Ежелгі Грекия тарихының негізгі кезеңдері, оның жалпы сипаттамасы.

Ежелгі Грекия тарихы Ежелгі Шығ ыс елдерінің тарихымен бір мезгілде жә не ө те тығ ыз байланыста дамыды. Мемлекеттіліктің алғ ашқ ы ошақ тары б.э.д. ІІІ м.ж. Балқ ан жартыаралының оң тү стігінде жә не оғ ан жақ ын аралдарда пайда болды. Ежелгі Грекияда мемлекеттіліктің қ алыптасуы полистің, жаң а ә леуметтік-саяси ұ йымдардың пайда болуымен байланысты болды. Жерге жә не дү ние-мү лікке жеке меншік орнады. Жер иелену қ ұ қ ы ә рбір тұ рғ ынның қ ауымда азаматтық қ ауымғ а қ атынасына байланысты болды. Бірақ, азаматтық қ ауымда жер еркін айналымда болды. Бұ л тауар-ақ ша қ атынастарының жедел қ арқ ынмен дамуына жол ашып, оның нә тижесінде экономикалық ө рлеу жү зеге асты.

Антик дү ниеде ежелгі Шығ ыс қ оғ амдарынан ө згеше қ анау формалары, ә леуметтік қ ұ рылымдар мен саяси ұ йымдар орын алды. Экономикалық жағ дай мен сыртқ ы саяси факторлардың ық палымен Шығ ыс тарихында деспоттық билік басымырақ рө л атқ арса, ал Грекия мен Римдегі ө згеше тарихи жағ дайлар республикалық саяси формалардың дамуына алып келді. Жаппай қ анау мен жергілікті халық ты қ ұ лғ а айналдырудың болмауы жә не Шығ ыспен салыстырғ анда қ оғ амдық ө мірде діннің аса зор рө л атқ армауы мә дениеттің дамуына жол ашты. Осылайша, алғ аш рет экономика, саясат, ә леуметтік қ ұ рылым, мемлекет, қ ұ қ ық, мә дениет салаларында жаң а қ атынастар пайда болып дамыды жә не де жаң а концепциялар, тү сініктер мен идеялар қ алыптасып, Еуропалық ө ркениеттің негізін қ алады.

Ежелгі Грекия тарихы тө мендегі кезең дер бойынша қ арастырылады:

1. Эгей ө ркениеті немесе крит-микен дә уірі (б.э.д. ІІІ-ІІ м.ж.).

2. Б.э.д. ХІ-ІХ ғ.ғ. Греция.

3.Архаикалық кезең дегі Греция (б.э.д VІІІ-VІ ғ.ғ.)

4. Классикалық кезең дегі Греция (б.э.д. V-ІV ғ.ғ.)

5. Эллинистік кезең дегі Греция (б.э.д. ІV ғ. ІІ жарт.-І ғ. ортасы).

Ежелгі Рим тарихы – ежелгі дү ние тарихын қ орытындылайтын, қ ұ л иеленушілік қ ұ рылыс дамуының ең жоғ арғ ы сатысы болып табылады. Рим республикасы б.э.д. ІІ ғ. ортасында Италияда қ алыптасқ ан қ уатты мемлекет болды. Ол Апеннин жартыраралында ө мір сү рген халық тар мен тайпаларды ө зіне қ аратып, Жерорта тең ізі ө ң іріндегі мемлекеттердің ішіндегі аса кү шті мемлекетке айналды. Б.э.д. І ғ.-б.э. ІІ ғ. Рим бү кіл Солтү стік Африканы, Еуропаның басым бө лігін жә не Алдың ғ ы Азияның елдерін бағ ындырды жә не аса ү лкен держава қ ұ рып, шамамен 500 жыл уақ ыт ө мір сү рді.

Ежелгі Рим тарихын тө рт кезең ге бө ліп қ арастырамыз:

1. «Патшалық кезең» (б.э.д. VІ ғ.) жә не ерте Рим республикасы кезең і (б.э.д. V-ІV ғ.ғ.)

