Психикалық дамуы тежелген оқушылардың санау дағдыларынын, арифметикалық есептерді шығаруының ерекшеліктері.

Геометриялық фигуралар жө ніндегі білімін білу керек: ү лгіге қ арап геометриялық фигураларды таба білуін (дө ң гелек, тө ртбұ рыш, ү шбұ рыш, тік бұ рыш), фигураны таба білуін, ү лгісін кө рмей-ақ фигураны сыза білуін.

Мұ ғ алім оқ ушының 10-ғ а дейінгі сандарды алып қ осу қ абілетін тексереді. Бірінші оқ ушығ а бір мысал беріліп оның дұ рыс немесе дұ рыс емес шешілгенін сұ райды (мұ ғ алім оқ ушының +, -, = сияқ ты арифметикалық ә рекеттерді ажырата алуын тексереді). Содан соң қ осуғ а немесе алуғ а келтірілгкн бір мысалды шешуді ұ сынады (3+2=..., 5-2=...).

Арифметикалық тапсырмаларды орындай алу қ абілеті тексеріледі. Бірінші балағ а тапсырманы кө мекшісіз шешу ұ сынылады, егер бала қ иналса оғ ан зат немесе сурет арқ ылы кө мектеседі.

4. Оқ ыту ә дістерді колдану ерекшелігі. Ә р оқ ушының білім жағ дайы оның кү нделігінде жазылып қ ойылуы тиіс. Ол кү нделікті баланың аты, тегі, қ айдан келгені, тізімге тұ рғ ан кү ні жазылып тұ рады.

Оқ ушылардың білім дең гейін тексеру тақ ырыптар арқ ылы іскее асырылады. Оқ ушылардың жауаптары тексеруге арналғ ан тақ ырыптар жү йесі келесідей болады:

1.Заттың салмағ ы мен кө лемі туралы ұ ғ ым. Ү лкен, кіші, тең. Ұ зын-қ ысқ ы, тең. Жуан-жің ішке, тең. Ірі-майда, тең. Ауыр-жең іл, тең.

2. Кең істік пен арақ ашық тық туралы ұ ғ ым. Алыс-жақ ын, жоғ ары-тө мен, алдында-артнда, оң -сол, жанында-арасында, кө п-аз, кішкене- бірнеше.

3. Санай білу

Бірден жоғ ары қ арай сана, 5-тен кері қ арай сана. 3-тен жоғ ары қ арай сана. 3-тен 8-ге дейін сана. 10-нан 5-ке дейін сана.

4. Нақ ты саны бар элеметтерді санау.

Қ анша пияла бар екенін сана. Қ анша адам салынғ анын сана. Қ анша таяқ ша бар?

5. Сандарды білу.

Сен білетін сандарды ата жә не кө рсет. Мен кө рсеткен заттарды ата (1, 3, 7) 1, 3, 5, 2, 4, 7, 9, 8 сандарын жаз

6. Ү лкен кішіні білу жә не салыстыру. Қ айсы ү лкен? (2 жә не 4 таяқ ша кө рсетіледі). Қ анша таяқ ша бар? (3). Ө зің е де осынша санап ал.

7. Сандар мен элементтердің байланысы. Мына жерде қ анша жұ лдызша бар? Санды сана жә не жазып ал. Мынау қ андай сан? Дә л осынша дө ң гелек сал.

8. Ә рекеттерді орындау.

Мына тапсырма дұ рыс па, тексер: 2+2=5, 4-1=3.

Мына тапсырманы шеш: 2+3= 5-2= Бірінші ә рекет қ айсысы?

9. Тапсырманы шешу. Суммасын табуғ а арнайы тапсырмалар. Қ алдығ ын табуғ а арнайы тапсырмалар.

10. Геометриялық фигуралар мен денелерді білу.

Дә л осындай фигураны тап. Тө ртбұ рышты бер (дө ң гелек, тө ртбұ рыш, ү шбұ рыш, тік бұ рыш, куб).

