Билет №8

1.Ежелгі грек мә дениеті жә не оның тарихи маң ызы. Б. э.д. Ү ІІІ — Ү ІІ ғ.ғ.-да Грецияда рулық қ ұ рылым жойылып, қ ұ лиеленушілік қ оғ ам мен мемлекет қ алыптаса бастағ ан. Греция біртұ тас мемлекет болмағ ан жə не мұ нда бірдей халық тар ө мір сү рмеген. Ол дербес қ ала мемлекеттер — полистерден қ ұ ралғ ан. Ежелгі Грецияның қ ұ лиеленушілік қ оғ амына тə н негізгі мемлекеттердің қ атарынан Афины мен Спартаны атауғ а болады. а) Спартаның мемлекеті жə не қ ұ қ ығ ы Спартаның негізін қ алаушы ретінде Ликург патша саналады. Спартада ү стемдік қ ұ рушы класс ретінде спартиаттар — толық қ ұ қ ылы азаматтар саналғ ан, олардың саны 8 мың дай болғ ан жə не тек Спартада ө мір сү рген. Оларда жерге, малғ а жə не солардың жерінде жұ мыс істейтін илоттарғ а меншік қ ұ қ ығ ы болғ ан. Спартиаттардың ұ йымдасуы рулық сипатта болғ ан. Барлық спартиаттар ү ш рулық филге бө лінген, ə рбір фил — он «обағ а», ə рбір оба — он триакидке бө лінген. Спартада қ анаушы тапқ а илоттар — жауланғ ан аумақ тардың бас иген тұ рғ ындары мен пэриектер — жеке бостандығ ы бар, бірақ саяси қ ұ қ ық тарды иеленбейтін жə не Спартағ а тө лем тө лейтін тұ рғ ындар жатқ ан. Спартада мемлекеттік биліктің келесі органдары болғ ан. 1. Халық жиналысы — апелла, ол герусияның ұ сыныстарын қ абылдағ ан немесе олардан бас тартқ ан. 2. Герусия — ақ сақ алдар кең есі, 30 геронттан қ ұ ралғ ан, олардың ішіне екі патша — басилевстер «архагеттер) енген, бұ л Спартаның мемлекеттік қ ұ рылымының ө зіндік ерекшелігі. Архагеттер герусияғ а бағ ынғ ан жə не оның келісімінсіз ешбір маң ызды шешімді қ абылдай алмағ ан. 3. Эфарат — архагеттер мен герусияны бақ ылау функ-циясын жү зеге асыратын бес адамнан қ ұ рылғ ан комиссия. Спартадағ ы қ ұ қ ық тың негізгі қ айнар кө зі ретралар табылғ ан. Бұ л — Ликург патша шығ арғ ан Спартаның негізгі заң дары. Олардың ішінде ең маң ыздысы — «Ликург ретрасы». Афины мемлекеті жə не қ ұ қ ығ ы Афины мемлекетінің пайда болуы — б.э.д. Ү І ғ. Аяқ талғ ан ұ зақ процесс. Оның алғ ашқ ы кезең і ретінде басивелс Тесейдің реформаларын атауғ а болады, ол синойкизм деп аталатын тө рт тайпаның бірлестігін ұ йымдастырғ ан жə не Афинының еркін халқ ын сословиелерге бө лген: эвпатридтер — ақ сү йектер, гео- морлар — жер ө ң деушілер, демиургтер — қ олө нершілер жə не феттер — кедейлер. Біртіндеп эвпатридтер басилевстің билігін шектей бастайды, оның лауазымын мұ рагерлікке алу аяқ талады, ал оның функциялары жаң а сайланбалы лауазымды тұ лғ аларғ а — архонттарғ а ауысады. Архонттра алқ асын архонт — эпиним басқ арғ ан, ол мемлекетті басқ арып, сот функцияларын атқ арғ ан; екінші архонт — архонт-басилевс, ол абыздың міндеттерді атқ арып, діни істер бойыншасотты жү зеге асырғ ан; ү шінші —

архонт-полемарх ə скери басшылық ты жү зеге асырғ ан; архонт-тар алқ асының қ алғ ан алты мү шесі — архонттар-фосмофеттер