2. Кейінгі Рим републикасы (б.э.д. ІІ-І ғ.ғ.) жә не ерте империя кезең і (б.э. І-ІІ ғ асырлары)

3. Жалпы қ ұ лиеленушілік қ ұ рылыс дағ дарысы мен Рим империясының саяси дағ дарысы кезең і (б.э. ІІІ ғ.)

4. Қ ұ лиеленушілк қ ұ рылыстың дағ дарысының терең деуі (б.э.ІV-V ғ ғ.).

3. ХІХ-ХХ ғ асырлардың археологиялық зерттеулері ғ ылым ү шін Грекия тарихының ежелгі кезең ін-Крит-Микены Грекиясын ашты. Археолог Г.Шлиман ежелгі Троя деревнясы тұ рғ ан жерде қ азба жұ мыстарын бастады. ХІХ ғ. 70 жылдарында ежелгі Трояның қ ирағ ан қ алдық тарын ашты, ал бұ дан кейін Микены мен Тиринфте қ азба жұ мыстарын жү ргізді. Ағ ылшын археологы А.Эванс ХІХ ғ. соң ында ХХ ғ. басында Крит аралында қ азба жұ мыстарын жү ргізіп, б.з.б. ІІІ-ІІ м.ж. ө мір сү рген Криттің ғ ажайып мә дениетін ашты.

Біздің ғ асырымыздың 30 ж. бастап, оң тү стік Грекияның батысында ежелгі қ ала Пилостың орнында сарайдың қ алдығ ы, «сызық» жазумен орындалғ ан микены жазбаларының ү лкен мұ рағ аты табылды.

Архаикалық жә не классикалық Грекия Афины, Олимпия, Дельф аудандарындағ ы грек қ алалары мен некрополдар қ азбаларының негізінде зерттелді. Археологиялық зерттеулер эллин дә уірін қ айта қ алпына келтіруде ө те кө п жұ мыс істеді. Ежелгі Пергам қ азбалары ерекше маң ызды болды. Ірі қ азба жұ мыстары сондай-ақ, Месопотамия территориясында, Грекияның ө зінің, Кипрдің, Италияның жә не Кіші Азияның тү рлі аймақ тарында жү ргізілді.

Кең естік кезең де елдің оң тү стігінде грек қ алаларының, жергілікті ежелгі халық тар қ алалары мен елді мекендерінің қ азба жұ мыстары жү ргізілді. Мысалы, Боспор археологиялық экспедициясы Боспор патшалығ ының территориясындағ ы бұ рын белгісіз болып келген: Тиритаку, Мирмекий, Илурат т.б. қ алаларды тапты. Қ азіргі Керчьтің территориясында – Пантикопейде Боспор патшалығ ының астанасын аршу жұ мыстары жү ргізілді. Солтү стік Кавказ жағ алауындағ ы: Фанагория, Патрей, Горгиппия жә не Кепы қ алалары да зерттелді. Меоттардың ірі қ аласы Танаисті зерттеуде табылғ ан қ азбалар грек тұ рғ ысынан алғ анда да, жергілікті тұ рғ ыдан алғ анда да ө те маң ызды материалдар берді.

Жерорта тең ізі жағ аларында орналасқ ан елдерде Рим қ ұ рылыстарының орасан кө п қ алдық тары сақ талғ ан.

