Мр бе мә᾽руф вә нәһј әз мүнкәрин шәртләри

ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә рә башламаздан ә ввә л, онун неҹ ә лијини вә шә ртлә рини ө јрә нмә лијик.

1.Мә ᾽ руф вә мү нкә р нә демә кдир?

Ислам дининдә ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә р мә сә лә си анҹ аг мү амилә, ибадә т, аилә мү һ ити вә давраныша һ ә ср олунмур.

Һ ә мин сә бә бә ә сасә н, бурада мә ᾽ руф сө зү ү муми мә ᾽ нада ишлә нмишдир. Чиркин вә пис ишлә рин хилафына олан һ ә р һ ансы бир јахшы ә мә лә “мә ᾽ руф” дејирик. ә мр бе мә ᾽ руф јахшылығ а дә ᾽ вә т етмә к, нә һ ј ә з мү нкә р исә писликлә рдә н чә киндирмә к мә ᾽ насындадыр. Лакин бу ә мрдә н мә гсә д нә дир?

Ҝ ө рә сә н ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә р тә кҹ ә сө з мә рһ ә лә синдә дир, јә ᾽ ни бу иши тә кҹ ә дил илә иҹ ра етмә лијик? ә лбә ттә белә дејилдир. Пејғ ә мбә р, ә мирә л-мө ᾽ минин, бү тү н имамлар вә дин алимлә ринә “ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә р јалныз сө злә мә һ дудлашыр? ” дејә мү раҹ иә т едилсә, онлар “хејр, бу мә сә лә тә кҹ ә сө з вә диллә дејил, ә мә лдә дә олмалыдыр, мү сә лман бү тү н варлығ ы илә ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә р етмә лидир” бујурарлар.

ә мирә л-мө ᾽ минин (ә) Гур᾽ анын, јер ү зү нү н бә ᾽ зи даирә лә рини ө лү вә мејит адландырмасынын мә ᾽ насыны, јә ᾽ ни дирилә рин ичиндә ө лү кимдир? ” дејә сорушанларын ҹ авабында бујурду:

“Ҹ амаат мү хтә лиф синифлә рә бө лү нү рлә р: Бә ᾽ зилә ри пис ишлә рлә растлашдыгда ү рә кдә н мү тә ә ссир олуб дилә ҝ ә лә р, тә нгид едә р вә јол ҝ ө стә рә рлә р.

Онлар бу мә рһ ә лә илә гане олмајараг һ ә р јолла олурса-олсун, истә р меһ рибанлыгла, истә рсә дә кобудлугла вә дө јмә клә ә мә ли шә килдә ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә р едә рлә р. Бунлар һ ә гигә тә н диридирлә р. Бә ᾽ зилә ри исә ишлә ри мү шаһ идә едә н кими һ арај-һ ә шир гопарыр, ө јү д-нә сиһ ә т верир вә ө злә ринә дә Аллаһ тә рә финдә н бағ ышланмаг истә јирлә р.

Лакин бу адамлар ә мә л мә рһ ә лә синә ҝ ә лдикдә ҝ ери чә килирлә р.

Белә адамларда һ ә јат вә јашајыш ү чү н зә рури олан ү ч хү сусијјә тдә н икиси вардыр.

Ү чү нҹ ү синифә мә нсуб олан инсанлар да пис ишлә ри ҝ ө рә ркә н ү рә клә ри јанар вә лакин онлар јалныз нараһ ат оларлар. Мә сә лә н, Новруз бајрамы Мә һ ә ррә м ајына тә садү ф едә ркә н, халгын имам Һ ү сејн (ә)-ын һ ө рмә тини сахламадығ ыны ҝ ө рә ндә нараһ ат олуб ө з-ө злә ринә дејирлә р:

“ә јлә нҹ ә вахты чохдур, бу ҝ ү нлә р Имам (ә)-ын ә задарлығ ынын сон ҝ ү нлә ридир. Биз имам Һ ү сејн (ә) мә ктә биндә н фајдаланмышыг, фајдаланаҹ ағ ыг да, бу ө лкә имам Һ ү сејн (ә)-ын ө лкә сидир. Бизим халг ә һ ли-бејт ардыҹ ылларыдыр, Һ ү сејн ибни ә ли бу ө лкә нин шү арыдыр. Матә м ҝ ү нлә ри гејри-шә р᾽ и ә јлә нҹ ә јерлә ринә ҝ етмә к Һ ү сејн ибни ә ли (ә)-а гаршы һ ө рмә тсизликдир, ” дејә рлә р. Амма јолдашларына: “Гардаш, Имам (ә)-ын һ ө рмә тини сахла, биз индијә кими Имам (ә)-ын һ ө рмә тини сахламышыг вә Һ ү сејн (ә) да бизи горујуб сахламышдыр вә...” демә јә һ азыр олмазлар.