ə ділдікті жү зеге асырғ ан. Екінші жаң а басқ ару органы Ареопаг ақ сақ алдар кең есінің орнына келді. Ареопаг жоғ арғ ы сот органы болды, сонымен қ атар архонттарды сайлап, бақ ылағ ан. Осы кезде, б.э.д. Ү ІІ ғ., мемлекет бірқ атар округтар-навкрарийлерге бө лінеді, олар сол кездегі тайпалардың шегінде ұ йымдасады — ə р тайпада 12-

ден. Афиныдағ ы мемлекеттің пайда болуының екінші кезең і Солонның реформаларымен байланысты: олардың біріншісі —

сисахфия — қ арыздық қ ұ лдық ты жою; екіншісі — саяси қ ұ қ ық тар мен міндеттерді бө луде мү ліктік цензді орнық тыру,

барлық азаматтар мү ліктік ценз бойынша 4 топқ а бө лінді; бесжү здіктер, атқ амінерлер, зевгиттер жə не феттер; ү шіншісі

— жаң а сот органы гериэя қ ұ рылды; тө ртіншісі — жаң а басқ ару органы тө ртжү здік кең есі қ ұ рылды, ол ə рбір жыл

сайын алғ ашқ ы ү ш топтың азаматтары қ атарынан ə рбір тайпадан 100 адамнан сайланғ ан. Афины мемлекетінің қ ұ рылуының соң ғ ы, ү шінші кезең і болып Клисфеннің реформалары табылды, олар Афиныдағ ы рулық қ ұ рылымның қ алдық тарын толығ ымен жойды. Клисфен халық ты бұ рынғ ыша тө рт тайпағ а бө лудің саяси мə нін жойды.

35Енді Афины 10 аумақ тық филге (округтерге) бө лінді, олардың ə рқ айсысы ə ртү рлі аумақ тарда орналасқ ан жерлерден — 3

триттийден қ ұ ралды: қ алалық, тең із жағ асындағ ы жə не жер ө ң деушілік, бұ л қ аланың селолық жерлерден ү стемдігін

қ амтамасыз етті. Екінші реформағ а сə йкес, тайпалық бө лініске негізделген тө ртжү здік кең естің орнына Клисфен бесжү здік

кең есін қ ұ рды. Ол 10 филдің ə рқ айсысынан 50 ө кілден қ ұ ралды. Ү шінші реформа арқ ылы тағ ы да бір басқ ару органы — 10

стратег (ə скер басшысы) алқ асы қ ұ рылды, ол 10 филдің ə рқ айсысынан 1 адамды жинау арқ ылы қ ұ рылатын болғ ан жə не

қ алыптасқ ан қ ұ рылымғ а қ олсұ ғ ушылық ты болдырмау мақ сатында Клисфен халық жиналысында остракизм деп аталатын

ү рдісті енгізді (остракон — сайлаушы қ ұ рылымғ а нұ қ сан келтірушінің есімін жазатын бас сү йек). Бұ л Клисфеннің соң ғ ы

реформасы болды. Клисфеннің реформалары Афиныдағ ы мемлекеттің қ алыптасуының ұ зақ ү рдісін саудагерлердің, қ олө нершілердің жə не шаруалардың демостың рулық -тайпалық ақ сү йектерді жең уімен аяқ тады. Бұ л Афиныда б.э.д. Ү ғ.-да қ ұ лиеленушілік демократиялық мемлекеттің қ алыптасуына негіз болды. Бұ л мемлекеттің негізгі сипаты — еркін қ ұ лиеленушілердің, еркін кедейлердің жə не люмпендердің (ө ндірістік қ ұ ралдардан айырылғ ан адамдардың) қ ұ лдар мен етектердің (Афиныда орнық қ ан шетелдіктердің) ү стінен бірлескен ү стемдігі. Афинылық демократияның гү лдену кезең і — б.э.д. V — IV ғ.ғ. Мемлекеттік қ ұ рылым. Афиныдағ ы мемлекеттік биліктің

