лекция Психикасының дамуы тежелген балаларды арифметикалық есепті шешуіне үйрету әдістемесі

1. Психикасының дамуы тежелген балаларды арифметикалық есептерді шешуіне ү йретуде кездесетін қ иыншылық тары, олардың себебі. Ұ зын-қ ысқ а, ұ зынырақ -қ ысқ арақ, тең ұ зындық қ а байланысты ә ртү рлі деген тү сініктердің қ алыптасуы.

Ұ зын-қ ысқ а, ұ зындығ ы бойынша тең тү сініктерінің жасалуы секілді заттардың ө лшемдерін сипаттайтын олардың сапалары жайында тү сініктердің қ алыптасуының жұ мысын кө рсетеміз.

Тү зету мектебінде оқ итын оқ ушылар, тіпті жоғ арғ ы сынып оқ ушылары ұ зындығ ы бойынша заттарды салыстырып ұ зын-қ ысқ а сияқ ты мә нді белгіні сирек қ олданады, олар кө бнесе оны ү лкен-кіші деген жалпы сө збен алмастырады. Мұ ғ алім оқ ушылардың сө здігіне ұ зын-қ ысқ а терминіні кіргізіп жә не ө зінің сө йлеу тілінде сол терминдерді қ олдануына кү ш салады.

Ұ зын-қ ысқ а сө һ здерінің жасалуымен анық талуы мақ сатында сабақ кезінде мұ ғ алім белгілі бір ө мірлік жағ дайды тудырады. «Екі қ ораптың қ ақ пағ ына тү рлі-тү сті жолақ ты жапсыру қ ажет». (Мұ ғ алім бір ұ зын қ орапты жә не қ ысқ а қ орапты кө рсетеді.) Сендер ә рбір қ орапқ а қ андай жолақ ты таң дайсың дар (жолақ тардың ұ зындығ ы ә ртү рлі: бірі ұ зын, екіншісі қ ысқ а)? Неліктен сендер бұ л жолақ ты таң дадың дар? Мұ ндай тә жірбиелік тапсырманы орындау арқ ылы мұ ғ алім кү нделікті ө мірде белгілі бір жұ мысты орындағ ан кезінде заттардың ұ зындығ ын ескеру керек екендігін кө рсетеді. Ұ зын-қ ысқ а сө здерін анық тау жә не ұ зындығ ы бойынша заттарды салыстыру ү шін арнайы дидактикалық материал қ олданылады: қ ағ аздың, таяқ шаның сонымен бірге лента, шнур тілімі, тоқ ыма бау, сым, жә не т.б заттар. Мұ ндай қ ұ ралдар тек бір белгісі – ұ зындығ ы бойынша ө згешеленеді, бірақ басқ а белгілері бойынша қ алың дығ ы мен ені ұ қ сас келеді.

Сабақ та мұ ғ алім алғ ашқ ыда ұ зындығ ы бойынша едә уір ө згешеленетін екі жолақ ты кө рсетеді (1см жә не 10см). Одан кейін ұ зындығ ы бойынша ә ртү рлі, бірақ басқ а белгілері бойынша: биіктігі мен қ алың дығ ы бірдей заттар ұ сынылады. Мысалы: ұ зын жә не қ ысқ а шарф, ұ зын жә не қ ысқ а лента жә не т.б. оқ ышылар ә рбір затты ұ зындығ ына байланысты сипаттап беруі қ ажет. Одан соң ұ зын жә не қ ысқ а затардың бейнелері салынғ ан суреттер ұ сынылады: ұ зын-қ ысқ а белбеулер, сым, карандаш, сызғ ыш, т.б. оқ ушылар суреттерді атап кө рсете отырып, сол жағ ына ұ зын зат бейнелерін суреттейді, оң жақ қ а қ ысқ алары бө лінуі қ ажет. Сабақ кезінде оқ ушылар тә жірбиелік жұ мыстарды орындайды: бір орам жіптен ұ зын жә не қ ысқ а жіпті қ иып алады, ұ зын жә не қ ысқ а қ ағ аздан жасалғ ан жолақ ты ә ртү рлі тү спен бояйды.

