Сурак. Синтаксисті оқыту әдістемесі

Ә дістемелік нұ сқ аулық: Синтаксис – грамматиканың қ ө лемді қ ұ раушы бө лігі. Синтаксис жү йесінің ішкі қ ұ раушылары – сө з тіркесі синтаксисі жә не сө йлем синтаксисі. Сө йлем синтаксисінің қ ұ раушылары – жай сө йлем синтаксисі жә не қ ұ рмалас сө йлем синтаксисі. Мә тін синтаксисі. Қ атысымдық синтаксис мә селелері

Сө з тіркесінің коммуникативтік бірлік – сө йлем қ ұ рау материалы. Сө з тіркесінің жасалуындағ ы синтаксистік байланыстар.

Қ азақ тілі синтаксисінің методикасы- жас буындарғ а тіл ғ ылымының озық табыстарының негіздерінде сө з тіркесі мен жай жә не қ ұ рмалас сө йлемдерден, қ азақ тілі пунктуациясынан терең, жү йелі, берік, саналы білім беру жолында қ олданылатын ең тиімді ә дістер мен тә сілдердің жиынтығ ы. Ол ә дістер: байқ ау ә дісі, тә жірибені талдау-жинақ тау ә дісі, бұ рынғ ы мұ раны ү йрену ә дісі, эксперт-анкета ә дісі.

Қ азақ тіл ғ ылымының синтаксис жө ніндегі зерттеулері- қ азақ тілі синтаксисі методикасының оқ ушыларғ а мең герту ү шін ұ сынылатын материалдары. Қ азақ тілі синтаксисі методикасының мазмұ ны мыналарды қ амтиды:

1. Синтаксистен орта мектеп оқ ушыларына берілетін білім кө лемін белгілеу.

2. Синтаксистен берілетін білімнің танымдық жә не тә рбиелік мә нін ашу.

3. Синтаксисті оқ ыту ә дістері мен тә сілдерін анық тау.

4. Синтаксисті оқ ытуғ а байланысты жү ргізілетін негізгі жұ мыстардың, жазба жұ мыстарының, жаттығ у жұ мыстарының тү рлерін белгілеу.

5. Қ азақ тілі синтаксисі методикасының ұ ғ ымдары мен терминдерін жасау.

Мектептерде сабақ тас қ ұ рмалас тақ ырыбын ө ту кезінде жаттығ у жұ мыстарының тө мендегідей тү рлері қ олданылып жү р:

1. Кө шіріп жазу жаттығ улары.

2. Диктант жазу тү рінде орындалатын жұ мыстар.

3. Ә деби мә тіннен сабақ тас қ ұ рмалас сө йлемдерді теріп жазу.

4. Жай сө йлемдерден сабақ тас қ ұ рмалас сө йлем жасау.

5. Берілген компонентті толық тырып, сабақ тас қ ұ рмалас сө йлем қ ұ рау.

6. Берілген схемағ а сү йеніп, сабақ тас қ ұ рмалас сө йлем жасау.

7. Берілген “Тірек сө з” арқ ылы сабақ тас қ ұ рмалас сө йлем ойлап жазу.

8. Бірың ғ ай баяндауышты жай сө йлемді, сабақ тас қ ұ рмалас сө йлемге айналдыру.

9. Сабақ тас қ ұ рмаластың бір тү рін екінші тү рге ауыстыру.

10. Кө п бағ ының қ ылы сабақ тасты екі компонентті бірнеше сабақ тас қ ұ рмалас сө йлемге айналдыру.

11. Сабақ тас қ ұ рмалас сө йлемнің тыныс белгілерін тауып қ ою.

12. Тыныс белгісінің схемасына қ арап, сабақ тас қ ұ рмалас сө йлемнің тү рін ажырату.

13. Мә тін қ ұ рау, мә тінде сабақ тас қ ұ рмалас сө йлемді пайдалану.

14. Магнитафонды пайдаланып, қ ұ рмалас сө йлемнің айтылу интонациясын анық тау.

15. Сурет бойынша шығ арма жазу, шығ армадан сабақ тастарды іріктеу.

16. Ерікті тақ ырыпқ а шығ арма жазу, тұ рақ ты сө з тіркестерін пайдалану.

Қ азақ тілі синтаксисін оқ ыту мә селесі. А.Байтұ рсыновтың қ азақ тілі синтаксисі туралы тұ жырымдары оны оқ ыту жө ніндегі соны пікірлер болып табылады. Ол синтаксистің теориясын бір жү йеге тү сірумен қ атар, оны мең гертудің жолдарын ұ сынды. «Ауыздан шық қ ан сө здің бә рі сө йлем бола бермейді, айтушының ойын тың даушы ұ ғ арлық дә режеде тү сінікті болып айтылғ ан сө здер ғ ана сө йлем болады» деп, сө йлемнің қ атысымдық қ ызметін айқ ындады. Синтаксистің ә р саласы туралы теориялық материалдардан кейін практикалық жұ мыстарды «ө лең мен жазылғ ан сө йлемдерді ө лең сіз тү рге айналдыру; сө йлем ішіндегі мү шелерін айырту; сө йлемнің қ ажет болғ ан тү рлерін білім алушылардың ө зіне тапқ ызу» тү рінде беріп, сө йлем мү шелерінің қ ай сө з табынан болатынын нақ ты мысалдар арқ ылы дә лелдеді. «Ауызбен сө йлесу» жә не «жазумен сө йлесудің» ерекшеліктерін анық тап, сө йлем жү йесінің сө йлеу ә рекеті тү рлеріне қ атысын айқ ындады.