2.Тайпиндердің шаруалар соғ ысы. Тяньго тайпиндер мемлекетінің қ ұ рылуы. Шетелдік басқ ыншылар келер қ арсаң ында феодалдық Қ ытайдың дағ дарыс терең деді. XIX ғ. 1-ші жартысында Қ ытайда ондағ ан шаруалар кө терілісі кейбір аймақ тарда ө ршіді. Қ ытайғ а ағ ылшындардың жү н, мақ та, маталарының ә келінуі 1842-18445жж. 3, 5 есе артты. Бұ л жергелікті ө ндірістің дамуын кедергі келтіріп, оның кө лемін қ ысқ артты. Отаршылдар қ арудың кө мегімен қ ытай халқ ын Опиуммен улап, нашақ орғ а айналдырды. Бұ ғ ан Боғ ды хан басқ арып отырғ ан ү кімет басшылығ ы қ арсы болғ анымен де елдегі феодалдық ақ сү йектер мен кө пестер ағ ылшындармен жасырын келісім шарттар жасасты. Соның нә тижесінде қ ытайда Англиядан ә келінене опиумның кө лемі 1840-1850жж. Аралығ ында 2, 5 есеге ө сті. Жерді жалғ а беру ө сті, кү міс ақ шалардың қ ұ ны кү шейді. Бұ л салық тө лейтін шаруалар мен қ олө нершілерге қ олайсыздық туғ ызды. Қ ытайдағ ы шаруалар кө теріліснің жетекшісі Хун Сюцюань болды. ОЛ Гуандун провинциясындағ ы шаруаның семьясында дү ниеген келген еді. 1843ж деревняда мұ ғ алімдік қ ызмет атқ арды. Ол Гуняжауғ а ғ ылыми атақ алу ү шін бірнеше рет емтихан тапсыруғ а келгенде, миссионерлермен танысып, христиандық негіздерін ү йренеді. Ол ө зін Исус Христостың кіші інісі ретінде таныстырып, жаң а діни ағ ымды уағ ыздайды. 3 манифест жазады 1.«Дү ниені қ ұ тқ арудың анық жолының гимні» 2. «Дү ниені оятудың анық жолы жө ніндегі ілім» 3. «Дү ниені танудың анық жолы жө ніндегі ілім» Хун Цюцюанььның негізгі идеясы- тең дікті уағ ыздау. Адамдар бір- біріне туыс, бірге. Ол «қ ұ дайғ а сиыну қ оғ амын қ ұ рды». Тең дік идеясы қ аналушы шаруалардың кү рес ұ ранына айналды. Гандун провинциясы мен қ атар Гунси провинциясының оң т.шығ ыс. Таулы аймақ тарлары кө терілістіғ негізгі базасына айналды. Қ озғ аушы кү ші шаруалар, кен мен кмір қ азушылар, Кедейлер, кө пестер, Цинь ө кіметіне қ арсы помещиктер де боды. 1849жылы Гуансидағ ы аштық тың басталуымен байланысты ө кіметеке қ арсы бас кө терулер ө ршіді. Манчжурларғ а қ арсы кү рес, кедейлер мен байлардың тең елуі негізгі ранғ а айналды. 1580жылы 11қ аң тарда Хун Сюцзюаньнның туғ ан кү нінде Циньтянь деревеясында кө терілістің басталуы жарияланып, «Тайпин-тянго»- «ізгілікке негізделген кө к тә ң ір мемлекеті» қ ұ рылды деп паш етті. Осы кезең нен бастап, кө рілісшілерді тайпиндер деп атайды. Тайпин мемлекеті 1851-1864жж.ө мір сү рді. Тайпиндер кө терілісі жең іліспен аяқ талды. Оның негізгі себептері-1. Пролетариат қ алыптасты 2. Шаруалар революциясы буржуазиялық революциямен ұ ласпады 3. Обьективті жағ дайлар пісіп жетілмеді 4. Халық тың жағ дайы да қ олайсыз болды. Англия, Франция, Ақ ш- таипиндерге қ арсы интервенция ұ йымдастырды, тайпин соғ ысы қ ытайғ а ұ лттық капиталдың дамуына жол ашты.

3.Мектептегі Қ азақ стан тарихы курсының мақ саты мен міндеттері, мазмұ ны мен қ ұ рылымы. Тарих - орта мектепте оқ ытылатын қ оғ амдық пә ндердің бірі. Тарихсыз қ оғ ам, халық, мә дениет болуы мү мкін емес. Бірақ сол тарихтың ө з шындығ ымен сақ талмауы, тарихтың шындығ ын адамдардың білмей жатуы ә бден мү мкін екендігіне кө з жеткізді. Сондық тан оның бә ріне де талдау жасау қ ажеттілігі туып отыр.