Серуен немесе экскурсияда, ұ зындық белгілері заттардың басқ а да сапаларымен бірге кө рінеді, оқ ушылардың ұ зындық жайындағ ы кө рінісі қ орытындыланады. Оқ ушылар ұ зын жә не қ ысқ а жолды, ұ зын кө ше мен қ ысқ а кө лденең кө шені, бақ ылап жә не жол мен тратуардың ұ зындығ ы бірдей екендігіне кө з жеткізеді. Сондай-ақ екі жақ ын орналасқ ан столбтардың арасындағ ы сымдардың ұ зындығ ы мен қ ысқ алығ ын қ арайды. Келесі сабақ тарды мұ ғ алім оқ ушығ а басқ а да белгілері бар ұ зын заттарды бө луін ұ сынады. Мысалы: қ алың жә не жің ішке ине, жің ішке жә не қ ысқ а ине, ұ зын-қ алың, ұ зын-жің ішке ине. Мұ ғ алім барлық ұ зын инелерді айыруын сұ райды.

Оқ ытушы оқ ушыларды ұ зындық бойынша бір затты екіншісінің ү стіне қ ою жолымен оларды салыстыру тә сілімен таныстырады. Бұ ғ ан қ оса салыстыру кезінде салыстырылып жатқ ан заттардың оң жә не сол жағ ы бірдей болуына кө ң іл бө лінеді. Егер бір-біріне қ ою кезінде екі аяғ ы сә йкес келсе, онда заттардың ұ зындығ ы бір-біріне сай келеді.

Ұ зындығ ының айыршмашылығ ын кө рсетуді ү йрену қ ажет: зат қ аншалық ты ұ зынырақ (қ ысқ арақ).

Алғ ашқ ыда оқ ушылар ұ зын, қ ысқ а немесе ұ зындығ ына байланысты бірдей заттарды анық тай отырып, екі затты салыстырады. Заттардың саны салыстыру ү шін біртіндеп кө бею қ ажет. Мысалы: жолақ тан басқ ыш қ ұ растыру керек жә не оларды бір-бірімен ең ұ зынынан ең қ ысқ асына дейін қ ойып шығ у керек. Мұ ғ алім ұ зындығ ы бойынша жә не бірдей емес заттарды салыстыруды ұ сынады: «Қ айсысы ұ зынырақ: қ арындаш па ә лде сызғ ыш па?, Қ айсысы қ ысқ арақ: парта ма ә лде тақ та ма?», «Қ айсысы ұ зынырақ: пальто ма ә лде кө йлек пе?».

Мұ нан кейін оқ ушылар кө з алдына елестетіп ұ зындығ ы бойынша заттарды салыстырады, яғ ни сол уақ ытта оларды кө рмей елестетеді. Мысалы: каридор кластан ұ зынырақ, ал класс каридордан қ ысқ арақ, біздің кө шеміздегі жол мен тратуар ұ зындығ ы бойынша тең жә не т.б.

Оқ ушылар заттардың ө лшемдерін сипаттайтын тү сініктерін қ орытындылайтын кезде, ө мірлік жағ дайды қ ұ ру қ ажет, оларғ а тә жірбиелік тапсырма ұ сыну керек. Мысалы: дорожканы каридор мен асханағ а тө сеу керек (нақ ты жерді кө рсету керек): «Қ ай дорожка ұ зынырақ? Қ айсысы қ ысқ арақ? Не ү шін?».

Оқ ушыларда заттардың ү лкендігінің салыстырмалылығ ы жайында тү сінікті қ алыптастыру керек, мысалы, кесіндінің ұ зындығ ы. Кесіндіні салыстыру кезінде сол мақ сатпен екі сұ рақ қ ою қ ажет: «Қ ай кесінді ұ зынырақ? Қ айсысы қ ысқ арақ?». Кесінділердің ұ зындық тары ә ртү рлі бағ алануы мү мкін екенінін ескеру қ ажет. Бұ л қ андай кесіндімен салыстырылып жатқ анына байланысты.

Ұ зын-қ ысқ а белгілерін қ ортындылау ү шін оқ ушылар алдымен қ олдан бастап, содан соң сызғ ышпен ұ зын жә не қ ысқ а кесінділерді сызады жә не т.б.

Аналогиялық талаптар кө рнекі қ ұ ралдар мен дидактикалық материалдарды таң дағ анда, сондай-ақ биік-аласа, биіктігі бойынша тең, жуан-жің ішке, ен бойынша тең, тең сияқ ты белгілермен танысу кезіндегі жү ргізілетін сабақ тың ә дісінде талап етіледі жә не осы белгілері бойынша кө рнекі қ ұ ралдарды салыстыру қ ажет.