Фигураны ата (квадтар, тікбұ рыш, ү шбұ рыш).

Арифметикалық білімді тексеру барысында мұ ғ алімоқ ушының барлық даму дең гейіне кө ң іл бө леді, оның кө лікті қ алай қ былдайтынына назар аударады. Ол оқ ушының тілдік дамуының жағ дайына, оның қ оршағ ан ортада бейімделуіне назар аударады, арнайы арифметикалық сө здік қ орын анық тайды, тіл кемістігін анық тап онымен қ андай тү зету жұ мыстар жү ргізу керектігін белгілейді.

Баланың моторикасының даму дең гейін анық тау да маң ызды болып табылады. Моториканың дамымауы ақ ыл-есі кем балағ а тә н сипаттама болып табылады, бұ л оның жазуды мең геруін сызғ ышпен, дидактикалық материалдармен ұ мыс жасауына кедергі келтіреді.

Мұ ғ ілім ә р баланың ерекшеліктерін ескеріп, олардың даму ерекшеліктерін ескере отырып, олардың даму ерекшеліктерін ескере отырып сыныппен жү ргізілетін фронтальды жұ мыстарды дұ рыс жоспарлай алады.

Бұ лай жоспарлау мұ ғ алімнін ә р оқ ушығ а жекелеген қ адам жасауғ а мү мкіндік береді, балалардың жылдам дамуына ә сер етеді, оқ ушылардың 1- сыныпқ а айтарлық тай дайындық пен баруына ә сер етеді.

Пропедефтикалық сабақ тарғ а математика балаларғ а жалпы жоспарда арнайы жоспар қ ұ рылады. Ол жоспарда заттардың кө лемі, саны бойынша салыстыруғ а ү йренуге арнайы білім бар.

Кө птеген тә жірбиелердің беретіні оқ ушылар ү лкен кіші деген ұ ғ ымды тү сінеді. Кө птеген заттардың ішіне олар ең ү лкені мен ең кішісін таң дайды, бірақ заттарды салыстыра алмайтын да оқ ушылар кездеседі. Мыс, математиканы ү лкенінен кішісіне қ арай орналастыру сияқ ты тапсырмаларды кө бісі орындай алмайды.

Заттарды ұ зын-қ ысқ ы, биік-аласа, жуан-жің ішке, семіз-арық деп салыстыру ү лкен қ иындық тудырады. Біріншіден ақ ыл-есі кем балалар мұ ндай тапсырманы орындағ анда ортақ сө збен дә у-кіші деп ауыстыра салады. Оқ ушылар бұ л сө здің мағ ынасын тү сінбейді. Олар кө бінесе бір ұ ғ ымды екінші ұ ғ ыммен ауыстырады, мысалы, ұ зынның орнына биік деп айта салады.

Т.В.Ханутин ө зінің зерттеулерінде ақ ыл-есі кем балалар қ ысқ а, жің ішке, арық, тө мен сө здерінен гө рі ұ зын, жоғ ары, қ алың, семіз сө здерін жиі қ олданады екені кө рсетілді. Бұ л ақ ыл-есі кем балалардың ойлауының тө мендігімен байланысты болады. 0-1 сыныпқ а тү скен оқ ушылардың кө бі заттарды салыстыра алмайды, олар заттарды салыстырғ ан кезде, оларды бір-бірінің ү стіне қ ояды немесе қ атар қ ойып тастайды. Мысалы, екі матаны салыстырғ ан кезде олар қ ысқ а матаны ұ зын лентаның дә л ортасынан қ иып қ ояды.

Дайындық сабақ тарының мақ саты балаларда салыстыру ұ ғ ымын дамытыу, жаң а терминдермен таныстыру, жалпы дағ дыларды қ алыптастыру.