жоғ арғ ы органы болып халық жиналысы табылды, ал анық талғ ан нақ ты мерзімде — жылына 40 рет шақ ырылатын. Халық жиналысына тек жиырма жасқ а толғ ан толық қ ұ қ ылы афиндік азаматтар ғ ана қ атыса алатын. Шешім қ абылдау ү шін

6 000 адамның болуы міндетті болатын. Басқ арудың жоғ арғ ы органы болып бас жү здік кең есі табылғ ан, оғ ан ə рбір аумақ тық он фильден бір жылғ а жеребе арқ ылы сайланатын, 30 жасқ а толғ ан 50 азамат кіретін. Ағ ымдағ ы істерді шешу ү шін он комиссияғ а бө лінген, бұ л комиссия ə рбір фильден 50 ө кілден қ ұ ралғ ан. Жоғ арғ ы сот органы болып гелиэя табылды, ол 6 000 адам-

нан қ ұ ралады, оны ə рбір фильден жеребе арқ ылы бір жылғ а 36сайланатын 30 жасқ а толғ ан 600 адам қ ұ рады.Гэлия 501

мү шеден тұ ратын 10 алқ ағ а бө лінген (қ алғ ан мү шелері қ осымша деп саналатын). Заң жобаларын қ арастыру ү шін гелиэяда

номафеттердің — гелиэяның 1 000 мү шесінің ерекше алқ асы қ ұ рылатын. Мемлекетті басқ аруда лауазымды тұ лғ алар маң ызды роль атқ арғ ан. Олардың ішінде: стратегтер алқ асы — 10 адамнан қ ұ ралғ ан; бұ л лауазым-

ды тек ү йленген жə не жылжымайтын мү лкі бар азаматтар ғ ана иелене алатын; архонттар алқ асы — 9 адамнан қ ұ ралғ ан; олардың ə рқ айсысының нақ ты функциялары болғ ан; аполектер — мемлекеттік қ азынаны басқ арғ ан; — элленоттар — афиналық тең із одағ ының қ азынасын бас-қ арғ ан; — полеттер — мемлекеттік мү лікті басқ арғ ан; — логистер — лауазымды тұ лғ алардың ақ шалай есептерін қ абылдағ ан; — астиномактар — кө шелердегі тə ртіпті бақ ылағ ан жə не

т.б.

Сот жү йесі келесі сипатты иеленген: жоғ арғ ы сот органы гелиэя қ асақ ана адам ө лтіру жə не мемлекеттік қ ылмыстар

туралы істерді қ арастырғ ан; эфеттер соты абайсыз қ ылмыстар туралы істерді; онбірлік алқ асы — ұ рлық, тонауды; диэтеттер

соты — мү лік туралы азаматтың — қ ұ қ ық тық дауларды жə не қ ырық тар алқ асы — ұ сақ істерді. Ə скер. Бейбіт кезінде 18 бен 20 жас арлығ ындағ ы барлық афиндық азаматтар ə скери оқ удан ө тетін болғ ан. Соғ ыс жағ дайында 18 бен 50 жас аралығ ындағ ы азаматтардан ə скер жинақ талғ ан. Ə скер атты ə скерден, ауыр жə не жең іл қ арулы жаяу ə скерден қ ұ ралғ ан. Қ ұ қ ық тың негізгі сипаттары. Афиныдағ ы қ ұ қ ық тың ежелгі қ айнар кө зі ретінде ə дет-ғ ұ рып орын алғ ан. Заң дар б.э.д. 621

жылы пайда болғ ан. Алғ ашқ ы заң дар — драконт заң дары ə дет-ғ ұ рып жазбасы тү рінде болғ ан жə не ерекше қ атаң дық пен

ерекшеленген (қ ылмыстардың басым кө пшілігі ү шін ө лім жазасы кесілген). Кейіннен жү ріс-тұ рыстың жалпы ережелері

болып халық жиналысының қ аулылары табылғ ан. 37Жеке меншік институты Афиныда аса дамығ ан болатын.