Игбал Лаһ ури демишкә н: “Мү сә лманлар һ еч вахт исламы сахламамышлар, ә ксинә олараг һ ә мишә ислам мү сә лманлары сахламышдыр.”

ө лкә ни бө јү к бир тә һ лү кә бү рү јә н заман мү сә лманлар ә ли ибни ә би Талиб вә Нә һ ҹ ү л-бә лағ ә нин сорағ ына ҝ ә лә р вә Һ ү сејн ибни ә ли (ә)-ы јада саларлар. Гур᾽ ан бизим барә миздә бујурур:

“Мү шриклә р ҝ ә мијә миндиклә ри заман (дә рјада батаҹ агларындан горхуб) диндә ихлас саһ иби олан мө ᾽ минлә р кими јалныз Аллаһ а дуа едә рлә р. Аллаһ онлары сағ -саламат гуруја чыхаран кими, јенә дә она шә рик гошарлар.”

ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә рин биринҹ и мә рһ ә лә си ушагларыныза јахшы адлар сечмә јиниздир. Гејри-ислами адларын ҹ ә мијјә тдә јајылмасынын гаршысыны алын, чү нки бу ишин ө зү дә бир нө в нә һ ј ә з мү нкә рдир. Ушагларынызын, мә ктә бә лә ринизин, хә стә ханаларынызын вә ширкә тлә ринизин адыны ислами етмә јә чалышын. ә рә б дили бир тајфа дили дејил, ә слиндә ү мумислам дилидир. Гур᾽ ан олмасајды дү нјада белә бир дил тапылмазды. ә рә б дилинә гаршы мү баризә апаранлар, Гур᾽ аны арадан апармаг истә јирлә р. Јашамаг истә јә н һ ә р һ ансы бир миллә т ө з дилини горумалыдыр. Дили ө лмү ш бир ҹ ә мијјә тин, санки ө зү дә ө лмү шдү р. Демә к лазымдыр ки, ә рә б дили илә мү баризә едә нлә р, исламла мү баризә едирлә р. Аллаһ а анд олсун ки, биз ә рә б дили гаршысында ағ ыр мә с᾽ улијјә т дашыјырыг, биз бу ислам дилини горујуб сахламалыјыг. Ислам дү шмә нлә ри сизин вә ушагларынызын бу дили ө јрә нмә синә манеә тө рә дир. Бу дили мү кә ммә л сурә тдә ө јрә нин, ону ө јрә нмә клә нә инки зә рә р ҝ ө рмә јә ҹ ә ксиниз, ә ксинә олараг хејри-мә нфә ә т дә тапаҹ агсыныз.

ә рә б дили дү нјанын дири диллә риндә н биридир. Инҝ илис дили јү ксә к тә блиғ олунараг аилә лә рә нү фуз етмишдир. Бунун сә бә би нә дир?

Ү рә клә ри бизим һ алымыза јанырмы? Јохса ө з адә т-ә н᾽ ә нә вә дү шү нҹ ә лә рини бизә гә бул етдирмә к истә јирлә р? Онлар бу ишлә рлә бизим руһ умузу ә змә к истә јирлә р!!!

Биз мү сә лманлар нә гә дә р гафил олмушуг, јенә дә гә флә т јухусундајыг. Санки бү тү н дү нја мү сә лманлары ә срлә р бојунҹ а гә флә т јухусуна ҝ етмишлә р вә ајылмаг истә мирлә р.