Лекция

VIII-типтегі тү зету мектебінде математикағ а оқ ыту дайындау сабақ тарынан басталады. 1-сынып оқ ушыларының қ ұ рамы оқ уғ а дайындығ ы мен психо-физикалық ерекшеліктері жағ ынан ә р тү рлі болады. 1-сыныпғ а, жалпы мектепте біраз оқ ығ ан балалар келеді. Олар қ алыпты балаларғ а арналғ ан мектепте екі-ү ш кү ннен кейін 1-2 жылдай оқ ығ ан. Осымен қ оса 1-сыныпқ а жалпы мектептерден, арнайы балалбақ шалардан, емдеу орталық тарынан, отбасынан балалар келеді. Бұ л мекемелердің ешқ айсысын балаларғ а бірдей дайындық бермейтіні анық, олардың ұ станатын бағ ыттары да ә ртү рлі.

Бұ л мекемелердің ешқ айсысы балаларғ а бірдей дайындық бермейтіні анық, олардың ұ стайтын бағ ыттары да ә тү рлі.

VIII-типтегі мектепте 1-сыныпқ а дайындығ ы жоқ оқ ушылар пропедефтика-диагностикалық, яғ ни 0-сыныпқ а жіберіледі. 0-сыныптың негізгі міндеті баланы кү нделікті зерттеу байланысты олардың психолого-педагогикалық ерекшеліктерін зерттеу, ө мірлік дағ дыларды мектепке дейінгі жаста қ аншалық ты мең гергенін білу.

Мұ ғ алім сыныптағ ы ережелер мен жалпы оқ у білімдерін жариялайды, белгілейді жә не қ алыптастырады: кө рсетілген пә ндер мен суреттерді кө ре білу, мұ ғ алімгің талаптарын дұ рыс тың дап, оны дұ рыс орындай білу, сұ рақ тарғ а жауап беру, сұ рақ қ ою, мұ ғ алімнің тапсырмасын қ айталау, партада дұ рыс отыру, тұ рып, партадан дұ рыс шығ а білу.

Дайындық кезең інде оқ ушылар: оқ улық тар, дә птерлер, ә ртү рлі белгілеріне қ арап математика пә нінің дә птері мен оқ улығ ын тани білу, тарататын заттар мен палотна жинағ ымен жұ мыс жасауды ү йренеді, сандармен ә рекеттерді жазуғ а дайындық жаттығ уларын орындауды ү йренеді.

Осы кезең де баланың мұ ғ алімнің кө мегін қ алай қ абылдайтынын, оғ ан оғ ан қ андай ә рекет тү рі ұ найтынын, оқ уғ а қ ызығ ушылығ ын анық тап алғ ан жө н. Пропедефтика кезең інде 0-1 сыпып оқ ушыларындағ ы сандарды елестету қ оры анық талады: кө лемдік, уақ ыттық, заттық формасы туралы тү сінігін, сынай білу қ абілеті, сандарды білуі, қ осу мен алу ә рекетін орындай алу қ абілеті, сумма мен ерекшелікті анық тауғ а арналғ ан қ арапайым тапсырмаларды орындай алу қ абілеті тексеріледі.

Актуальды тапсырмалар білімін анық таумен қ атар оқ ушылардың потенциальды мү мкіндіктері де тексеріледі, содан соң оқ ушыны математикалық тапсырма орындауғ а дайындайды. Оқ ушының математикалық білім дең гейін анық тау ү шін тү рлі дидактикалық материалдар, қ оршағ ан шындық тың заттары, ойыншық тар қ олданады. Тә жірбиелік сипаттағ ы тапсырмалар беру арқ ылы оқ ушының кең істікті бағ дарлауы анық талады («Қ аламды оң қ олың а ал», «Сол қ олың мен дә птерді ұ ста», «Тақ таның жоғ арғ ы (тө менгі) жағ ын кө рсет», «Кім мағ ан жақ ын отыр немесе алыс отыр?», «Сашаның жанына отыр», «Надя мен Катияның ортасына тұ р»).