Меншік мемлекетпен берілетін игілік ретінде қ арастырылғ ан. Шарттардың мына тү рлері афиндық қ ұ қ ық қ а тə н болғ ан

сату-сатып алу, жалғ а алу, серіктестік, тапсырма жə не комиссия шарттары. Отбасы жə не неке қ ұ қ ығ ында ə йелдердің толық қ ұ қ ылық қ а ие емес екендігі байқ алғ ан ə йел ə кесінің немесе кү йеуінің қ амқ орлығ ында болғ ан жə не ə рекет қ абілетсіз деп саналғ ан. Неке азаматтардың міндеті болып табылғ ан, ал оның басты мақ саты ретінде бала туу саналғ ан.

Қ ылмыстық қ ұ қ ық та қ ұ лдар мен еркін адамдарғ а қ олданылатын жазалар ажыратылғ ан. Қ ұ лдарғ а тек дене жазасы

қ олданылатын, ал еркін адамдарғ а ө лім жазасы, аластау, азаматтық қ ұ қ ық тардан айыру, айыппұ лдар мен тə ркілеу

қ олданылатын. Сот ө ндірісінде істі қ озғ аудың екі тə ртібі болғ ан: 1-сі — іс жү ргізуді тек жə бірленушінің ынтасы бойынша ғ ана қ озғ ау; 2–сі — кезкелген азаматтың немесе лауазымды тұ лғ аның ынтасы бойынша қ озғ ау. Іс бойынша шешім қ ұ пия дауыс беру арқ ылы шығ арылатын, ал дауыстар тең болғ ан жағ дайда сотталушы ақ талғ ан деп саналатын.

2.ХУІІ-ХУІІІ ғ асырлардағ ы Индонезия, Цейлон жә не Филлипин мемлекеттері. Индонезия архипелагы ірілі ұ сақ 1000 нан аса аралдардан тұ рады. XVII ғ.3млн. тұ рғ ындары бар. Халық тары мен тайпалары ә р тілде сө йлеп, ә леуметтік экономикалыұ дамудың ә р тү рлі дең дейінде дамыды. Саматура, Климантан (Борнео), Сулавеси т.б. аралдарында алғ ашқ ы қ ауымдық қ ұ рылыс ыдырап, таптық қ оғ ам пайда болды. Ява т.б. аралдарында феодалдық қ атынастар дамыды. Маджапахит XVIң, мемлекеті ыдырап, Португалияның басұ ыншылары келгенде, тә уелсіз мұ сылман мемлекеттері пайда болды.

Ява халқ ының мә дениеті жоғ ары дең гейде дамыды. Осы кезең ге дейін будда жә не индус храмдары сақ талғ ан, архитектуралық ө нерінде Индонезия халқ ының салт дә ндегінің ең кө рнектісі. XV ғ. Маджапихит империясы негізіндегі қ ұ рылыстар қ алалардың гү лденгенін кө рсетеді. Бағ алы металдар мен піл сү йегінен жасалғ ан ө рнектер, бағ алы маталардан жасалуымен ерекшеленеді. Бұ л Индонезия қ олө нершілерінің жоғ ары жетістіктерін кө рсетеді. Кө лең келердің вайанг қ уыршақ тар театры пайда болды. Оның мазмұ ны индустардың «Рамаяна» эпосымен сә йкес келеді. Жә не ол Индонезиялық тардың аң ыз ә ң гімелеріне де арқ ау болады. Би, музыка ө нер дамыды. Гамелонг қ ұ ралдарымен оркестрлер қ ұ рды

Ява тілі (кави) дамыды, кейінірек оны арнайы ә деп пен діни, салт дә стү рдің санскрит тілі ығ ыстырылды. Исламның енуі, европалық тардың Индонезщияғ а келуімен тығ ыз байланысты. Европалық тарды аралдардың қ ызық тырғ аны брыш, мускат, қ алампыр т.б. хош иістілер. Тидоре жә не Тернате сұ лтанаттары осы бағ алы ө німнің негізгі иелеріне айналды. Сондық тан шетелдіктер ең алдымен осы екі сұ лтанатты жаулап алуң а тырысты.