Нә гә дә р тә ә ссү флү вә ҹ ансыхыҹ ы бир һ алдыр ки, мү хтә лиф ө лкә лә рдә н олан ики мү сә лман Мә ккә вә Мә динә дә ҝ ө рү шә ркә н бир-бирлә ринин дилини баша дү шмә диклә ри ү чү н инҝ илисҹ ә данышмаг мә ҹ буријјә тиндә галырлар. Бу дү шмә нин ү ч-дө рд јү зиллик һ ијлә сидир!!! Ҝ ө рә сә н артыг ајылараг бу фитнә карлыглара гаршы мү баризә апармаг заманы ҝ ә либ чатмамышдырмы? ә лбә ттә сон заманларда мү сә лманлар арасында ҝ ө зә чарпан дирчә лиш вә интибаһ чох севиндириҹ и һ алдыр.

(“Еј мү сә лманлар!) Сиз инсанлар ү чү н заһ ирә чыхарылмыш ә н јахшы ү ммә тсиниз. (Онлара) јахшы ишлә ри ҝ ө рмә ји ә мр едир, пис ә мә ллә ри гадағ ан едир вә Аллаһ а инанырсыныз.

Бу бө јү к вә зифә нин ики ә сас шә рти вә ики ө нә мли тә мә ли вардыр. Онларын бири аҝ аһ лыг вә бә сирә тдир, чү нки биз мә ᾽ руфун нә олдуғ уну билмә лијик. Инсан ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә р етмә к ү чү н сосиолоҝ ија вә психолоҝ ија кими елмлә рә јијә лә нмә ли вә елә ҹ ә дә лазыми мә һ арә тә малик олмалыдыр...

Һ ә р бир мү сә лман мү нкә р вә мә ᾽ руфу бир-бириндә н ајырд етмә ли, онун нә олдуғ уну билмә ли вә мү нкә рин һ арадан вү ҹ уда ҝ ә лдијини баша дү шмә лидир.

Буна ҝ ө рә дә дин рә һ бә рлә ринин фикринҹ ә, ҹ аһ ил вә надан адамларын ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә р етмә клә ри ә сла јахшы дејилдир?

Ҝ ө рә сә н бунун сә бә би нә дир?

Ҹ аһ ил ә мр бе мә ᾽ руф вә нә һ ј ә з мү нкә р едә рсә вә зијјә ти саһ манлашдырмаг јеринә, ҝ ә рҝ инлә шдирә р. Тә ә ссү флә р олсун ки, бу саһ ә дә чохлу сә һ лә нкарлыглара јол верилмишдир. Һ ә р һ алда бу вә изфә бизим бојнумуздан ҝ ө тү рү лмү р. Биз “ҹ аһ ил олдуғ умуза ҝ ө рә бу саһ ә дә һ еч бир мә с᾽ улијјә т дашымырыг” дејә, иддиа едә билмә рик. Гур᾽ ан бу барә дә белә бујурмушдур:

“Лакин Аллаһ олаҹ аг иши (мө ᾽ минлә рин гә лә бә сини, кафирлә рин мә ғ лубијјә тини) јеринә јетирмә к ү чү н белә етди ки, һ ә лак олан ашкар бир мө ᾽ ҹ ү зә илә (дә лиллә) һ ә лак олсун, сағ галан да ашкар бир мө ᾽ ҹ ү зә илә сағ галсын.”

Мә ᾽ сум имамлардан бә ᾽ зи адамларын ҹ аһ иллији барә дә суал олундугда, онлар: “Гијамә т ҝ ү нү ә мә лсиз бир алими ҝ ә тириб, нә ү чү н ө з дедиклә ринә ә мә л етмә дин? ”-дејә, сорушарлар, онун һ еч бир ҹ авабы олмаз. “О, артыг ө з чиркин ә мә ллә ринин ҹ ә засыны чә кмә лидир” бујурарлар.

Башга бирисини дә ҝ ә тириб, она: “Нә ү чү н ә мә л етмә дин? ”-дејә суал верә рлә р.

О “мә н билмирдим, баша дү шмү рдү м, ”-дејә р.

Она дејә рлә р: “Билмирдим, баша дү шмү рдү м дә ҹ авабдыр? Нә ү чү н ҝ едиб ө јрә нмирдин? Аллаһ -тә ала бу ағ ыл вә дү шү нҹ ә ни нә ү чү н јаратмышдыр? Она ҝ ө рә јаратмышдыр ки, һ ә р бир шеји диггә тлә ө јрә ниб баша дү шә сә н.”