Ауырлығ ы бойынша заттарды ажырату. Оқ ушылардың білімдерінің дең гейін бақ ылау олардың бұ лшық ет сезімдерін біршама ә лсіз дамығ андығ ын кө рсетеді. Ү ІІІ типтегі мектептердің 1-сыныбының оқ ушылары ауырлығ ы бойынша заттарды ажырата алады. Олардың бұ лшық ет сезімін біртіндеп дамыта алатын жаттығ уларды ұ йымдастыру қ ажет. Оқ ушылар алдымен бұ лшық ет сезіміне ауырлығ ы бойынша заттарды ажыратады, нә тижесінде алғ ашқ ы тү сінік қ алыптасады: ауыр-жең іл, ауырырақ -жең ілірек. Салыстыруды ауырлығ ы бойыншы жә не шынының кө мегімен, гирдің қ ажеттінсіз кө рсету қ ажет. Таразының екі шынысына заттарды салады, оларды массасы бойынша ө лшеу қ ажет, ауыр заты бар жағ ы тө мен тү сіп, ал жең ілі – жоғ ары кө теріледі. Егер заттар массасы бойынша бірдей болса, таразының екі жағ ы тең дей болады.

Интелектісі бұ зылғ ан 1-сынып оқ ушылары заттардың массасын кө лемімен немесе орнымен ұ қ састырады. Мысалы: оқ ушылар 1кг болатын мақ та мен кішкентай 1кг болатын тұ зды кө ргенде, олар ә детте мақ таны кө п болғ андық тан ауыр деп, ал тұ з кішкентай болғ ан соң аз деп айтады. Оқ ушылар заттың кең істіктегі тұ рғ ан орнымен шаттастырмау ү шін ә ртү рлі заттардың ауырлағ ын салыстыруғ а кө птеген тә жірбиелік жұ мыстар ө ткізу қ ажет.

Кең істік тү сініктерінің дамуы. Оқ ушылардың кең істік тү сініктерін дамыту ү шін арнайы сабақ тар жү ргізіу қ ажет емес. 1-сыныптағ ы барлық оқ ыту жә не тә рбие жұ мысы баланың кең істіктегі тү сініктерін дамытуғ а бағ ытталу қ ажет: математика, ритмика, ә н-кү й, ең бек, ойын сабақ тарында, мұ ғ аліммен, тә рбиешімен ә ң гімелесу кезінде жақ ын-алыс, жоғ арыда-тө менде, алдында-артында, оң жағ ында-сол жағ ында, арасында, жанында деген сияқ ты тү сініктер анық талады. Алғ ашқ ы кү ннен бастап, сабақ та мұ ғ алім оқ ушыларды партағ а отарғ ызғ аннан кейін оқ ушылардың кең істіктегі тү сініктерін анық тайтын ә ң гімені ұ йымдастыру қ ажет. Ә ң гімелесу шамамен мынандай жоспарда жү ргізілуі мү мкін: «Балалар сыныптағ ы ө з орындарың ды жаттап алың дар. Қ араң даршы, мұ ғ алімнің столынан алыста отырсың дар ма, жақ ында ма? Кім мұ ғ алімнің столына ең жақ ын отыр? Кім алыста отыр? Ваня, кә не айтшы сенің алдың да кім отырады? Артың да кім отырады?». Есің де сақ та: сенің алдың да Надя есімді қ ыз отырады. Балалар, қ араң даршы сендердің ә рқ айсыларың ның алдың да кім отырады? Оң жағ ың да? Сол жағ ың да?

Оқ ушылармен бірге мұ ғ алім сыныпта жоғ арыда, тө менде қ андай заттар орналасқ андығ ын анық тайды жә не т.б.

Одан соң мұ ғ алім қ андай кең істіктегі заттарды ең бірінші қ алыптастыру керектігін айтады. Олардың қ алыптасуы мен барлық сабақ тарда, ойындарда жұ мыс жү йелі тү рде ө ткізіледі. Мысалы, оң жақ тан жә не сол жақ тан деген тү сініктерді қ алыптастыра отырып, мұ ғ алім алдымен оқ ушылардың қ ай қ олы оң, қ айсысы сол екені туралы білімдерін тексеріп алады жә не кү нделікті олар оң жә не сол қ олдарымен не істейтіндігін сұ райды. Содан кейін ол сол жә не оң аяқ ты, сол жә не оң кө зді, сол жә не оң қ ұ лақ пен сол жә не оң бетті кө рсетуін сұ райды жә не т.б. бұ л тү сініктерді қ ортындылауғ а дидактикалық ойындар қ олданылады.

