттау адам қ оғ амының дамуы мен тығ ыз байланысты. Ежелгі кезде бірың ғ ай ө лшемдер жү йесін, стандартты ө лшемді қ ұ рылыс материалдарын, стандартты диаметрі бар су қ ұ бырларын қ олдану – бұ ның бә рі сол заманда стандарттау қ ызметінің жұ мыс істегеніне дә лел.

Сол сияқ ты Ежелгі Мысырда қ ұ рылыста тұ рақ ты, «стандартты» ө лшемі бар кірпіштерді қ олданды, олардың ө лшемдерін арнайы шенеуніктер қ атаң бақ ылады.

Грек архитектурасының тамаша ескерткіштері – дү ниежү зіне танымал болғ ан шіркеулер, олардың бағ андары шағ ын ғ ана элементтерден жасалғ ан.

Ежелгі римляндар су қ ұ бырларын салғ анда стандарттау принциптері мен ә дістерін сол кезден бастап қ олданғ ан.

Орта ғ асырда салалардың дамуына байланысты стандарттау ә дістері жиі қ олдана бастады. Сол кезде маталардың енінің ө лшемдері, оның қ ұ рамындағ ы жіптердің бірың ғ ай саны орнатылды, маталар ө ндірісінде қ олданылатын шикізатқ а бірың ғ ай талаптар анық талды.

1785 жылы француз инженері Леблан қ арулық қ ұ лыптардың партиясын – 50 данада дайындап шығ арды, олардың ә рбіреуі тек ө здеріне тә н маң ызды қ асиеттерге ие болды. Бұ л ө зара-алмастырушылық жә не бірегейлік қ асиеттері. Осы қ ұ лыптардың ә рқ айсысын алдын-ала дайындамай қ арудың кез-келгеніне сала берді.

Жаппай ө ндіріске кө шу мақ сатымен Германияда қ арулық зауытта қ аруларғ а стандарт орнатылды, бұ л стандарт бойынша қ арудың калибрі 13, 9 мм тең болды.

19 ғ асырдың екінші жартысында стандарттау жө ніндегі жұ мыстар барлық ө неркә сіптік кә сіпорындарда жү ргізілді.

Стандарттау бұ л жылдары тек бө лек фирмалардың жә не кә сіпорындардың ішінде ғ ана жү ргізілді. Бірақ қ оғ амдық ең бектің бө лінуі салдарынан стандарттау ұ лттық жә не халық аралық маң ызына ие болды.

1846 жылы Германияда теміржол колеясының ені мен вагондардың тізбекті қ ұ ралдары бірың ғ айланды.

1869 жылы мұ нда алғ ашқ ы анық тамалар кітабы жарық кө рді, бұ л анық тамаларда темірдің стандартты профилдерінің ө лшемдері берілді.

1870 жылы Еуропаның бірқ атар елдерінде кірпіштердің стандартты ө лшемдері орнатылды.

1891 жылы Англияда, біраз соң ыра басқ а мемлекеттерде Витворт атты бұ рандыларды стандарттау енгізілді (ол дюйммен ө лшенді), біраздан кейін елдердің кө бінде ол метриялық бұ рандығ а ауысты.

Халық аралық стандарттаудың басталуы 1875 жылы Парижда 17 ел қ атысқ ан Халық аралық метриялық конвенцияны кабылдауын жә не Халық аралық ө лшемдер жә не таразылар бюросының орнатылуын айтуғ а болады. Ұ лттық жә не халық аралық стандарттаудың бұ л алғ ашқ ы жетістіктері ө ндірістік кү штің дамуына ү лкен тә жірибелік ә серін тигізді.

19 ғ асырдың соң ында жә не 20 ғ асырдың басында техника, ө неркә сіп жә не ө ндірістің дамуы кү шейді. Осығ ан байланысты экономикалық қ атынастар жағ ынан жақ сы дамығ ан елдерде ұ лттық стандарттаудың ұ йымдастырылуымен айнала бастады, солардың салдарынан бұ л мемлекеттерде стандарттау жө ніндегі ұ лттық ұ йымдар қ ұ рылды.

Англияда 1901 жылы стандарттар Комитеті қ ұ рылды, оның басты мақ саты – Британ империясының экономикалық кү шін шикізатқ а, ө неркә сіптік бұ йымдарғ а жә не ә скери техникағ а стандарттарды дайындап, енгізу арқ ылы кү шейту болды.