ә мирә л-мө ᾽ минин ә ли (ә) бујурмушдур:

Бизим халг ҹ аһ ил бир халг олду, ҝ ә рә к онлара бә ла ҝ ө ндә рилә јди, бә ла ҝ ө ндә рилмә здә н ә ввә л онлар онун нә олдуғ уну билмир вә ө нҝ ө рә нлик етмирлә р. Ҝ ө рә сә н онлар нә ү чү н белә дирлә р?

Онлар тә кҹ ә ө з вә зијјә тлә рини дејил, һ ә тта бир сосиолог кими ө з јашадыглары ә срдә н нечә ил габаг баш вермиш һ адисә лә ри дә баша дү шмә лидирлә р.

“Биз артыг Ибраһ имә дә доғ ру јолу нә сиб етмишдик. Биз онун буна лајиг олдуғ уну билирдик.”

Имам Һ ү сејн (ә)-ын һ ә рә катынын гијмә тини артыран сә бә блә рин бири дә онун зијалы, бә сирә тли вә зә калы олмағ ы иди. О ҝ ү н имам Һ ү сејн (ә) пә рдә архасында ҝ ө рдү клә рини башгалары ҝ ү зҝ ү дә дә белә ҝ ө рә билмирдилә р.

Биз инди отуруб о ҝ ү нлә рин вә зијјә тини арашдырырыг, амма о заманын ҹ амааты имам Һ ү сејн (ә)-ы дү шү нә билмирдилә р, анҹ аг Һ ү сејн ибни ә ли (ә) һ ә р бир шеји баша дү шү рдү. О заманын ү муми ә лагә лә р васитә лә ри бу ҝ ү нкү кими инкишаф етмә мишди. Шамда баш вермиш бир һ адисә нин хә бә ри узун мү ддә тдә н сонра Мә динә вә ја Куфә ҹ амаатына чатырды. Бә ᾽ зә н дә ә һ али баш верә н һ адисә лә рдә н ү муми шә килдә һ еч бир мә ᾽ лумат ә лдә едә билмирдилә р. Мә сә лә н, Мә динә һ адисә сини буна мисал ҝ ә тирмә к олар. Имам беј᾽ ә тдә н имтина едә рә к гијама галхды, Мә динә дә н Мә ккә јә ҝ ә лди вә бир сыра һ адислә рдә н сонра шә һ ид олду. Бу мү һ ү м һ адисә дә н сонра ә һ али ҝ ө злә рини овушдурараг дедилә р: “Гә рибә дир, Һ ү сејн ә лејһ иссә лам да шә һ ид олду? Ҝ ө рә сә н о, нијә шә һ ид олду? Хилафә т мә ркә зи олан Шама ҝ едиб мә сә лә нин нә олдуғ уну јахындан ө јрә нмә лијик.”

Сонрадан нечә нә фә рлик бир һ еј᾽ ә т Шама ҝ едиб хә лифә илә ҝ ө рү шдү, мә сә лә ни бү тү н тә фә ррү аты илә ө јрә ниб гајытды. Бу һ еј᾽ ә т ү звлә риндә н мә сә лә нин нә олдуғ уну сорушдугда дедилә р: “Сорушмајын! Биз Шамда оларкә н ҝ ө јдә н даш јағ ыб һ ә лак олаҹ ағ ымыздан горхурдуг!! Биз елә шә хсин јанындан ҝ ә лирик ки, ашкарда чахыр ичир вә итбазлыг едир. О, фисг-фү ҹ ур ә һ ли вә мејмунбаздыр, һ ә тта ө з мә һ рә млә рилә зина едир.

Имам Һ ү сејн (ә) “белә ҝ етсә, исламла худафизлә шмә ли олаҹ ағ ыг” дејиб ајағ а галхдыгдан вә бу јолда шә һ ид олдугдан сонра онлар јухудан ајылыб Шама ҝ едирлә р. Орадан гајытдыгдан сонра “Һ ү сејн (ә)-ын сө зү һ агг имиш, о, узагҝ ө рә нлик едибмиш”-дејә е᾽ тираф етдилә р.