Кең істіктегі тү сініктер тә жірбиелік тапсырмаларды орындағ ан кезде тұ жырымдалады. Мысалы: «Кітаптарды сол жақ қ а қ ойың дар. Дә птерді ө здерің нің алдарың а қ ойың дар. Ручканы оң қ олдарың а алың дар. Сол қ олдарың мен дә птерді ұ стаң дар» немесе «Парақ тың ортасына қ ызылмен дө ң гелек сызың дар, оның сол жағ ына кө кпен, оң жағ ына – аспан кө кпен сызың дар. Айтың даршы, дө ң гелектер қ алай жатыр?» жә не т.б.

Заттардың кең істікте қ алай орналасқ андығ ын білдіретін сө здерді қ олдана отырып, оқ ушылардан ауызша жауапты талап ететін сыныпта жағ дай туғ ызу қ ажет. Мысалы: мұ ғ алім математика сабағ ына арналғ ан кө рнекі қ ұ ралдарды орналастыруды сұ райды: «Жоғ арығ а шырша қ ой, тө менгі жақ қ а саң ырауқ ұ лақ қ ойып, оның астына сандарды жаз».

Сюжетті картиналарды қ арастыру бойынша жұ мыспен заттардың кең істікте орналасуын анық тайтын тапсырмалар балаларғ а ө те пайдалы.

Ө мірлік жағ дайларды, арнайы ойындарды қ ұ растыру, дене шынық тырумен, қ ол ең бегімен айналысу оқ ушылардың кең істік тү сініктерін жү зеге асыруғ а жә не дамытуғ а кө мектеседі.

2. Арифметикалык есептерді шешудің алдында ө ткізілетін дайындық жұ мыстың мазмұ ны, ө згешілігі. Сандық тү сініктердің дамуы. Пропедевтикалық кезең де, балалар ә лі 10-ғ а дейінгі сандармен таныспай жатып, мұ ғ алім 1-сынып оқ ушыларына сандық тү сініктерді дамыту тапсырмаларын қ ояды.

Ү ІІІ типтегі мектептің 1-сыныбына келген оқ ушылардың кө бісінде сандық тү сініктері қ алыптаспағ андығ ы белгілі. Олардың біразы элементтердің санының кө птігі бойынша емес, олардың кең істікте орналасқ ан орнына байланысты деп айтады. Мысалы: егер оқ ушығ а 5-6 ү лкен шар мен 8-10 кішкентай шар кө рсетіп, «Кө п шар қ айда? Жә не аз шар қ айда?» - деп сұ рақ қ ойғ анда, олар ү лкен шарларды кө п, ал кішкентай шарларды аз деп жауап қ айтарады. Егер заттар бір-бірінен алыс орналасқ ан жағ дайда, ақ ыл-есі кем оқ ушылар мұ ндай жағ дайда аралары алшақ шарлар кө бірек, ал жақ ын тұ рғ ан шарлар азырақ деп санайды, тіпті оның саны кө п болса да. Сондық тан да заттарды алыс қ ашық тық та жә не жақ ын қ ашық тық та орналастыру қ ажет.

Белсенді сө йлеу тілінде ереже бойынша бірнеше, біраз сө здерін қ олданбайды. Бұ л сө здер нақ ты қ олданысқ а тү спегендіктен, сондық тан олар балаларғ а қ иындық тудырады.

Оқ ушыларды сандық тү сініктерді қ алыптастыруғ а дайындық кезең інде олармен бірге заттың жиынтық жұ мысы жұ ргізіледі.

Кө рнекі қ ұ ралдар ретінде заттық қ ұ ралдар (оқ у керек-жарақ тары, жемістер, кө кө ністер, ойыншық тар, табиғ и материал), трафарет тү ріндегі заттардың бейнеленуі суреттер, кестелер, сандық фигуралар, ойын тү рлері: домино, балалар ыдыс-аяғ ы жә не т.б қ олданылады.