Қ азіргі кезең де Республикамыздың орта мектебінде Қ азақ стан тарихының оқ у материалының мазмұ нын пайдаланып, оқ ушыларды азаматтық пен елжандылық қ а, ө з Отаны – Қ азақ стан Республикасына деген сү йіспеншілікке тә рбиелеуде мектепте тарихты оқ ытудың маң ызы зор.

Ө з кезегінде ә рбір оқ ушы Қ азақ стан тарихы пә нін оқ ып - ү йренудің қ оғ ам ү шін де қ ажет екенін тү сінуі тиіс. Ө йткені бұ л пә н бү кіл адам баласы басынан кешкен тарихпен таныстыра отырып, ілгері даму ү шін, келешекті болжау ү шін аса қ ажет. Тарих – ерекше пә н, ол барлық негізгі ғ ылымдардың да тарихын оқ ытып ү йретеді.

Тарихты оқ ытудың мақ саттары мемлекет дамуының ә ртү рлі кезең дерінде ө згеріп отырды. Кең естік кезең ге дейінгі мектептерде тарихты оқ ытуда кө птеген объективтік жетістіктер болғ анымен, оның мазмұ нында ұ лыорыстық шовинизм, ұ лыдержавалық астамшылық басым болды. Қ азақ стандағ ы мектептердің ө зінде Қ азақ стан тарихына қ атысты мә селелер оқ ытылмады. Кең естік кезең де тарих пә нінің мазмұ нында жоғ арыда аталғ ан саяси белгілер коммунистік, таптық сипат алды.

Кең ес еліндегі одақ тас республикалардың кө пшілігінің мектептерінде сол республиканың ұ лттық тарихы жұ ртшылық тың талап етуімен 1958-1959 оқ у жылынан бастап қ ана оқ ытыла бастады. Оның ө зінде арнайы сағ ат бө лінбей, КСРО тарихына бө лінген уақ ыт есебінен, соның қ ұ рамында оқ ытылды.

Негізінен кең естік дә уірдегі республика мектептерінде Қ азақ стан тарихы пә ні факультативтік дең гейде ғ ана оқ ытылды. Белгілі тарихшы Е.Бекмаханов жазғ ан оқ улық отыз жылдай қ олданымда жү рді. Оның кө лемі де 6-7 баспа табақ тан аспай, отандық тарихты тым ү стірт баяндады. Бұ л сол кезең дегі замана тә ртібіне сай болды.

Республикамызда 1990 жылдан бастап халық ағ арту саласында ү лкен ө згерістер болып, Қ азақ стан тарихы мектептің оқ у жоспарына дербес пә н болып енгізілді.

Қ азақ стан Республикасы тә уелсіздік алғ алы ел азаматтарына Отан тарихын оқ ытып ү йретуге ерекше мә н беріліп отыр. Бұ л маң ызды істің бастаушысы да, ү лгі кө рсетушісі де ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтың ө зі болып келеді. Ол іргелі ең бектеріне қ оса жасағ ан баяндамалары мен сө йлеген сө здерінде де тарихтың маң ызын баса кө рсетіп отырады.

Тарихты оқ у деген «бұ л тә уелсіз Қ азақ станның азаматы ғ асырлар тоғ ысында ө зінің арғ ы-бергі тарихи жолын ой елегінен ө ткізіп, Кеше кім едік? Бү гін кімбіз? Ертең кім боламыз? Деген тө ң іректе ойласын деген сө з. Бұ л - ә рбір азамат туғ ан елінің, туғ ан халқ ының тарихы ешкімнен де олқ ы еместігін тү сінсін деген сө з.

Бұ л - ә рбір азамат тарих қ ойнауына ойша терең деу арқ ылы ө зінің ата-бабалары осындай кең -байтақ жердің лайық ты мұ рагері болуғ а ұ мтылсын деген сө з» - деп айтқ ан.