Имам Һ ү сејн (ә) бу мө взуларын һ амысыны ә ввә лдә н билирди вә елә буна ҝ ө рә дә бујурду: “Бунлар мә ни ө лдү рә ҹ ә клә р. Амма бу ҝ ү н сизә дејирә м, мә ним шә һ адә тимдә н сонра онларын һ ө кумә ти давам етмә јә ҹ ә кдир.”

Али-ә бу Сү фјан һ ө кмранлығ ы артыг деврилди вә бу иш чох тез һ ә јата кечирилди. Али-Ү мә јјә дә һ акимијјә тдә давам едә билмә ди, Бә ни-Аббас ортаја чыхыб хилафә ти онларын ә линдә н алды вә 500-ил һ ө кумә т етди.

Кә рбә ла һ адисә синдә н сонра артыг Бә ни-Ү мә јјә һ ө кумә тинин тә мә ллә ри сарсылмышды.

О һ ө кумә тин ө з ичиндә н ө зү нә дү шмә н тапылмышды. Осман ибни Зијад ө з рә һ мсиз вә дашү рә кли гардашы Ибни Зијадын јанына ҝ ә либ деди:

“Тә ки Зијадын бү тү н ө владлары јохсул вә бә дбә хт олајдылар, амма бизим сү лалә нин васитә силә белә ҹ инајә т тө рә нмә јә јди.”

Језидин фаһ ишә вә ә хлагсыз анасы Мә рҹ анә, оғ лунун белә бир ҹ инајә т тө рә тдијини ешитдикдә деди:

“Оғ лум! Сә н бу иши ҝ ө рдү јү н ү чү н артыг беһ ишт ә трини һ исс едә билмә јә ҹ ә к вә ондан һ еч бир хејир ҝ ө рә билмә јә ҹ ә ксә н.

Ганичә н вә ҹ инајә ткар Мә рвани-Һ ә кә мин гардашы Јә һ ја ибни Һ ә кә м, Језидин мә ҹ лисиндә бир мү халиф кими ајағ а галхыб фә рјад едә рә к: “Сү бһ анә ллаһ! ” Сү мә јјә (Зијадын анасы) ө влады мө һ тә рә м олмалыдыр, амма сә н Пејғ ә мбә р балаларыны белә бир вә зијјә тдә мә ҹ лисә ҝ ә тирмисә н.”

Језидин һ ә јат јолдашы Һ индин ә һ валаты бу е᾽ тиразларын ајдын нү мунә лә риндә ндир, о да бир мү халиф кими Језиди тә нгид атә шинә тутду. Језид чарә сиз галыб имамын шә һ адә тиндә ки ролуну инкар едә рә к деди: “Мә н белә бир ишә разылыг вермә мишдим, Абдуллаһ ибни Зијад ө збашыналыг едиб бу ҹ инајә ти тө рә тмишдир.”

Имам Һ ү сејн ә лејһ иссә ламын шә һ адә тиндә н Језид чох бә дбә хтлик вә зә лалә тлә һ ө кмранлыг едиб ҹ ә һ ә ннә мә васил олду. Ондан сонра онун ө зү нә вә лиә һ д тә ᾽ јин етдији оғ лу Мү авијә ибни Језид хә лифә олду. О, бир нечә ҝ ү н сонра мә нбә рә чыхыб деди:

“Ај ҹ амаат! Мә ним бабам Мү авијә ә ли (ә)-а вә атам Језид исә Һ ү сејн ибни ә ли (ә)-а гаршы мү баризә апарды. Бу мү һ арибә лә рдә мә ним атамла бабам дејил, һ ә зрә т ә ли (ә)-ла имам Һ ү сејн (ә) һ агг идилә р. Мә н атама гаршы нифрә т бә слә јирә м, ө зү мү исә хилафә тә лајиг ҝ ө рмү рә м.

Чү нки атам-бабам етдиклә ри ҝ ү наһ лары бир даһ а тә крар етмә к истә мирә м. Елә буна ҝ ө рә дә хилафә тдә н имтина етмә ји мә слә һ ә т ҝ ө рү рә м.”

Бу е᾽ тирафларын һ амысы, имам Һ ү сејн ә лејһ иссә ламын гијамы нә тиҹ ә синдә иди.