Геометриялық фигуралар жө ніндегі білімін білу керек: ү лгіге қ арап геометриялық фигураларды таба білуін (дө ң гелек, тө ртбұ рыш, ү шбұ рыш, тік бұ рыш), фигураны таба білуін, ү лгісін кө рмей-ақ фигураны сыза білуін.

Мұ ғ алім оқ ушының 10-ғ а дейінгі сандарды алып қ осу қ абілетін тексереді. Бірінші оқ ушығ а бір мысал беріліп оның дұ рыс немесе дұ рыс емес шешілгенін сұ райды (мұ ғ алім оқ ушының +, -, = сияқ ты арифметикалық ә рекеттерді ажырата алуын тексереді). Содан соң қ осуғ а немесе алуғ а келтірілгкн бір мысалды шешуді ұ сынады (3+2=..., 5-2=...).

Арифметикалық тапсырмаларды орындай алу қ абілеті тексеріледі. Бірінші балағ а тапсырманы кө мекшісіз шешу ұ сынылады, егер бала қ иналса оғ ан зат немесе сурет арқ ылы кө мектеседі.

Ә р оқ ушының білім жағ дайы оның кү нделігінде жазылып қ ойылуы тиіс. Ол кү нделікті баланың аты, тегі, қ айдан келгені, тізімге тұ рғ ан кү ні жазылып тұ рады.

Оқ ушылардың білім дең гейін тексеру тақ ырыптар арқ ылы іскее асырылады. Оқ ушылардың жауаптары тексеруге арналғ ан тақ ырыптар жү йесі келесідей болады:

1.Заттың салмағ ы мен кө лемі туралы ұ ғ ым. Ү лкен, кіші, тең. Ұ зын-қ ысқ ы, тең. Жуан-жің ішке, тең. Ірі-майда, тең. Ауыр-жең іл, тең.

2. Кең істік пен арақ ашық тық туралы ұ ғ ым. Алыс-жақ ын, жоғ ары-тө мен, алдында-артнда, оң -сол, жанында-арасында, кө п-аз, кішкене- бірнеше.

3. Санай білу

Бірден жоғ ары қ арай сана, 5-тен кері қ арай сана. 3-тен жоғ ары қ арай сана. 3-тен 8-ге дейін сана. 10-нан 5-ке дейін сана.

4. Нақ ты саны бар элеметтерді санау.

Қ анша пияла бар екенін сана. Қ анша адам салынғ анын сана. Қ анша таяқ ша бар?

5. Сандарды білу.

Сен білетін сандарды ата жә не кө рсет. Мен кө рсеткен заттарды ата (1, 3, 7) 1, 3, 5, 2, 4, 7, 9, 8 сандарын жаз

6. Ү лкен кішіні білу жә не салыстыру. Қ айсы ү лкен? (2 жә не 4 таяқ ша кө рсетіледі). Қ анша таяқ ша бар? (3). Ө зің е де осынша санап ал.

7. Сандар мен элементтердің байланысы. Мына жерде қ анша жұ лдызша бар? Санды сана жә не жазып ал. Мынау қ андай сан? Дә л осынша дө ң гелек сал.

8. Ә рекеттерді орындау.

Мына тапсырма дұ рыс па, тексер: 2+2=5, 4-1=3.

Мына тапсырманы шеш: 2+3= 5-2= Бірінші ә рекет қ айсысы?

9. Тапсырманы шешу. Суммасын табуғ а арнайы тапсырмалар. Қ алдығ ын табуғ а арнайы тапсырмалар.

10. Геометриялық фигуралар мен денелерді білу.

Дә л осындай фигураны тап. Тө ртбұ рышты бер (дө ң гелек, тө ртбұ рыш, ү шбұ рыш, тік бұ рыш, куб).

Фигураны ата (квадтар, тікбұ рыш, ү шбұ рыш).

