Дереккөздер

1. Жоғ арығ а кө терілің із↑ Қ азақ ә дебиеті. Энциклопедиялық анық тамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6

2. Жоғ арығ а кө терілің із↑ Қ азақ энциклопедиясы, 4 том; Ә деб.: Аймауытов Ж., Мағ жанның ақ ындығ ы туралы. “Лениншіл жас” журналы, ғ 5, 1923; Тоғ жанов Ғ., Жү сіпбектің сыны, Мағ жанның ақ ындығ ы туралы, М., 1926; Тоғ жанов Ғ., Ә дебиет жә не сын мә селелері, Қ.-О., 1929; Мұ қ анов С., XX ғ асырдағ ы қ азақ ә дебиеті. І-бө лім, Ұ лтшылдық, байшылдық дә уірі, А., 1932; Мағ жан Жұ мабайұ лының, Ахмет Байтұ рсынұ лының жә не Жү сіпбек Аймауытұ лының творчестволық мұ расын зерттеу жө ніндегі комиссияның қ орытындысы. “Социалистік Қ азақ стан” газеті, 1988, №298; Елеукенов Ш., Мағ жан, А., 1995; Қ ойгелдиев М., Алаш қ озғ алысы, А., 1995; Нұ рпейісов К., Алаш һ ә м Алашорда, А., 1995.

3. Жоғ арығ а кө терілің із↑ Қ азақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қ азақ стан Республикасы Білім, мә дениет жә не денсаулық сақ тау министрлігі, Қ азақ стан даму институты, 1998 жыл, 509 бет.ISBN 5-7667-2616-3

4. Ақ ынның сан қ илы тағ дырына шолу жасай отырып, ө лең мен ө рілген ө негелі ө міріне терең бойлау арқ ылы жас ұ рпақ ты елжандылық қ а тә рбиелеу, ана тілі мен мә дениетін жете біліп, поэзияны қ астерлеуге, сү йіп оқ уғ а бейімдеу; ақ ын ө мірінен ү лгі алуғ а тә рбиелеу.

5. Эпиграф: Мағ жан – культурасы зор ақ ын. Заманнан басып озып, ілгерілеп кеткен ақ ын болады.Сондық тан бү гінгі кү ннің бар ақ ын- жазушыларының ішінен келешекке бой ұ рып, артқ ы кү нге анық қ алуғ а жарайтын сө з - Мағ жанның сө зі.

6. М. Ә уезов

7. Мағ жан Жұ мабаев- талантымен де табиғ атымен де ешкімге ұ қ самайтын дара тұ лғ а.

8. Ол сыршыл лирик, сө з зергері, романтик- суретші, «мә дениетшіл ұ лт ақ ыны». Отаршылдық қ а, зорлап- кү штеушілікке тайсалмай қ арсы кү рескен нағ ыз демократ, ұ лтжанды халық перзенті.

9. Жү регі от, рухы биік жалынды ақ ын Мағ жан Жұ мабаев 1893 жылы 25 маусымда Солтү стік Қ азақ стан облысы, Булаев ауданында дү ниеге келген.

10. Арғ ы атасы Жұ мабай орта дә улетті, кісілігі жоғ ары адам болса керек, Мекке- Мә динағ а барып, қ ажы атанғ ан ә улие қ арт 3 жасар немересі Мағ жанды алдына ала отырып: «Менің атымды осы немерем тү бінде ә лемге ә йгілі ететін болады», - деп сә уегейлік айтқ ан кө рінеді.

11. Тумысынан ө те зерек Мағ жан 4 жасында ө зінің ә кесі Бекен болыстың мектебінде оқ ып, Қ ызылжар қ аласындағ ы Бегішев медресесінде араб, парсы, тү рік тілдерін мең геруге кү ш салып, оны бітіргеннен кейін Уфа қ аласындағ ы «Ғ алия» медресесінде оқ ып жү рген кезде татар халқ ының классик жазушысы Ғ алымжан Ибрагимовпен танысады. Қ амқ ор ұ стаз, асыл азамат, жас таланттың тү леуіне шарапаты тиіп, 1912 жылы Қ азан қ аласында «Шолпан» атты оның тұ ң ғ ыш жинағ ы жарық кө реді.

12. Сол жинақ қ а енген ө лең дерінің бірі- «Мен кім?» (Рысбеков Иса)

13. Уфадан Қ ызылжарғ а қ айтып оралғ ан Мағ жан нағ ашысының ү йінде тұ рып, кітапханадан орыс ә дебиеті шығ армаларын алып оқ ып, білімін жетілдіре береді.Сол кезде А.Байтұ рсынов шығ аратын «Қ азақ» газетінің ісіне белсене араласады. 1913 жылы ақ ын Ахмет, Міржақ ыптың жө н сілтеуімен Омбыдағ ы оқ ытушылар семинариясына оқ уғ а тү сіп, сонда болашақ ұ лы ақ ын, жазушы Сә кен Сейфуллинмен танысып, бірге білім алады. 1917 жылы семинарияны алтын медальмен бітіреді.

14. 1913-1916 жылдар аралығ ында Мағ жан Жұ мабаевтың ақ ындық, азаматтық тұ лғ асы қ алыптасып, Омбыда «Бірлік» атты қ оғ ам қ ұ рылып, сол қ оғ амның «Балапан» деген қ олжазба журналына редакторлық қ ызмет етеді.

15. Халқ ының болашағ ын ойлағ ан ақ ын, ана тілінің келешегіне терең ү ң іліп, «қ азақ ты надандық тұ манынан айық тырудың басты емі - оқ у-ағ арту мә селесі» деп тү сінді.