Оқ ушыларғ а сандық тү сініктерді дамыту тапсырмаларын бере отырып, мұ ғ алім кө п, аз, біршама, біраз тү сініктерін анық тау жә не тұ жырымдау мақ сатымен жұ мысты бастайды. Мысалы: мұ ғ алім екі гү л салынғ ан вазаны кө рсетеді. Бір вазада гү лдер кө п, ал екіншісінде – 3, 4 (аз). Мұ ғ алім гү л қ ай вазада кө п, қ ай вазада аз екенін сұ райды. Оқ ушылар алдымен бір-біріне еліктеп, одан соң ө з беттерінше кө п, аз сө здерін дұ рыс қ олданып сө йлемді қ ұ растыра бастайды. Мысалы: «Ақ вазада гү л кө п, ал қ ызыл вазада гү л аз» жә не т.б. Онан соң қ орап пен стакандағ ы қ арындаштар ұ сынылады. Оқ ушылар «аз» жә не «кө п» деген сө здерге сө йлем қ ұ растыру қ ажет. Сол уақ ытта, заттық жинақ тық қ арастырып жә не оларғ а сандық бағ аны бере отырып, оларды заттың бірлігінен тұ ратындығ ын нұ сқ ау керек. Осы мақ сатпен жиынтық тан бір зат бө лініп шығ ады.

Ары қ арай балалар берілген жиынтық қ а заттың бірлігін қ осады немесе азайтып, ө здеріне тиімді қ орытынды жасайды. Мысалы: «Вазадан бірнеше гү лдерді алып, олардан букет жасаймыз. Вазада қ анша гү л қ алды?». «Вазада аз гү л қ алды. Вазада біршама гү л қ алды» - деп оқ ушылар жауап береді.

Сондай-ақ картиналар да қ арастырылады. Мысалы: карзинада саң ырауқ ұ лақ тар кө п, карзинаның жаныныда аз саң ырауқ ұ лақ тар жатыр (біршама, біраз). Мынадай да жұ мыс жү ргізіледі: мұ ғ алім дә птерде 2-3торды бояуды сұ рап, дә птердің бетіндегі кө п тордың азын бояғ анына оқ ушылардың назарын аударады. Қ ол ең бегі сабағ ында оқ ушылар сә біз жасады. Мұ ғ алім оқ ушылардың жұ мысының жә не бір оқ ушының жұ мысын кө рсетеді: «Біздің сыныптағ ы оқ ушылар қ анша сә біз жасады? Бір оқ ушы қ анша сә біз жасады?». Одан соң мұ ғ алім оқ ушыларғ а кө п, аз, біраз, бірнеше деген сө здермен бірнеше сө йлемді толық тыруды сұ райды, мысалы: «Орманда ағ аштар.... Сыныпта парталар.... Сыныпта столдар.... Карзинада алмалар.... Ал Сашаның қ олында алма....».

Ө зінің бұ рынғ ы тә жірибесін қ олдана отырып, оқ ушылар кө пті сипаттайтын сурет бойынша сө здерден сө йлем қ ұ растырады. Интелектісі бұ зылысы бар оқ ушылардың сандық тү сініктерін дамыта отырып, тек кө ру анализаторына сү йеніп қ ана қ оймай, сондай-ақ есту жә не сипап сезу анализаторына тірек болады. Осы мақ сатпен оқ ушылар дыбыстың санын есту арқ ылы ажырата алатын дидактикалық ойындар ұ йымдастырады.

Бұ лшық ет сезімдерін дамытатын ойындардың маң ызы ө те зор, мысалы: «Қ апшық тың ішінен оң қ олың мен кө п кубик, ал сол қ олың мен аз кубик ал» немесе «Мен сенің қ ай қ олың да кө п жаң ғ ақ, ал қ айсысына аз жаң ғ ақ салғ анымды тапшы?» (Мұ ғ алім оқ ушылардың арқ асынан барып кө зін жауып, оның оң жә не сол қ олдарына жаң ғ ақ тарды салады).

Оқ ушылардың назарын кө п элементтердің ішінен алғ ан кезде олар азайып, ал қ осқ ан кезде кө бейетіндігіне аудару керек. Мысалы: «Қ орапта кө п қ арындаш бар, олардың ішінен бірнеше қ арындаш алайық. Қ орапта аз қ арындаш қ алды».

Сабақ кезінде кө п, аз, біраз, бірнеше тү сініктерін анық тау жане тұ жырымдау мақ сатымен, мұ ғ алім оқ ушыларды болды, қ алды, барлығ ы, бірігіп деген сияқ ты сө здермен таныстырады. Оқ ушылар мынаны бақ ылайды: егер белгілі бір заттардың санын жиынтық тан алатын болса, онда олар азаяды, ал егер де ү стіне қ осса, екі-ү ш жинақ тың заттарын біріктірсе, онда олар кө бейеді.

