Лең құрылымына әкелгенжаңалықтары зерттелмей жатыр

1. Мағ жан ағ амыздың қ азақ поэзия­сына қ осқ ан жаң алығ ы туралы кө п айтуғ а болады.Бірақ қ алай айтсақ та, кім айтса да, Мұ хтарӘ уезовтен артық айта алмайды. Мұ хаң Абайғ аыстық ық ыласын білдіре келіп, «Бұ дан соң менМағ жанды сү йемін. Еуропалығ ын, жарқ ырағ ын, ә шекейін сү йемін. Мағ жан –культурасы зор ақ ын. Сыртқ ы кестенің келісімі мен кү йшілдігіне қ арағ анда, бұ л бір заманның шегінен асқ андай. Сондық тан бү гінгі кү ннің баржазушыларының ішінен келешекке бой ұ рып, артқ ы кү нге анық қ алуғ ажарайтын сө з – Мағ жанның сө зі» деген. Расымен, Мағ жан ө лең дерінің мә дениеті оның ақ ындық қ асиетін, поэзиясының қ ұ ндылығ ын жоғ арыдең гейге кө терген. Мә селен, Мағ жанның жібек иіріп отырғ ан бір қ ызғ аарнағ ан ө лең індегі мына жолдарғ а кө ң іл бө лейік:

Судай сұ лу сә улетай,

Бір қ арашы, аң садым.

Суда ойнағ ан шабақ тай,

Сү йрең дейді саусағ ың.

Бейнебір ақ ын ө лең ді кү й тартып отырып жазғ андай. Ө лең нен кү й сарынысезіледі. Мағ жан 1923 жылдан 1927 жылғ а дейін Мә скеудегі Жоғ арғ ыә дебиет-кө ркемө нер институтында оқ ыды. Ол А.Пушкин, М.Лермонтов, А.Фет сияқ ты ірі ақ ындардан ү лгі алды, соларғ а еліктеді. Г.Плеханов, А.Луначарскийлерді оқ ып, білімін кө терді. Б.Пастернак сияқ ты ә лем ә дебиетіне еркін кіріп жү рген сол заманның дү лдү л ақ ынымен таныс болды. Ө зі де ә лем ә дебиетіне қ ол созып, қ азақ поэзиясын ә лемдік дең гейге кө теруге ұ мтылды. И.Гете, М.Горькийлерден бастап тамаша аудармалар жасады. Ал аударма жасау деген – ү лкен бір мектеп. Енді Мағ жан поэзиясы философиялық дең гейге кө терілді. Абай «жарлы емеспін, зарлымын» деген емес пе? Мағ жан «Батыр Баян» поэмасында:

Жү регіммен зарлымын жаралығ а,

Сұ м ө мір абақ ты ғ ой саналығ а.

Қ ызыл тіл, қ олым емес кісендеулі,

Сондық тан жаным кү йіп жанады да,

– деп толқ и келе:

Ақ ын да бір бала ғ ой Айғ а ұ мтылғ ан,

Еркімен ө зі-ақ отқ а барады да, – дейді.

Мағ жанның осындай дана ойлары қ азақ ә дебиетіне тың жаң алық болып келді.

2. Мағ жанның шығ армашылығ ын кө п зерттеудеміз. Ә йтсе де басылым беттеріне қ арағ анда Солтү стік Қ азақ стан облысының орталығ ы Қ ызылжар қ аласында жыл сайын ө ткізілетін «Мағ жан сабақ тарында» толығ ырақ ә ң гімелер айтылады. Қ уаныштысы, осы жылы ол Мағ жан Жұ мабаев шығ армашылығ ына арналғ ан фестиваль тү рінде ө тті. Дегенмен Мағ жанды толық танып болдық дей алмаймын. Мә селен, Мағ жан:

Раушан гү лдің лебін қ остым ө лең ге,

Жалбыздың жұ пар иісін.