Осығ ан орай бү гінде Қ азақ стан тарихын оқ ытудың мақ саты - ежелгі дә уірден бастап бү гінгі кезең ге дейінгі қ азақ елінің тарихи даму жолы, қ азақ халқ ы тарихының ү здіксіздігі мен сабақ тастығ ы, оның дү ниежү зілік ө ркениеттілік ү рдісінде, Орта Азия елдері жү йесінде алатын орны мен атқ аратын рө лі туралы білім негіздерін мең герту, нақ тылы оқ иғ алармен таныстыру, студенттердің рухани қ ұ ндылық бағ дарлары мен кө зқ арасын қ алыптастыра отырып, халық тардың тарихы мен мә дениетіне қ ызығ ушылық пен қ ұ рметін дамыту. Қ азақ стан тарихы материалдары жастарды жоғ ары саналық қ а, ізгілікке, адамгершілікке, отаншылдық қ а, елжандылық қ а тә рбиелеуде де зор рө л атқ арады.

Осы мақ сатқ а сә йкес курсты оқ ытудың негізгі міндеттері:

-халқ ымыздың тарихын жастардың зердесіне қ ұ йып, оларды осы тарихтың тағ лымымен таныстыру;

-қ азақ жерін ежелгі уақ ыттардан бері мекендеген халық тардың шежіресін, кө птеген мың жылдық тар бойы тарихта кездесетін мемлекеттердің тағ дырын, Қ азақ стан тарихының орта ғ асырлардағ ы, жаң а жә не қ азіргі заман кезең деріне қ атысты кү рделі жә не қ арама қ айшылығ ы мол тақ ырыптарын зерттеу;

-қ оғ амның дамуы туралы ғ ылыми тү сінік қ алыптастыру;

-дү ниетаным тұ рғ ысынан адамзат ө ркениетінің мол байлығ ына қ атысты пікір тү ю, ө з халқ ымыздың тарихын барлап, оның мә дени қ ұ ндылық тары мен дә стү рлерін игеру;

-оқ ушыларды тарихи оқ иғ аларғ а ғ ылыми талдау жасап, саяси бағ а беруге, қ орытынды жасауғ а, алғ ан теориялық білімдерін іс жү зінде пайдалана білуге ү йрету;

-Отан тарихының сан ғ асырлар бойы жойылмай бізге жеткен мол мә дени мұ ралары мен рухани қ азынамыздың ә лемдік ө ркениетке қ осқ ан ү лесін анық тауғ а, ө зіндік бағ а беруге дайындау;

-жастарды қ оғ ам мен адамзаттың ежелгісімен, бү гінімен таныстырып, оларды ө ткен бабалардың ә леуметтік, адамгершілік тә лім-тә рбиесін ұ ғ ынуғ а бейімдеу;

-ұ лттық жә не жалпыадамзаттық қ ұ ндылық тарды қ ұ рметтейтін отансү йгіш азамат тә рбиелеу, ө з Отанына адал қ ызмет етуге жағ дай жасау;

-Қ азақ стан тарихындағ ы негізгі кезең дерге, аса маң ызды саяси оқ иғ алар мен ірі тұ лғ алы азаматтарғ а, елдің тарихындағ ы батырлар мн билерге ерекше тоқ талу тарихшылар алдында тұ рғ ан міндеттердің келелісі.

Орта мектепте Қ азақ стан тарихын оқ у барысында оқ ушылар білім алумен қ атар белгілі бір іскерлік дағ дылар мен біліктіліктерді игереді. Қ азақ стан тарихының аса маң ызды кезең дерін, ғ ылыми мә селелерін атау, негізгі тарихи кезең дерінің хронологиялық шегін білу. Қ азақ стан тарихының негізгі ғ ылыми мә селелерінің зерттелу жайы, ондағ ы тү рлі кө зқ арастар туралы тү сінігі болуы. Қ азақ стан тарихының дү ние жү зі тарихының қ ұ рамдас бө лігі екенін дә лелдей алу.

Қ азақ халқ ының шығ у тегін, этникалық тарихын, даму, қ алыптасу ү рдісін ашып кө рсете алу.

