Мағжан Жұмабаев – табиғат суретшісі

Ақ ын жаны табиғ аттың сұ лулығ ын бейнелеп, тануғ а қ ұ штар. Қ азақ даласының кө ркін, жыл мезгілінің ерекшеліктерін Мағ жан Жұ мабаев айқ ын бояумен, шебер суреттеген. Тіпті кейде табиғ ат ә лемін адам кө ң іл-кү йімен ұ штастырып, ә демі жеткізе білген. Мұ ны Мағ жанның немере қ арындасы Жамалдың ө тініші бойынша жазылғ ан «Тү н еді» ө лең інен байқ аймыз:

Тү н еді. Кө кте қ аптап бұ лт тұ рды,
Жел жылады, долы дауыл ұ лып тұ рды.
Секіріп сары шаш шайтан жындар билеп,
Ә лдекім сылқ -сылқ қ ана кү ліп тұ рды.
Жапан тү з, отсыз, сусыз бетпақ шө лде,
Жын-шайтан мекен еткен тағ ы жерде.
Жас бала — жолдасым жоқ, жапа-жалғ ыз
Мен келе жаттым батып қ анды терге.
Кө зімнен жас ақ пады, қ андар ақ ты,
Табанды тілгіледі тастар қ атты.
Қ арқ ылдап қ иқ у салып қ арғ а-қ ұ зғ ьш.
Жалпылдап жү регімді шоқ ып жатты —

деп, табиғ аттың дү лей кү шімен адамның қ айғ ысын сабақ тастырды. Мағ жан психологиялық параллелизмді жақ сы мең герген. Табиғ ат пен адамның жан дү ниесі бірге ө ріліп, бірге қ анаттасып жатады. «Қ ысқ а жол» ө лең іне назар аударсақ:

Ызғ арлы жел долданып,
Екі иінінен дем алып,
Ішін тартып осқ ырып,
Кейде қ атты ысқ ырып,
Аң дай ұ лып бір мезгіл,
Екі санын шапақ тап,
Біресе сақ -сақ кү леді.

Аязды тірі жандай суреттеу, сол арқ ылы табиғ и қ ұ былысының жұ мбақ сырын кө з алдың а келтіру ақ ынның кө регендігінің айғ ағ ы. «Ақ киімді, ақ сақ алды» деп қ ысты суреттеген Абай ұ стазынан Мағ жан да қ алыспады.

Жел — шын тентек бір бала
Жан сү йгені — сар дала,
Дамыл алмай жү гірер,
Ерні ө тірік қ ыбырлап,
Сыр айтқ ан болып сыбырлап,
Кейде егіз боп ө кірер, —

деп, «Жел» ө лең інде де қ ұ былысты жан бітіре суреттейді. «Қ айық», «Сең», «Жиіленді қ ара орман» ө лең дері де осы ә діспен жазылғ ан. «Жазғ ы тү нде» — сюжетті ө лең. Ақ ын табиғ ат тынысына кө п тоқ талмай, жазғ ы тү нде болғ ан оқ иғ аны тілге тиек етеді. Табиғ ат қ ұ шағ ындағ ы екі жастың махаббатын жырлайды.

«Жазғ ы таң» ө лең інде ақ ын таң ның баяу атып келе жатқ анын, мү лгіген тыныштық ты шынайы жеткізе білген. Табиғ аттың сұ лулығ ын, ә семдігін, жү рекке жылы тиер шуағ ын нә зік қ ылмен шертеді.

«Ақ ырын ескен жылы жел
Маужыратып, тербетіп,
Міне, алтын таң атты
Кү ншығ ыстан ағ арып.

Ақ ындардың арасынан табиғ атты Мағ жандай жырлағ ан ешкім жоқ. Ақ ын табиғ аттың сұ лулығ ын суреттеп қ ана қ оймай, ә леуметтік, адамшылық факторлармен де байланыстырып отырғ ан. Бұ л тектес шығ армалары мұ расының мә нін арттырады, ө шпес, тозбас қ асиетін белгілейді.

Мағ жанның «Шын сорлы» ө лең і тақ ырыптық жағ ынан саяси лирикағ а жатады. Ө лең нің тақ ырыбы — революцияғ а дейінгі қ азақ кедейінің ауыр тұ рмысы. Мағ жан сол ауыр тұ рмысты табиғ атпен ү ндестіре жырлайды:

Кү н суық, қ атты аяз, шыдар емес,
Қ ар борап, соқ қ ан жолмен қ ылып егес.
Кедейлер ү сіп-тоң ып, дір қ алтырар,
Жылы ү йіде байлар жатар, уайым жемес».

Сол сияқ ты ақ ынның «Жылқ ышы» ө лең інде де табиғ ат суреті кө рініс береді:

«Бораны — бө рі ұ лып тұ р,
Тө беттей тынбай ү ріп тұ р.
Сын тағ ылды қ аң тарғ а.
Аман ба екен жылқ ышы?
Аман ба екен жылқ ысы?
Малғ а барғ ан жан бар ма?
Тү тінді жерге тығ атын,
Тү кіріктен тү йме тағ атын,
Аяз мынау шатынағ ан.
Хабар бар ма, мал қ алай?
Малдағ ы жалғ ыз жан қ алай?
Адам бар ма қ атынағ ан?»

Мағ жан адамды, қ оғ амдағ ы болып жатқ ан мә селелерді уақ ыттан, кең істіктен тыс алып жырламай, керісінше сонымен сабақ тастыра жырлауғ а тырысқ ан. Ә леуметтік ө мір мен табиғ ат Мағ жан ө лең дерінде ә рдайым егіз, бір-бірін толық тырып, тоғ ысып жатыр. Ел ө мірінің тіршілігін ақ ын сол қ алпында алдымызғ а ә келеді. Сонымен қ атар, Мағ жан бір тақ ырыпты жаздым екен деп, оғ ан оралмай кетпейді. Қ айта сол тақ ырыпты ә р қ ырынан зерттеп, уақ ыт ө те жетілдіре тү седі. Мағ жан кү з, кө ктем тақ ырыбына жиі-жиі оралып отырғ ан.

Мағ жанның табиғ ат тақ ырыбында аудармалары да жетерлік. Ол ө зге ұ лт шығ армаларына бө тенсіп қ арамай, аудармаларына ө з туындысындай қ арап, қ азақ ы рух беріп, ерекшелендіріп отырғ ан.

Жалпы Мағ жанның табиғ ат лирикасы адамғ а ү лкен ә сер беретін қ ұ нды дү ниелер. Тілі шебер, ойы ө ткір, алғ ыр ақ ын табиғ атты шығ армашылық жолының ө н бойында ү збестен сү йсіне жырлап ө ткен. Мағ жанның табиғ ат жырларын саралай берсек, толық тай бір диссертация да қ орғ ауғ а болатын еді.