Ең кө п зейінді заттық жиынтық ты салыстыруғ а бө лу қ ажет. Оқ ушылар заттың кө п немесе аз екендігіне жауап бере алмайтындай жағ дай туғ ызу керек. Мысалы: мұ ғ алім, «Ыдыс-аяқ наборынан оқ ушыларғ а вилькамен қ асық тарды кө рсетіп айтады: «Міне қ асық тар, міне вилькалар. Қ анша вилька бар? (кө п). Қ анша қ асық бар? (кө п). Қ айсысы кө бірек қ асық па, ә лде вилька ма? Қ алай тексереміз?» Алдымен мұ ғ алім оқ ушылардың айтқ анын тың дап алады. Кө п оқ ушылар қ асық пен вильканы санап шығ уды ұ сынады. «Ал тағ ы да қ алай білуге болады?» - деп мұ ғ алім сұ райды. Жауап жоқ. Сонда мұ ғ алім бір қ атар қ асық қ ойып шығ ады. Ә рбір қ асық тың астына вилькаларды қ ояды. «Ә р қ асық тың астына 1вилька қ ойдық, бір вилька артылып қ алды. Қ асық кө п па, вилька ма? Қ асық аз ба, ә лде вилька ма?».

Ақ ыл-есі кем оқ ушылар бірінші сұ рақ қ а дұ рыс жауап беріп, кө бінесе екінші сұ рақ қ а жауап бере алмайды немесе дұ рыс емес жауап береді. Сондық тан анологиялық сұ рақ тардың біреуіне болса да жауап берсе, жиі қ ойып тұ ру керек. Оқ ушылар санаудың қ ажетінсіз жиынтық тарды салыстыру тә сілін мең геру ү шін, неғ ұ рлым дидактикалық материалдармен кө бірек жаттығ улар жү ргізу қ ажет, мысалы: мынау кө к жә не қ ызыл дө ң гелектер «Оларда қ ай дө ң гелектер кө бірек (азырақ) деген сұ рақ қ а жауап бере алатындай етіп орналастыр» немесе «Мына қ уыршақ тарғ а доп жетеді ме? Қ айсысы кө бірек: қ уыршақ па, доп па? Қ айсысы азырақ?».

Алдымен аз ғ ана элементтер жиынтығ ын жә не біреуге ғ ана айырмашылығ ы бар жиынтық ты алу керек.

«Қ айсысы кө бірек: алма ма немесе алмұ рт па? Қ айсысы азырақ: алма ма немесе алмұ рт па? Алма мен алмұ ртты тең естіру ү шін не істеу қ ажет?».

Оқ ушығ а екі тә сілін кө рсету қ ажет:

1. Алмұ рт қ анша болса, алманы да солай істеу қ ажет (бір артық алманы алу).
2. Алма қ анша болса, алмұ ртты да солай істеу қ ажет (бір алмұ рт қ осу)

Одан кейін сонша, тең дей, бірдей тү сініктерін ұ ғ ындыруғ а бірдей жұ мыс

жү ргізіледі. Бұ л тү сініктер ақ ыл-есі кем оқ ушыларғ а ө те қ иын болады, бұ ны олар тек кө рнекі қ ұ ралдармен немесе дидиактикалық материалдармен жұ мыс жү ргізгенде ғ ана игеруі мү мкін, мысалы: «Сыныпта ә рбір партада оқ ушылар бір-бірден отырады. Біздің сыныпта парта қ анша болса, сонша оқ ушы. Парталар мен оқ ушылар тең дей (бірдей)». Мұ ғ алім барлық оқ ушыларғ а осы терминдарді оқ ыта отырып, оларды қ олданады. Бұ л оқ ушыларғ а қ айта-қ айта қ айталатып, содан ө здерінің сө йлеу тілінде қ олдануын айтады.

Сонша, тең, бірдей тү сініктер «Картиналық жоқ», «Картиналық домино» ойындарында қ орытылады.

Дайындық кезең індегі математиканы оқ ытудың ұ йымдастырылуы.