XVIIғ. ортасында Индонезиядағ ы ең ірі мемлекет Матарам ол Орталық Шығ ыс Яваны біріктірді. Мемлекеттің орталығ ы халық тығ ыз ораналасқ ан аймақ болды. Сұ лтан жоғ ары билеуші лауазымын атқ арды. Қ ауым мү шелеріне жерге салық тө леп отырдыү Ислам діні кеінен тарады. Бали аралдарында индуизм сақ талды. Бантам (Бат. Ява) ірі сауда орталығ ына айналды. Голандиялық тар Джакартаны қ аратып алып, оны Батавия деп атады. Аче, Гава мемлекеттерң де дамыды. 1652 жылы Голландиялық тар Матараманы бағ ындырды, 1667 жылы Бонгай контрактісіне сә йкес Гава мен Толл голландиялық тарғ а қ арады.1674 жылы Мадур князі Трунуджайя бастағ ан кө теріліс басталды. Оның мақ саты шетелдіктерді қ уу, жә не Маджапахит мемлекетін қ алпына келтіру. Акманпкрут I-II 1678жылы кө теріліс бастады. Бірақ кө терілістер сә тсіздікпен аяқ таллды. Бантам сұ лтаны 1684жылы, 1683ж. Тернатені қ олына қ аратты. Суматрада Ибн Искандер 1719 ж. Жең еді. XVIIIғ. Басында Англиямен соғ ыста Голландия жең іліске ұ шырады. Сулавеси, Калиманта, Сумантра аралдарында ағ ылшындардың факторийлері пайда болды. Ү стеріне Ү нді халқ ының ық палы зор болды. Боробудура скульптурасы дү ние жү зіндегі будда храмдарының іші

b. Филиппин Оң тү стік шығ ыс Азиялағ ы мемлекет.ХУ-ХУІ ғ.ғ. Филиппин жерінің алғ ашқ ы қ ауымдық қ ұ рылыс ү стемдік етті. ХУІ ғ асырда филиппинде жартылай жеодалдық княздық тар пайда қ алыптасты. 1521 жылы Магеллан бастағ ан Испан экспедициясы оны Сан Ласаро деп атады. 1564 жылы Испания Филиппинді бағ ындыру ү шін Легаспи бастағ ан экспедиция жіберді. Легаспи 1572 жылы филиппиннің орталық жә не солтү стік бө лігіндегі басты аралдардың жағ алаудағ ы аймақ тарын, оның ішінде Майнилу аралын басып алды. Арал отар елдің ә кімшілік орталығ ына айналды. Архипелагтың ішкі аймақ тарына бақ ылау орнату ү шін испандық тарғ а ондағ ан жылдар керек болды, оң тү стіктегі мұ сылмандар тұ ратын аймақ тарғ а олар ХІХ ғ. Іс жү зінде толық бақ ылау орната алмады. Испандар мұ сылманданғ ан басқ а халық тарғ а христиан дінін қ абылдатты. Испандық тардың зорлық зомбылық тары кө терілістер туғ ызды. ХУІІІ ғ. Отаршылдарғ а қ арсы халық тық стихиялы кү ресі ө рістеп, ол бұ қ аралық сипат алды. 1744 жылы 1762 жылы жеті жылдық соғ ыстың барысында ағ ылшын ә скерлері Маниланы жә не филиппиннің басқ а да аймақ тарын басып алып, бір жылғ а дейін ұ стады. ХІХ ғ асырда филиппинде капиталистік уклад пайда болды.

3.Тарихты кө рнекілік қ ұ ралдармен оқ ытудың функциясы мен мә ні. Оқ ушылардың ұ ғ ымдар мен тү сініктерін оқ ытылатын қ ұ былысты тікелей немесе оның бейнесінің кө мегімен қ абылдау арқ ылы қ алыптастыратын оқ ыту тү рі кө рнекі оқ ыту деп аталады. Тарих сабағ ында кө рнекі оқ ытудың атқ аратын рө лі ерекше. Тарихи оқ иғ алар қ айталанбайтын болғ андық тан оқ ушылардың ө ткен кезең қ ұ былыстарымен тікелей танысуына мү мкіндігі болмайды. Сондық тан тарихи білім кө зі ретінде тү рлі кө рнекі қ ұ ралдар пайдаланылады. Кө рнекі оқ ыту ө ткен кезең мен танысу кезінде сезімге ә сер етумен бірге ойлау жү йесіне де ық пал етіп, бірқ атар қ осымша қ ызметтер атқ арады.