Арифметикалық білімді тексеру барысында мұ ғ алімоқ ушының барлық даму дең гейіне кө ң іл бө леді, оның кө лікті қ алай қ былдайтынына назар аударады. Ол оқ ушының тілдік дамуының жағ дайына, оның қ оршағ ан ортада бейімделуіне назар аударады, арнайы арифметикалық сө здік қ орын анық тайды, тіл кемістігін анық тап онымен қ андай тү зету жұ мыстар жү ргізу керектігін белгілейді.

Баланың моторикасының даму дең гейін анық тау да маң ызды болып табылады. Моториканың дамымауы ақ ыл-есі кем балағ а тә н сипаттама болып табылады, бұ л оның жазуды мең геруін сызғ ышпен, дидактикалық материалдармен ұ мыс жасауына кедергі келтіреді.

Мұ ғ ілім ә р баланың ерекшеліктерін ескеріп, олардың даму ерекшеліктерін ескере отырып, олардың даму ерекшеліктерін ескере отырып сыныппен жү ргізілетін фронтальды жұ мыстарды дұ рыс жоспарлай алады.

Бұ лай жоспарлау мұ ғ алімнің ә р оқ ушығ а жекелеген қ адам жасауғ а мү мкіндік береді, балалардың жылдам дамуына ә сер етеді, оқ ушылардың 1- сыныпқ а айтарлық тай дайындық пен баруына ә сер етеді.

Пропедефтикалық сабақ тарғ а математика балаларғ а жалпы жоспарда арнайы жоспар қ ұ рылады. Ол жоспарда заттардың кө лемі, саны бойынша салыстыруғ а ү йренуге арнайы білім бар.

Кө птеген тә жірбиелердің беретіні оқ ушылар ү лкен кіші деген ұ ғ ымды тү сінеді. Кө птеген заттардың ішіне олар ең ү лкені мен ең кішісін таң дайды, бірақ заттарды салыстыра алмайтын да оқ ушылар кездеседі. Мыс, математиканы ү лкенінен кішісіне қ арай орналастыру сияқ ты тапсырмаларды кө бісі орындай алмайды.

Заттарды ұ зын-қ ысқ ы, биік-аласа, жуан-жің ішке, семіз-арық деп салыстыру ү лкен қ иындық тудырады. Біріншіден ақ ыл-есі кем балалар мұ ндай тапсырманы орындағ анда ортақ сө збен дә у-кіші деп ауыстыра салады. Оқ ушылар бұ л сө здің мағ ынасын тү сінбейді. Олар кө бінесе бір ұ ғ ымды екінші ұ ғ ыммен ауыстырады, мысалы, ұ зынның орнына биік деп айта салады.

Т.В.Ханутин ө зінің зерттеулерінде ақ ыл-есі кем балалар қ ысқ а, жің ішке, арық, тө мен сө здерінен гө рі ұ зын, жоғ ары, қ алың, семіз сө здерін жиі қ олданады екені кө рсетілді. Бұ л ақ ыл-есі кем балалардың ойлауының тө мендігімен байланысты болады. 0-1 сыныпқ а тү скен оқ ушылардың кө бі заттарды салыстыра алмайды, олар заттарды салыстырғ ан кезде, оларды бір-бірінің ү стіне қ ояды немесе қ атар қ ойып тастайды. Мысалы, екі матаны салыстырғ ан кезде олар қ ысқ а матаны ұ зын лентаның дә л ортасынан қ иып қ ояды.

Дайындық сабақ тарының мақ саты балаларда салыстыру ұ ғ ымын дамыту, жаң а терминдермен таныстыру, жалпы дағ дыларды қ алыптастыру.

Сабақ тың тақ ырыбы: Заттың тү сі.