16. «Қ азақ тілі» ө лең і (Нархан, Айнұ р, Абылай, Айша)

17. 1919 жылы 4 мамырда «Алашорда» партиясының Ақ мола губерниялық «Бостандық туы» газетінің редакторы, 1922 жылы Тү ркістан республикасының астанасы Ташкентте «Ақ жол» газеті мен «Шолпан», «Сана» журналдарын шығ арысады.

18. Ақ ынның ө зі кү ллі тү ркі халқ ының тарихымен танысады. Тү ркі халқ ының тарихын жетік білуі оны қ азақ топырағ ында бірден-бір тү рікшіл ақ ын екендігін танытады.

19. «Тү ркістан» ө лең і:

20. Ертеде Тү ркістанды Тұ ран дескен,

21. Тұ ранда ер тү рігім туып-ө скен..

22....Тү ркістан- екі дү ние есігі ғ ой,

23. Тү ркістан- ер тү ріктің бесігі ғ ой,

24. Тамаша Тү ркістандай жерде туғ ан,

25. Тү ріктің тә ң ір берген несібі ғ ой, -деп тү ркіледің қ асиетті мекенін тебірене жырғ а қ осқ ан екен.

26. 1924 жылы Мағ жан А. Луначарскийдің ө тінішімен Москвағ а кө шіп келіп, Коммунистік университетіне шығ ыс тілдерінен лекция оқ иды. «Шығ ыс» баспасында «Бастауыш мектепте ана тілін оқ ыту жолы», «Педагогика», «Бала тә рбиелеу жолдары», «Сауатты бол» тә різді мектепке арналғ ан оқ улық тар мен оқ у қ ұ ралдарын жазып, бастырады.

27. 1927 жылы Мағ жан Москвадан Қ ызылжарғ а оралады. Қ аладағ ы қ азақ педагогиакалық техникумы мен Кең ес партия мектебінде орыс, қ азақ тілдері мен ә дебиетінен сабақ береді, бірақ ақ ынның қ ұ лшына қ ызмет етуі ұ зақ қ а созылмайды.

28. Қ азақ стан ө лкелік партия комитетеіне бас хатшы болып келген Ф.И.Голощекин 1929 жылы 300-ден астам қ азақ интеллигенция ө кілдерін қ амауғ а алғ ызады. Мағ жанғ а «ұ лшыл», «тү рікшіл», «ө зімшіл», Москвада «Алқ а» атты «контрреволюциялық» ә деби ү йірме қ ұ рғ ан деген айып тағ ылып абақ тығ а қ амалады.

29. Тар қ апаста тұ ншығ ып, елін, анасын сарғ ая сағ ынғ ан ақ ын «Сағ ындым» атты ө лең ін жазғ ан екен.

30. «Сағ ындым» ө лең і (Нұ ргү л, Айғ аным, Лә ззат, Гү лзат)

31. Москвадағ ы «Бутырка» тү рмесіндеотырып, 10 жыл концлагерьге кесіліп, оны Карелияда ө тейтін болып шешіледі. Мағ жанның жары Зылиханың табандылығ ының арқ асында, қ айтсе де ажал қ армағ ынан қ ұ тқ ару ү шін А.М. Горькийге жат жазып, 1936 жылы сол хаты себепші болып концлагерьден босатылады.

32. 1937 жылы ә йелі Зылихамен екеуі Сә кен Сейфуллиннің шақ ыруымен Алматығ а кө шіп келеді, бірақ сапарлары сә тті болмай, сеніп келген арқ а сү йері Сә кен де сталиндік репрессияғ а ілігеді де, кө п кешікпей Мағ жан да «жапон шпионы» деген жалғ ан жаланың қ ұ рбаны болды.

33. Мағ жан – ұ лтын терең нен сү йген ақ ын. «Адам –дейді ол, - шын адам боламын десе, халық ісі, халық пайдасы жолында қ ұ рбан бола білсін». Ақ ынның ө зі де осы ізгі мақ саттың қ ұ рбаны болды.

34. Келешекке таудай ү міт артып, асқ ақ арманы орындалуы ү шін ұ рпақ тың жігерін қ айрап, талабын қ ұ птап, білімге, ө нерге шақ ырады. «Мен жастарғ а сенемін» ө лең і (Калин Ә ли)

35. Ақ ынның бір естелігінде: «Ө з жү регінің қ алауымен, жан дү ниесінің тілегімен ғ ұ мыр кешкен адам ғ ана бақ ытты», - дейді. Бірақ Мағ жан ғ ұ мыр кешкен заман ақ ынның ө з жү рек қ алауымен қ мір сү руіне мү мкіндік бермеді.Сонда да ол:

36. Уланды жү рек, жан кү йді,

37. Ішім толғ ан қ ызыл шоқ, - деп кү ң іренеді.

38. Ақ ынның бірінші ә йелі- Зейнеп баладан қ айтыс болады, туып қ алғ ан ұ лының есімі - Граждан 1 жасқ а толар шағ ында қ айтып кетеді.Ө мірден қ атты тү ң іледі, бірақ тағ дыр ақ ынды Зылихамен кездестіреді. Мағ жан Карелияда концлагерьде отырғ ан кезде, Зылиха жолдың алыстығ ына, қ ауіп-қ атеріне қ арамастан 14 рет барады. Бұ л-нағ ыз ерлік, ө йткені сол отты жылдардағ ы саясат ешкімді аямағ ан еді.

39. Қ азақ ә дебиетінің тарихында М. Жұ мабаев – кө п қ ырлы талант иесі, жаң ашыл ұ лт ақ ыны, зергер жазушы, педагог- ғ алым, кемел ойлы ә дебиетші ретінде халқ ының жү регінде мә ң гілік сақ талмақ!