Адам болмысы

Адам болмысы рухани жә не материалдық негіздерден қ ұ ралатыны дау тудырмайтын ақ иқ ат. Бұ лар Алла тағ аланың тү рлі қ уаттары. Рухани негіз – жоғ ары қ уат, ал материалдық негіз – тө менгі қ уат. Рухани болмыс жаннан жә не рухтан қ ұ ралады. Адам денесіндегі жан, яғ ни, қ азақ ша айтқ анда, шыбын жан, Ү лкен Жанның, яғ ни, Ғ азиз жанның, Алла тағ аланың жоғ ары қ уаты. Оның қ асиеттері Ғ азиз жанның қ асиеттеріне ұ қ сас – мә ң гілікті, толық білімді жә не толық лә ззатты. Жан тә нде орналасқ ан жә не онымен ү немі байланыста. Жан мен тә нді байланыстыратын – рух. Сонымен, рух жанның сә улесі, қ уаты, онымен ажырамас бө лігі, қ асиеті, тә нмен байланыстыратын қ ұ ралы, заттық ә лемнің ық палынан қ орғ анатын қ орабы, қ апшығ ы, сауыты, ішкі киімі тә різді.

Рух тә нмен адамның нә зік денесі, яғ ни перисприті арқ ылы байланысады. Нә зік дене – жартылай материалды, рухтың эфирлік, нә зік, ауа тә різді, адам пішіні бар, ө те нә зік, бірақ негізі заттық қ аситі бар денесі. Рух нә зік дене арқ ылы тә нді басқ арады. Ол ү шін нә зік денені ө зінің сә улесімен рухтандырады. Руханиланғ ан, рухтанғ ан нә зік дене рухтың ық палына кө неді. Ол неғ ұ рлым рухтанса, солғ ұ рлым рухтың ық палына тез бағ ынып, тә нді дұ рыс басқ ара алады. Нә зік болмыс, яғ ни, психикалық негіз, заттық болмыстың ық палына беріліп кетіп, нә псімен кө п былғ анса, ол тә нді де солғ ұ рлым нашар басқ арады. Осылай адам ө мірде нә псі ық палымен тү рлі қ ателіктер жіберіп, кү нә лі істерге барады. Рухани дамудың дең гейі осыны білдіреді. Рухани дамығ ан адамның нә зік болмысы рухтанып, ол жанның қ алағ ан ниетін жақ сы орындап, жанның ө з қ ұ марын қ андыруғ а толық мү мкіндік жасай алады.

Сонымен, адамның екі – рухани жә не материалдық – болмыстары бар. Рухани болмыс жан жә не рухтан қ ұ ралады, ал материалдық болмыс – психикадан, яғ ни нә зік денеден жә не тә ннен қ ұ ралады. Сонда математика ә дісін пайдаланып адам болмысын былай ө рнектеуге болады екен:

АДАМ = РУХАНИ БОЛМЫС + МАТЕРИАЛДЫҚ БОЛМЫС= (ЖАН + РУХ) + (НӘ ЗІК ДЕНЕ + ТӘ Н)

Адам ө мірі формуладағ ы осы тө рт қ осындының ө зара ү йлесімділігіне тікелей байланысты. Адам ө мірі осы қ ұ рамның ө зара байланысын сақ тау дең гейіне байланысты ө рлеу, не болмаса қ ұ лдырау дә уіріне жолығ ып, қ ұ былып отырады. Бұ л формула бү кіл адамзат ө мірі ү шін, сонымен бірге, ә рбір жеке адам ү шін де ө те маң ызды. Формуланы қ олданудың екі жолы бар. Оның біріншісі – бұ л ө мірдің негізгі мақ сатын тү сініп, сол мақ сатқ а жетуді ө зіне міндет етіп қ ойғ ан рухани жолдағ ы адамдар ү шін. Олар бұ л формуланың бірінші жартысын, яғ ни, рухани жағ ын алғ а қ ояды. Ал екінші жартысы, яғ ни, материалдық жағ ы, олар ү шін тек қ ана формуланың бірінші жартысын сақ тауғ а, яғ ни, ө мірдің тұ тастығ ы ү шін ғ ана керек. Басқ а сө збен айтқ анда, олар тә нді тек қ ана жан ү шін, жанның қ ұ лшылық етуі ү шін ғ ана пайдаланады. Олардың ө мірі – тә н қ ұ марын, нә псілерін толық ауыздық тағ ан, аскеттік ө мір.

Формуланы қ олданудың екінші жолы – жалпы кө пшілікке арналғ ан. Абай да, Шә кә рім де жалпы кө пшіліктің алдына қ ойғ ан нақ ты рухани мақ саты болмайтынын білдіреді. Сондық тан олар бақ ытты ө мірдің қ уаныш-қ айғ ысынан іздейді. Фә ни ә лемде ө зін бақ ытты сезіну ү шін адам формуланың екі жағ ын, яғ ни, рухани жә не материалдық жағ ын тең ұ стауы керек. Олар ү шін бұ л екі жарты қ ұ стың екі қ анаты тә різді. Қ ұ с екі қ анатын тең ұ стамаса бағ ытынан ауытқ ып кететіні тә різді, ә рбір адам, сонымен бірге, қ оғ ам, тіпті адамзат ө мірі осы екі қ анатты тең ұ станбағ анда дамудың тура жолынан ауытқ ып, қ ұ лдырау жолына тү седі. Тарих сахнасынан бір кездегі жетілді деген кө птеген мемлекеттер осылай жоғ алып кетті.