Кө шпелілер – дала ө ркениетінің тарихтағ ы орнын, дү ниежү зілік ө ркениетке қ осқ ан ү лесін білу. Қ азақ станның кө шпелі ө ркениеті туралы толық тү сінігі болуы.

Қ азақ станда мемлекеттіліктің тууы, дамуы, қ алыптасу ерекшеліктері туралы толық тү сінігі болу, Қ азақ стан жеріндегі мемлекеттер қ ұ рылымын дү ние жү зіндегі басқ а да мемлекеттер қ ұ рылымымен салыстыра білу.

Қ азақ қ оғ амының материалдық, рухани жетістіктері, оның ө зіндік ерекшеліктері туралы толық тү сінігі болу, сә улет ө нерінің басты-басты ескерткіштерінің тарихын білу, оларғ а сипаттама беру. Мә дениет қ айраткерлері: ғ алымдар, ойшылдар, ақ ын-жыраулар, сазгерлер қ ызметін айтып бере алу. Халық тың салт-дә стү рі, ә дет-ғ ұ рпы, наным – сенімдері туралы толық тү сінгі болу, исламның қ азақ қ оғ амындағ ы орынын айтып бере алу, Ұ лы жібек жолының тарихи маң ызын ашып кө рсете алу.

Қ азақ станның Ресей империясына қ осылуын, жаулап алуын, отаршылдық саясатын толық ашып кө рсету, ХVІІ-ХVІІІ ғ.ғ. қ азақ -жоң ғ ар қ атынастары мен ХVІІІ-ХХ ғ асырлардағ ы басты-басты ұ лт – азаттық қ озғ алыстарды, олардың себептерін, негізгі оқ иғ аларын, нә тижелері мен салдарын толық білу жә не оларғ а басшылық еткен тарихи қ айраткерлердің қ ызметіне бағ а беру.

ХІХ ғ асырдың соң ы мен ХХ ғ асырдың бас кезіндегі қ азақ тың ұ лттық интеллигенциясына, оның кө рнекті қ айраткерлерінің қ ызметіне сипаттама бере отырып, Қ азақ стандағ ы саяси партиялар мен ағ ымдардың, олардың бағ дарламаларының мә нін ашып кө рсету, «Алаш» партиясының қ ызметіне, оның бағ дарламасына бағ а беру.

1917 жылғ ы Ресейдегі саяси, революциялық оқ иғ алардың Қ азақ станғ а ә сері туралы толық тү сінігі болу.

20-30 жылдардағ ы ауыл шаруашылығ ының жағ дайын, бай қ ожалық тарын тә ркілеу, кө шпелі шаруашылық тарды кү штеп отырық шыландыру, кулактар мен байларды тап ретінде жою саясатының мә нін ашып кө рсете отырып, ауыл шаруашылығ ының қ ұ лдырауы, шаруалар наразылық тары, 1931-1932 жылдары болғ ан ашаршылық тың себептерін тү сіндіріп беру, олардың зардаптарын анық тау.

30-жылдарда болғ ан жаппай қ уғ ын-сү ргіннің мақ сатын, оның зардаптарын ашып кө рсету, оларғ а ө з кө зқ арастарын білдіру.

20-30 жылдардағ ы мә дениет саласындағ ы негізгі ө згерістерді айтып бере алу, олардың маң ызын тү сіну.

Қ азақ стандағ ы кө пұ лттылық тың себептерін, тү рлі тарихи кезең дердегі ұ лтаралық қ атынас саясатының жә не демографиялық жағ дайлардың мә нін ашып кө рсету, патша ө кіметінің қ оныс аудару, Кең ес мемлекетінің жаң а аймақ тарды, тың жерлерді игеру, Тә уелсіз Қ азақ стан Республикасының кө шіп-қ ону саясатының мә нін толық тү сіну.

Қ азақ стан Коммунистік партиясы мен комсомолының тарихы мен қ ызметі туралы толық тү сінігі болу.