Мұ ғ алім оқ ушыларды сынып бө лмесіндегі заттармен таныстырады.Заттардың тү сіне назар аударады.Оқ ушылар мұ ғ алімнің кө мегімен ә р заттың тү сін атайды.Сабақ алдында мұ ғ алім тү рлі-тү сті заттар дайындайды: қ ызыл қ ызан, жасыл қ ияр, сары лимон т.б. заттар.Оқ ушылар мұ ғ аліммен бірге ә р затты заттың тү сін атауы керек.Заттарды қ олдарымен ұ стап кө реді, қ олдарындағ ы заттың тү сін атайды.Одан кейін мұ ғ алім балалардың назарына оқ улық тың бетіндегі бірінші суретке аударады.

-Суретте не салынғ ан?

-Қ ызанның тү сі қ андай?

-Қ ияр қ андай тү сті?

Осындай сұ рақ тар арқ ылы суреттегі ә р зат, заттың тү сі аталады.

-Жаң а қ олдарында ұ стағ ан заттардың қ айсысы суретте салынғ ан? Суретін кө рсетің дер.

Екінші, ү шінші суреттер бойынша оқ улық та берілген сұ рақ тармен жұ мыс жү ргізіледі.

Заттардың тү сін анық тау ү шін тағ ы да басқ а практикалық жұ мыстар жү ргізіледі.

Одан кейін балаларды жұ мыс дә птерімен таныстырады.Қ арындаш қ алам ұ стауды ү йренеді..Қ ағ аздың бетін сызық сызуды, қ арындашпен бояуды ү йретеді содан кейін дә птерге бірінші тақ ырыпқ а ү ш тапсырма берілген.

1-тапсырма: Кө йлектердің тү сін ата.Жіптердің тү сін ата.Ә р жіппен қ ызыл кө йлекке сызық сызады.Оқ ушылар тапсырманы орындағ ан соң мұ ғ алімнің сұ рақ тарына жауап береді.

Мысалы:

-Сен не істедің?

-Жасыл жіппен сызық ты қ ай кө йлекке сыздың?

2-тапсырма.

Оқ ушылар суреттегі заттардың жолақ шалардың тү стерін атайды.Ә р жолақ шадан тү сіне сә йкес заттарғ а сызық сызады.Мысалы: қ ызыл жолақ шадан қ ызыл етек кө йлекке жә не қ ызыл қ олғ аптарғ а сызық сызады.

3-тапсырма.Суреттегі шарларды қ арындаштармен бояу.Ә р тапсырмены орындағ ан соң оқ ушылар мұ ғ алімнің сұ рақ тарына жауап береді.

Сабақ та балалар заттарды айналадан табады, атайды, заттардың тү сін атайды.Айналамен таныстыру, ең бекке ү йрету, Бейнелеу ө нерімен байланыстыра отырып, тіл дамыту жұ мысы жү ргізіледі.

Сабақ тың тақ ырыбы: Ү лкен, Кіші.

«Ү лкен кіші» деген тү сініктер анық талады.Сынып бө лмесіндегі заттардың ө лшемі анық талады.

Ө лшемі бойынша салыстыру ү шін ү лкен жә не кіші қ ораптар, кеселер, тә релкелер, қ асық тар, жемістер пайдалануғ а болады.Мысалы, ү лкен қ ораптың ішіне кіші қ орап салынады.Ү лкен кішісі анық талады, аталады.

Мұ ғ алім ә р балағ а екі алмадан таратады.Оқ ушылар алмаларды ұ стап кө реді, салыстырады.Ү лкеніні, Кішісін анық талады, аталады.

Осындай жұ мыстардан кейін ғ ана оқ улық пен жұ мысч жү ргізіледі.

Оқ улық та берілген суреттер аталады.

-Суретте не салынғ ан? Қ айсысы ү лкен? Қ айсысы кіші? Ешкі мен лақ тың қ айсысы ү лкен?

Екінші сурет бойынша жұ мыс ө ткен соң, мұ ғ алім оқ ушыларғ а 3 алмадан таратады.Оқ ушылар алмаларды ұ стап кө ріп қ айсысы қ андай екендігін атайды.Бірден екі алманы кө рсетеді.