Билет 1сурак Шәкәрім жазушы өлеңі

Туғ ан жері қ азіргі Шығ ыс Қ азақ стан облысының Абай ауданындағ ыШың ғ ыстау бө ктерінде 1858 ж. шілденің 11 -де дү ниеге келген. Оның ә кесі Қ ұ дайберді Қ ұ нанбайдың ү лкен бә йбішесі Кү нкеден туғ ан, Абаймен ә кесі бір, шешесі бө лек. Шә кә рім сонда Абайғ а немере іні болып келеді.

Шә кә рім бес жасында оқ уғ а беріліп, екі жылдай оқ иды. Қ ұ дайберді отыз жеті жасында дү ниеден ө ткенде, атасы Қ ұ нанбайдың тә рбиесінде болғ ан Шә кә рім жетімдік тауқ ыметін тарта қ оймағ ан. Ө зінің «Мұ тылғ анның ө мірі» атты ғ ұ мырнамалық ө лең інде бес жасында ауыл молдасынан сабақ ала бастағ анын жазады. Атасы оның кө ң іліне қ аяу тү сірмей, бетінен қ ақ пай, еркелетіп ө сіреді: ол жө нінде ақ ынның ө зі: «қ ажы марқ ұ м мені „жетім“ деп аяп, қ ысып оқ ыта алмай, жетімді сылтау етіп, ойыма не келсе, соны істеп ғ ылымсыз ө стім» деп ө кіне еске алады. Алайда ақ ылды бала ө се келе тез ес жиып, жеті жасынан бастап ө лең сө зге бейімділігін танытады.

Оның ерекше зеректігін аң ғ арғ ан Абай Шә кә рімді ө з қ амқ орлығ ына алады, «молда сабағ ынан» басқ а орысша ү йренеді. Былайғ ы ө мірін ғ ылым білім қ уумен қ атар, домбыра тарту, гармоньда ойнау, ә н салу, саятшылық қ ұ ру, сурет салу, т.б. ө нерлерге арнайды. Оның ө неге кө рген ортасы Қ ұ нанбай ауылының зиялы тобы, ұ лы Абайдың тағ ылымы болды. Ол жас Шә кә рімнің азамат жә не ақ ын ретінде қ алыптасуына ерекше ә сер етеді. Абайдың кең есімен ә р тү рлі кітаптар оқ уғ а машық танғ ан Шә кә рім ақ ылы кемелденіп, ой ө рісі терең деп ө седі. Ақ ындық ө нерін де таныта бастайды.

1988 жылы Шә кә рім ақ талып, оның ө лмес, ө шпес мұ расы халқ ына қ айта оралды. Осы жылы ақ ынның “Жазушы” жә не “Жалын” баспасынан ө лең дер, ал “Ө нер” баспасынан ә ндер жинақ тары жарық кө рді. Тап осы жылы қ ажының 130 жылдығ ы Абай ауданы, 1998 жылы 140 жылдығ ы Семей қ аласы кө лемінде тойланды. Осы жылдар аралығ ында Семейдегі бір жоғ ары оқ у орнына қ ажы есімі беріліп, ескерткіші орнатылды, қ ала орталығ ындағ ы ү лкен бір даң ғ ыл ақ ын есімімен аталды. Мұ ның сыртында қ аладағ ы байырғ ы бір қ азақ мектебі ақ ын есімін иеленді.

Лирикасы. Қ ұ дайбердіұ лының лирикалық қ аҺ арманыда Абай кейіпкерлеріне ұ қ сас. Оның басынан қ уаныш пен кү йініш те, ү міт пен кү дік те ө теді. Кей сә ттерде мұ ң ғ а беріледі. Бірақ, бұ л қ ү рғ ақ пессимизм емес. Абай ө лең деріндегі сияқ ты Шә кә рімде де «жү рек», «тіл», «сө з» ұ ғ ымдары мол ұ шырасады. Лирикалық қ аһ арманының кө ң іл-кү йін, ахуалын бейнелеу мақ сатындаақ ын«жаралы жү рек», «улы жү рек», «жылы жү рек», «ет жү рек», «долы тіл», «ащы тіл», «тә тті тіл», «улы сө з» деген сияқ ты ұ ғ ымдарды образдылық пен пайдаланады. Кө п ретте ақ ынның лирикалық қ аһ арманы «таза жү рек» іздеу жолында «ет жү регін» қ олына алып, «сү м жү ректермен»айқ асады. Заман дең гейінен аса алмай пұ шайман болғ ан кө здерінде «дертті жү рекке» айналады. Шығ армашылық жолы- ның ө не бойында адамгершілік мә селесін, ардың тазалығ ын, имандылық ты бірінші орынғ а қ ойып отырады. «Арың сатпа, терің сат, адалды ізде», -дейді ақ ын. Бұ л мә селелерге ол ө з елінің перзенті тұ рғ ысынан қ арады. Ойғ абатты, толғ анды. Абайғ а жү гініп отырады. Ө зінің алғ ашқ ы шығ армаларының бірі - «Жастарғ а» атты ө лең ің де ақ ын ө зіне де, ө згеге де Абайды бағ ыт сілтеуші, жолбасшы ретінде ұ сынды. Ә лең де жас ақ ынның сезімталдығ ы мен керегендігі танылды. Сол кезде небары отыздан жаң а асқ ан Абайдың кемең герлігін, даналығ ын, парасатын бағ алай білудің ө зі Шә кә рімнің осы қ асиеттерін дә лелдей тү седі. 21 жасында жазылғ ан «Жастық туралы» ө лең інде Абайғ а тә н ө лең ө рнегі, сезім суреттері мол. Ө лең нің ұ йқ асы да, ө лшемі де ө згеше. Абайдың «Сегіз аяғ ымен» тамырлас. Ө лең де қ ыз сұ лулығ ымен қ оса жастық тың алаулағ ан жү рек бұ лқ ынысын, ыстық сө зім, ар-инабат мә селө лерін ақ ын ә серлі зерлейді.