Кө рнекі қ ұ ралдар тарихи фактілерді нақ тыландырып, оқ ушылардың білімін жаң ғ ыртады. Кө рнекілік тарихи қ ұ былыстардың мә нін ашып, негізгі тарихи ұ ғ ымдар мен заң дылық тарды қ алыптастыруды қ амтамасыз етеді.

Заттар мен қ ұ былыстарды тікелей немесе бейнелеудің (кө рнекілік) кө мегімен қ абылдауды басшылық қ а алып, ө ткен тарих туралы тү сініктер, бейнелі ұ ғ ымдар қ алыптастыратын кө рнекілікті сыртқ ы белгілеріне қ арай баспалық, экрандық, дыбыстық оқ у қ ұ ралдары деп топтастырылса, мазмұ нына жә не тарихи бейнесіне қ арай заттық, бейнелеу, шартты-кескіндемелік деп топтастыруғ а болады.

Мазмұ нына қ арай кө рнекі қ ұ ралдар былайша топтастырылады: а)табиғ и алып тү рдегі кө рнекілік (Египет пирамидалары, Коллизей, Қ ызыл алаң т.б.);

ә) Материалдық мә дениеттің тү пнұ сқ а заттары (археологиялық қ азбалар, ең бек қ ұ ралдары, нумизматика т.б.);

б) арнайы дайындалғ ан заттық кө рнекілік (макет, ү лгі);

в) бейнелі кө рнекілік (оқ у картиналары, репродукциялар);

г) шартты кескіндемелік кө рнекілік (сұ лбалық қ олжазба, тарихи картиналар, аппликация, сұ лба, диаграмма);

д) оқ ытудың техникалық қ ұ ралдары (оқ у фильдері, диафильм, диапозитив, компьютер, видеомагнитафон).

Заттық кө рнекілік тарихи ескерткіштердің бейнесін қ алыптастырады жә не кө не тарихтан білім алуғ а ық пал етеді.

Оқ у картинасы. Бейнелі кө рнекіліктің арасында мектеп курсы бойынша суреттер мен иллюстрациялар кең орын алады. Оқ у картиналары қ абылдауғ а жең іл болуы ү шін ашық бояулармен орындалады. Оқ у картиналары оқ иғ алық, типологиялық жә не мә дени болып бө лінеді. Оқ иғ алық картиналар нақ ты жеке оқ иғ алар туралы тү сінік береді. Олар тарихтағ ы шешуші кезең ді бейнелейді де одан кейін мұ ғ алімнің сюжеттік тү сіндірмесін қ ажет етеді. Оқ иғ алы картиналар сюжетті, ә ң гіме тү ріндегі баяндауды қ ажет етеді. Мұ ғ алімнің басшылығ ымен оқ ушылар оқ иғ аны, сюжеттік картинаны мынадай реттілікпен оқ ып ү йренеді: а) картина мазмұ нына жалпылама анық тама беру; ә) картинада бейнеленген оқ иғ аның уақ ытын, болғ ан жерін кө рсету; б) оның мазмұ нындағ ы басты жә не қ осалқ ы мә селелерге сипаттама беру; в) жалпы қ орытынды жасау.

Тұ рпаттық картиналар кө п қ айталанатын тарихи деректерді, сол дә уірге тә н типтік оқ иғ аларды кө з алдына елестетеді. Кейде оқ иғ алық картина тұ рпаттық картинағ а айналады. Бұ л жеке оқ иғ а сол дә уірге тә н типтік қ ұ былыс болып табылады. Мұ ндай картиналар қ оғ амның экономикалық, ә леуметтік қ ұ былыстарын бейнелейді. Оларды оқ ып-ү йренуде ең жиі қ олданылатын тә сіл - оқ ушылардың ө з кү штерімен білім кө зін ашуына кө мектесетін ә ң гімелесу тә сілі. Тарихи тұ лғ алардың портреттері бойынша оларғ а бағ а беру, сипаттау оқ ушылардың танымын арттыра тү седі.