Халықтың ауызекі поэтикалық шығармашылығы

Халық тың ауызекі поэтикалық шығ армашылығ ының ішінде тә рбиенің таптырмас қ ұ ралы ретінде ойындар мен ойын ө лең дердің маң ызы зор. Оларда адамдардың кү нделікті тұ рмыс ә рекетінің сан қ ыры, ең бегі, ұ лттық бастаулар, намыс, қ айсарлық, ержү ректік туралы тү сінігі, ептілікті, шыдамдылық ты, жылдамдық ты, кү ш-қ айратты, ә сем қ имыл-қ озғ алысты мең герту тілегі, ұ стамдылық қ а, тапқ ырлық қ а, қ оршағ ан ортадан алғ ан ә серін шығ армашылық пен кө рсетуге, сонымен бірге жең іске жетуге деген талпынысы айқ ын байқ алады. Мә селен, «Асау мә стек» ойыны ептілікке, шыдамдылық қ а машық тануды жә не ат ү стінде ө нер кө рсетуге қ ажетті басқ а да қ асиеттерді қ алыптастырса, «Қ алай айтуды білемін» ойыны табиғ ат қ ұ былыстарынан хабардар болуды талап етеді. Жан – жануарлардың мінез – қ ұ лқ ын, олардың сыртқ ы кө рінісін, жануарлардан шығ атын дыбыстарды айнытпай салып беруі тиіс. Ойын аздап театрланғ ан ойын – сауық тү рінде ө теді, мұ нда ә н, жыр айта білу, кө рген - білгенін есте сақ тай білу қ абілетіне мә н беріледі. Халық ойындары кө ркем эстетикалық дене тә рбиесінің ажырамайтын бө лігі болып саналады. «Қ оғ икө к»ойынында билеп жү ріп хормен ө лең айтуда ө зара ү йлесімділік байқ алады. Халық ойындары тосыннан туғ ан қ ызық ты кезең дермен балаларғ а ұ найтын, санамақ, қ аламақ, жаң ылтпаш, жұ мбақ, кү лдіргі ойындармен жиі сү йемелденіп отырады. Санамақ пен қ аламақ ә детте ойынның басында ойынғ а қ атысушыларды тез ұ йымдастыруғ а, олардың жү ргізушіні ә діл таң дай білуіне, ережені қ олма –қ ол бұ лжытпай тиянақ ты орындауына кө мектеседі. Кө ң іл-кү йге тез ә сер етіп, балалардың есту қ абілеттерін эстетикалық талғ амын дамытады. Санамақ балалардың екі топқ а бө лінуіне қ ажеттілік туғ анда пайдаланылады немесе санамақ арқ ылы жү ргізушіні таң дайды. Ал қ аламақ кейбір ойындарда жасырын ат бойынша ойнаушылар жетекшіден алма кезек кімді қ алайтынын сұ рағ ан кезде пайдаланылады. Мысалы: «Ойнаушылар: - Аспандағ ы жұ лдыз керек пе? Судағ ы қ ұ ндыз керек пе? – деп сұ райды жү ргізушінің бірі – «судағ ы қ ұ ндыз»- деп жауап берсе, қ ұ ндыз бала сұ рағ ан жақ қ а шығ ады.

Қ ойылатын аттар ойыншыларының тілегіне байланысты болады.

«Алтын асық керек пе, кү міс қ асық керек пе», «Тү йенің ботасы керек пе?», «Жердің жотасы керек пе». Мұ ндай ойындар баланы тез ойлауғ а тапқ ырлық қ а баулып, сө з тіркесіне ұ қ састығ ына дағ дыландырады. Санамақ «Соқ ыр теке» ойынында да қ олданылады. Жү ргізуші:

Бұ зау, бота қ ұ лыншақ,

Тоқ ты, серке, тай, торпақ,

Тана, тайлақ, қ ұ нан, дө нен, бесті бар.

Бұ қ а, бура, айғ ыр, қ ошқ ар, теке бар,

Сү зегенсің тентек теке жеке қ ал.

Кө зін байла, теке – теке «бақ - бақ»,

Соқ ыр теке қ айдан іздеп таппақ –деп ойынғ а қ атысушылардың ә рқ айсысына мал аттарын қ оя отырып, соң ғ ы баланы тентек теке атандырады.

Жү ргізуші тентек текені ортағ а шығ арып кө зін таң а бастағ анда «тентек теке» былай деп ө лең детеді:

Қ араң ғ ыда кө зім жоқ,

Тиіп кетсе сө зім жоқ,

Мағ ан жақ ын келің дер,

Бір қ ыз ұ стап берің дер.

Кө зі байланғ ан соқ ыр текені айнала қ оршағ андар мазақ тап:

Соқ ыр, соқ ыр, соқ ырақ

Оң кө зіне топырақ.

Топырағ ын алайын,

Тотияйын салайын.

Ал ұ стап кө р, батырым, міне келе жатырмын, - деп, ө лең ді айтып болғ ан соң, жан –жақ қ а қ ашады. Соқ ыр теке ұ стауғ а ұ мтылады. Ойын осылайша жалғ аса береді.

«Атамекен»

Ұ лттық ғ ылыми – тә лімдік,