Сабақ тың пропедевтикалық кезең і баланы математикағ а қ ызығ ушылығ ын оятып жә не дамытатындай етіп ұ йымдастырылуы қ ажет. Сондық тан сабақ тың ұ йымдастыру формасы бірың ғ ай болмау тиіс. Бұ л кезең де оқ ушыларғ а ө лшемі бойынша орналасқ ан жері, формасымен жә не т.б заттарды салыстыру бойынша кең кө лемді материал ұ сынылатындай экскурсиялар жү ргізіліп тұ рғ ан дұ рыс. Экскурсиялар мектеп шеберханасына, мектепішілік учаскеге, саябақ қ а ұ йымдастырылады.

Математика сабағ ының белгілі бір бө лімі бө лмеде ойнау ү шін дене шынық тыру залында ө ткізілуі мү мкін. Оқ ушылар ойын кезінде алғ ан білімдерін тұ жырымдап, сонымен бірге оны практика кезінде қ олдана алады. Сабақ кезінде оқ ушылар кең істікте ө здерінің бейімделуін жә не ө лшемдері бойынша заттарды айыру іскерлігін кө рсете алатындай ө мірлік жағ дай туғ ызу қ ажет. Қ ұ рылыс конструктрімен ойнауды ұ йымдастырғ ан дұ рыс. Мұ ндай ойындар кең істікте оқ ушылардың жақ сы бейімделуіне мү мкіндік туғ ызады.

Сабақ та ұ йымдастырылғ ан кезінде математиканы оқ ытудың ө мірмен тығ ыз байланыстылығ ын ұ мытпағ ан жө н. Сабақ ү шін таң дап алынғ ан материал бала ү шін ө мірлік-тә жірибелік маң ызы болуы қ ажет. Сабақ оқ удан алғ ан білімді оқ ушы ойын жә не тә жірбиелік ә рекеттерде, яғ ни кү нделікті ө мірге оғ ан керектігін тү сіну керек.

Бұ л кезең де математика сабақ тары жетерліктей кө рнекі қ ұ ралдар мен дидактикалық материалдармен жабдық талуы тиіс. Сабақ та ә серлі дидактикалық материалдарды, қ абырғ а кестелерін, жемістер, кө кө ніс, ағ аш, саң ырауқ ұ лақ, қ ұ стар, жануарлар жә не т.б бейнеленген трафарет наборы, қ ұ м жә шігі, дыбыс шығ аратын ә ртү рлі ойыншық тар, домино, мозайка сияқ ты ойындарды, сонымен қ атар оқ у қ ұ ралдары, табиғ и материал, жеміс пен кө кө ністерді (оқ ушылар оларды экскурсия кезінде жинайды) қ олдану керек. Бір баланың зейінінің тұ рақ сыздығ ын жылдам шаршағ ыштығ ын, қ озғ ыштығ ын жә не екіншілерінің пассивтілігі мен инерттілігін ескере отырып, кө мекші мектептегі мық ты мұ ғ алімдер кө рнекі қ ұ ралдарды қ олдану мен қ атар оқ ыту ә дістеріне тү рлендіруге тырысады. Кө мекші мектептің 1-сынып оқ ушысы ұ зақ тың дауды, бақ ылауды, сурет салуды, тіпті ойнай алмайды. Сондық тан оқ ыту ә дісінің кезектесуі, сабақ уақ ытында бір ә рекеттің екіншісімен алмасуы оқ ытудың тиімділігін қ олданады. Математика сабағ ындағ ы пропедевтикалық кезең де мұ ғ алім мектепке дейінгі мекемелерде қ олданылатын дидактикалық ойындарды жә не т.б ә дістерді қ олданады. Осымен қ атар ә ң гімелесу, бақ ылау, тә жірибелік жұ мыстар, оқ улық пен жұ мыс жә не т.б.

Алғ ашқ ы сабақ тардың мазмұ ны барлық оқ ушылардың қ ызығ ушылығ ын арттыру қ ажет. Пропедевтикалық кезендегі негізгі принцип мұ ғ алімнің жұ мыстарының сыныптық ұ жыммен жә не ә рбір сабақ тағ ы оқ ушылардың ө зіндік жұ мыстарымен ү йлесуі қ ажет.

Мұ ғ алім балағ а деген адамгершілік қ атынасын кө рсету керек, сонымен бірге бақ ылап, оның оқ у, ойын ә рекетін мадақ тап отыру тиіс. Бұ л кезең де балаларды оқ ытудың кепілі баланы кү нделікті оқ ыту, тек оның дамуының актуальды дең гейін ғ ана емес, сонымен бірге потенциальды мү мкіндіктерін оқ ыту болып табылады, баланың жеке қ асиеттеріне сү йеніп оларды дамыту керек.