Бірінші дү ниежү зілік соғ ыс кезінде жә не одан кейін кө птеген мемлекеттерде стандарттау жө ніндегі ұ лттық ұ йымдар қ ұ рылды, мысалы, Бельгияда (1912 ж.), Голландияда (1916 ж.), Германияда (1917 ж.), Францияда, Швайцарияда, Америка Қ ұ рама Штатында (1918 ж.), Австрилияда, Швецияда, Чехословакияда (1922 ж.), Норвегияда (1923 ж.), Финляндияда, Польшада (1924 ж.), Данияда (1926 ж.) жә не Румынияда (1928 ж.).

Халық аралық тауаралмасу жә не ғ ылым мен техника салаларында тығ ыз байланыстардың кең ейту салдарынан стандарттау жө ніндегі Халық аралық ассоциация (ИСА) қ ұ рылды, бірақ оның жұ мысы екінші дү ниежү зілік соғ ыстың басталысымен тоқ татылды.

1943 жылы Біріккен ұ лттар ұ йымының шегінде стандарттау жө ніндегі мә селелермен шұ ғ ылданатын Координационды комитет қ ұ рылды, оның бюросы Лондонда жә не Нью-Йоркте орналасты.

1946 жылы Лондонда стандарттау жө ніндегі Халық аралық ұ йым (ИСО) қ ұ рылды, оның қ ұ рамына 33 ел қ атысты. Қ азіргі кезде ИСО ірі халық аралық техникалық ұ йымдардың қ ұ рамына кіреді (оның мү шелері болып 146 ел саналады).

ИСО басқ а стандарттау жө ніндегі жұ мыстар кө птеген халық аралық жә не ө ң ірлік ұ йымдарда жү ргізіледі.

Мысалы, Еуропалық кө мір жә не болат бірлестігінің шегінде 1953 жылы болат бойынша Координационды комиссия қ ұ рылды, ол бірлестіктің қ ұ рамына кіретін мү шелер ү шін, яғ ни Германия, Франция, Бельгия, Италия, Голландия жә не Люксембург сияқ ты мемлекеттерге еуропалық стандарттарды дайындап шығ аруғ а уә кілетті болды.

Қ азақ стандағ ы стандарттаудың даму тарихы Кең ес одағ ы кезінде басталды. 1923 жылы Семейде Омбылық ө лшемдер жә не таразылардың салыстырып-тексеру палатасының бө лімшесі ашылды. 1925 жылы Алматыда Семейлік ө лшемдер жә не таразылар салыстырып-тексеру палатасының Алматылық бө лімшесі ашылды.

1931 жылы Алматыда стандарттау жө ніндегі Қ азақ ө ң ірлік бюросы қ ұ рылып, 1938 жылы ол ө лшемдер мен ө лшеу аспаптары жө ніндегі жұ мыстармен шұ ғ ылданатын уә кілетті комитет Басқ армасына ө згертілді.

Қ азақ стан тарихындағ ы маң ызды оқ иғ аларына 1993 жылы «Стандарттау жә не сертификаттау туралы» Қ Р заң ын, ал 1999 жылы «Стандарттау туралы» Қ Р заң ын қ абылдау болып саналады.

2004 жылы Қ азақ станда «Техникалық реттеу туралы» Қ Р заң ы қ абылданып, 2005 жылдың мамыр айында ол кү шіне енеді.

Ө зін-ө зі бақ ылауғ а арналғ ан сұ рақ тар:

1 Стандарттаудың даму тарихы?

2 Қ ай мемлекетте ең алғ ашқ ы рет стандартты ө лшемді кірпіштерді қ олдана бастады?

3 Стандарттаудың маң ызы?

Ұ сынылатын ә дебиет:

1 Основы стандартизации, метрологии, сертификации и менеджмента качества. Учебное пособие под редак. Тазабекова Алматы.: 2003г. 450с

2 Е.М. Лифиц Основы стандартизации, метрологии и сертификации. М.: Юрайт, 2000г. 465 с.

3 Стандартизация и управление качеством продукции: Учебник для вузов. Под ред. Проф. В.А.Швандера.-М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2000. 487с

Дә ріс сабағ ының қ ұ рылымы:

№2 дә ріс

Тақ ырыбы: Стандарттау саласындағ ы терминдер