Кө к майса, қ ияқ шалғ ы ә ндеткен белең де,

Найзағ ай, нө сер тынысын,

– деп жазуымен қ азақ тың қ ара ө лең ө лшеміне жаң алық алып келді. Ә детте қ азақ тың қ ара ө лең інің ұ йқ асы «а-а, б-а» тү рінде болып келеді ғ ой. Мағ жан бұ л ө лең ін «а-б, а-б» деп ұ йқ астырғ ан. Тағ ы бір кереметі, бірінші жә не ү шінші жолдар 11 буыннан, ал екінші жә не тө ртінші жолдар 8 буыннан тұ рады. Осылайша қ алыптасқ ан ұ йқ ас, буын ө лшеміне ө згеріс енгізудің нә тижесінде дү ниеге қ андай керемет ө лең келді десең ізші. Алайда Мағ жанның ө лең қ ұ рылымына ә келген жаң алық тары ә лі зерттелген жоқ. Сондай-ақ Астананың тө рінде ақ ынның ескерткіші бой кө терсе, мұ ражайы ашылса нұ р ү стіне нұ р болар еді.

Дайындағ ан Мә дина СЕРІКҚ ЫЗЫ

Мағ жан поэзиясының қ ұ діреттілігі сол – ол оқ ырмандарына кө терің кі кө ң іл – кү й, бойғ а рух, жанғ а жігер береді. Ө лең дерінің қ ұ діреттілігі сол – жастардың қ анындағ ы ұ лттық рухты кү шейтеді, отаншылдық сезімін арттырады. Оларды жаужү рек батырлық қ а тә рбиелейді. Мағ жан ө лең дері жастарды елін, жерін сү юге тә рбиелейді, ө лең дерін жастарды тә рбиелейтін қ ұ ралы ретінде пайдалану керектігі содан. Мұ ның бә рі Мағ жан тума дарын екендігін аң ғ артса, екіншіден ө зіне дейінгі ақ ындардан оқ у-ү йрену нә тижесінде жеткен. Ол тек қ ана қ оғ амдық саяси ойлар айтумен шектеліп қ алмағ ан, қ азақ ә дебиетін бү кіл ел танитын ә лемдік дә режеге шығ аруды да мақ сат еткен. Ақ ынның ол арманы ө з ө лең дері арқ ылы орындалды. Советтер Одағ ының қ ұ рамында белгісіз болып жатқ ан қ азақ тың атын, ө лең дері арқ ылы шет елдерге ә йгіледі.

Дегенмен, Мағ жанның ойлары мұ нымен шектелмейді. Бір ұ лттың ө з халқ ының мү ддесін ойлаумен ғ ана қ алып қ оймайды. Мағ жанның азаматтық парасатынан туындағ ан арман-мақ саттар бұ дан ә лдеқ айда биік. Туғ ан халқ ы туралы айтқ анда, оның кешегі ө ткен жолын еске алады, оны бү гінгі жағ дайымен салыстырады. Онымен де шектелмей, ақ ын жалпы тү ріктік идея кө тереді. Тү ркі тектес халық тардың бә рінің болашағ ынан ү міт кү теді, жалпы Шығ ысты пір тұ тады. Бұ л қ атарда ақ ынның " Пайғ амбар", " Кү ншығ ыс", " Тү ркістан", От" тә різді бірсыпыра ө лең дерінде тү птің тү бінде жақ сылық атаулының бә рі де Шығ ыстан келмек, Батыстан торлағ ан қ ою қ ара бұ лтты Шығ ыстың жарық сә улесі ғ ана талқ андамақ. Бұ л ө лең дерінде ақ ынның туғ ан жерге, ө з топырағ ына, Шығ ысына деген ғ ажайып сү йіспеншілігі, перзенттік патриотизмі айқ ын кө рінеді. Мағ жан ө з халқ ының бойындағ ы биік рухқ а сенген, сол рух қ айта бір дү р сілкінсе, армандағ ан азаттық қ а жеткізеді, ә лемдік ө ркениет кө шінің алдың ғ ы легіне қ айта қ осылуғ а болады деп ү міттенген. Мағ жан ақ ынның кез келген ө лең дерінен оның қ азақ халқ ына, жалпы тү ркі жұ ртына деген асқ ан сү йіспеншілігі байқ алып тұ рады.