Пропедевтикалық кезең де мұ ғ алім сабақ ты оқ ушылардың білімі мен математика сабағ ына деген дайындығ ы кө рінетіндей етіп қ ұ рады жә не сонымен қ атар заттардың ө лшемдері туралы кең істік жә не сандық тү сініктерін қ ұ ру жә не анық тау болып табылады. Бұ л материалды мұ қ ият жоспарлағ анда ғ ана мү мкін болады. Мұ ғ алім қ андай сабақ та тексеруді, қ андай сабақ беруді, қ андай дағ дылырды қ ұ руды кү нделікті жоспарлап отырады.

Сабақ тың жоспарын мысалғ а келтіріп кө рейік:

Сабақ тың тақ ырыбы: «Заттардың ө лшемдері туралы тү сініктерді қ алыптастыру: + ү лкен, - кіші».

Сабақ жоспары:

1. Есептің шамасының бө лінуі.

А) 1-ден ары қ арай сана

Б) кері қ арай сана

В) қ арындаштарды сана

Г) қ арындаштарды қ орапқ а жинап кері қ арай сана

2. Заттың ө лшемдері туралы тү сініктерді қ алыптастыру: ү лкен-кіші.

А) тә жірбиелік тапсырмаларды ө мірлік жағ дайда орындау

Б) дидактикалық материалдарды қ арастырғ ан кезде ү лкен-кіші тү сініктерін қ алыптастыру;

Бейнеленген заттардың ө лшемдері бойынша картиналарды дифференциациясы: сол жақ қ а ү лкен заттар бейнеленген картиналарды, оң ғ а кішілерін бө лу. Дә птерге ү лкен-кіші дө ң гелектер сызу.

3. Заттардың ө лшемдері туралы тү сінікті қ орыту.

Ү лкен жә не кіші шариктер мен алмаларды жасау. Ү лкен шарик пен алмаларды қ орапқ а, ал кіші шарик пен алмаларды кіші қ орапқ а салу.

4. «Шарик қ ай қ олымда» ойыны.

Кө мекші мектептегі оқ ушылардың жылдам шаршағ ыштығ ын ескере отырып, олардың зейіні мен жұ мысқ а қ абілеттілігін 45минут бойы ұ стап отыру мү мкін емес, мектептің педагогикалық кең есінің шешімімен пропедевтикалық кезең сабақ тары 30-35минутқ а қ ысқ артылуы тиіс. Сабақ тан қ алғ ан 10-15минутта мұ ғ алім оқ ушылармен сандық, кең істік жә не уақ ыттық тү сініктерін дамытуғ а арналғ ан қ имыл ойындарын ұ йымдастырады, қ озғ алыспен байланысты ө лең дер, санамақ тар ү йретеді т.б.

Пропедевтикалық кезең нин біраз уақ ыты математика пә ні бойынша дә птермен жұ мысқ а кетеді. Мұ ғ алім оның басқ а дә птерден айырмашылығ ын кө рсетеді, бұ л дә птермен қ алай жұ мыс керектігін айтады, дә птерге ұ қ ыптылық пен қ арауды айтып тү сіндіреді.

Пропедевтикалық кезең де балалар қ арындаш пен ручка ұ стауды, кө лденең жә не тігінен сызуды ажыратуды ү йрену қ ажет. Мү мкін болатын жаттығ улар:

1. Нү кте қ ою; Сызғ ыш ү стіне нү кте қ ою.
2. Сызық тардың қ иылысу нү ктесін қ ою
3. Тордың ортасына нү кте қ ою, нү ктені солғ а (оң ғ а) жә не жоғ арығ а, тордың бұ рышына қ ою
4. Тақ тадағ ы белгі бойынша нү кте қ ою

Ең маң ыздысы балаларды дә птер сызық тары бойынша сызуды ү йрету.

1. Нү ктеден нү ктеге дейінгі бө лікті сызу.

2. Алдымен сызық бойынша торды сызып, одан соң жең іл орнаменттерді орындау, тор ішіне бір немесе одан да кө п нү кте қ ою

3. Тор ішінде сызық жү ргізу

4. Ү лгі бойынша торғ а пішінді суреттер сызу