ДӘРІС КОМПЛЕКСІ 12 страница

№8-Тақ ырып: Исламдық террористер: Хомейннен шейх бен-Ладенге дейін.

Дә ріс мақ саты: Исламдық террористерге сипаттама беру.

Қ арастырылатын сұ рақ тар:

1. Исламдық террористер: Хомейннен шейх бен-Ладенге дейін.

2. Рохулла Хомейни. Усама бен-Ладен жә не т.б. Исламдық террористер туралы жалпы ә лемдік пікірлер.

Мың тө рт жү з жыл бойы жиһ анды ғ ылымғ а, ә дiлеттiлiкке, тазалық қ а, имандылық қ а, абзалдылық қ а, ө ркениетке, адамшылық қ а бө леген хақ дiн Исламғ а жә не оғ ан иман етушi мұ миндерге фундаменталист деген жаланы жабудың жалғ ыз ғ ана мақ саты – ең жылдам һ ә м ө здiгiнен ө сiп, таралып келе жатқ ан хақ дiн Исламның алдын тосу, оғ ан жү ректерi жiбiп келе жатқ ан пенделердi айнытудан.

Ислам деген сө здiң ө зi араб тiлiндегi «силм» - бейбiтшiлiк, тыныштық, берілу деген сө зден, жә, мұ сылман деген мағ наны бiлдiретұ ғ ын «мұ слим» сө зі – бейбiтшiлiкке берiлген, тә сiлiм болғ ан һ ә м оны сақ таушы деген мағ ынадан шық қ ан. Демек, фундаменталист секiлдi дө рекi де кертартпа сө здер мұ сылмандық қ а ә сте жараспайтынын, ә лбетте, оң айлық пен аң дауғ а болады. Мұ сылмандар амандасқ анда-ақ «Ә с-саламұ алайкұ м!» яғ ни «Сағ ан бейбiтшiлiк болғ ай!» деп, біріне-бірі татулық, тыныштық тілейді ғ ой. Ал, хақ дiн Исламның пайғ амбары Ә з Мұ хаммед Ғ алайһ иссалам бір хадисінде «хайрұ н нас, ман йанфағ ұ н нас!», яғ ни «адамзаттың ең жақ сысы, ең хайырлысы, адамзатқ а ең пайдалысы!» деген. Пайғ амбарымыз тағ ы да бiр сө зiнде «ә с-салату ғ имад-ұ д-дин», яғ ни «дұ ғ а дiннiң дiң гегi, негiзi!» деген. Ислам ұ ғ ымындағ ы бейбiтшiлiк Аллаһ Тағ аланың ризалығ ына ие болумен, яғ ни, жақ сы ғ амалдар iстеумен ғ ана пайда болады. Он тө рт ғ асырлық тарихында ғ ылымның, мә дениеттiң, ә дебиеттiң ең озық жә не пайдалы ү лгiлерiн мұ ралатқ ан хақ дiн Исламғ а жә не мұ сылмандар хақ ында батыс ө лшемдерiндегi атаулардың мағ налары мен шығ у тегіне мә н берiлместен қ олданылуы, бұ л ғ ажайып байлық пен пә ктікті жете тү сiнбегендiктiң салдарынан дер едiк!

Ислам жә не тү бірлес сө здер Қ ұ ран Кә рімде мынандай мағ нада қ олданылғ ан; қ ұ тылу, сә леметте болу (68-сү ре/43-аят), таза жү ректі болу (26/89 жә не 37/84), бейбітшілік, амандық, азаттық (2/208, 8/61, 47/35), бейбіт бітім, тыныштық, татуластық (4/90-91, 16/28-87), жамандық тан, жауыздық тан ада болу, сә лемдесу (6/54, 7/46, 10/10, 11/69, 13/24 т.т.), берілу, тә сілім болу (19/33, 20/47, 8/43), қ ұ тылғ ан, ыхыласты (2/71, 4/92, 4/125, 6/14 т.т.) /[2]/. Бір жолы, Мә динедегі Хазраж руынан бір топ адам Расұ лұ ллаһ қ а келіп, Ислам туралы сұ райды. Ә бден ұ ғ ынып болғ ан соң мұ сылмандық ты қ абылдағ ан олар былай деген: «Біз ө шпенділік пен кү ншілдік билеп алғ ан бір қ оғ амның мү шелеріміз. Сенің дінің нің арқ асында Аллаһ Тағ ала екі ру арасындағ ы ө шпенділікті жояды деп ү міт етеміз. Елімізге барып, ү гіттерің ді тү сіндіреміз. Аллаһ оларды сенің маң айың да жинасын деп тілейміз!». Иә, Исламғ а дейін ү немі теке-тіресте, шайқ аста болғ ан Мә динедегі Ә ус жә не Хазраж рулары мұ сылмандық тан кейін татуласып, бауырласып кетеді.

Ә лем тарихын парақ тағ анымызда мұ сылмандардың ә р дә йім бейбітшілік жағ ында болғ анын кө реміз. Ү стіміздегі ғ асырда болғ ан уақ иғ алар осыны растайды. Сондық тан, ә лемдік бейбітшіліктің басты кепілі мұ сылман ү мметі десек қ ателеспесбіз.

Пайғ амбарымыз Мә динеге келген соң (622ж.) қ аланың саяси тұ рақ тылығ ы мен мұ сылмандардың амандығ ын қ амсыз ету мақ сатымен іске кіріседі. Ү йткені, Мә дине тұ рғ ындары Мекке сық ылды біркелкі араб факторларынан емес, сонымен қ атар йаһ ұ дилер мен басқ а жамағ аттарды да қ амтушы еді. Бұ ғ ан дейін Мә динеде орталық билік пен қ ала тұ рғ ындары ортақ ымырағ а (консенсус) келген басқ ару жү йесі болмағ ан еді. Сахаба Ә нес Мә лікұ лының (614? -715?) ү йінде мұ сылмандар мен ғ айри-мұ слимдердің уә кілдерімен кездесулер ұ йымдастырылып, барлығ ы келіскен ортақ жазба мә тін дайындалады. 623ж. Мә дине тұ рғ ындарының барлығ ы ұ йғ арысқ ан осы келісімшарттың жазба нұ сқ алары бү гінге жеткен. Осы тоқ тамды Мә дине Ислам Мемлекетінің «конституциясы» деп атайды ғ алымдар. Осы негізгі заң да қ амтылғ ан тақ ырыптар мен баптардан, жә не де Пайғ амбарымыздан кейінгі халифалардың жаң а ашылғ ан елдерде ұ станғ ан жолынан мұ сылман билігінің басқ а мә дениеттерге кең рұ қ сат бергенін байқ аймыз.

Исламият бө тен мә дениеттерді жатсынғ ан емес. Қ айта, оларды ө зіне баулып, олардың жақ сы жақ тарын алуда ешқ андай оқ а кө рмеген. Пайғ амбарымыздың тү рік-соғ ды сауытын киюі, қ ытайдан ә келінген заттарды пайдалануы, тү рік шатырында соғ ысқ а шығ уы, Арабыстанның тө рт жағ ындағ ы Мысыр, Бизантия (395-1453), Сасани (224-651) қ атарлы патшалық тарғ а елшілер жіберіп (630ж.) оларды хақ дінге шақ ыруы, тіпті император Ираклиймен хат алмасып тұ руы, Оның кү ллі адам баласына жіберілген елші екенін растайтын айғ ақ тар. Халифалық дә уірінде де басқ а діндер қ удаланғ ан жоқ, қ айта, олардың еркін жұ мыс істеуіне рұ қ сат етілді. Мұ сылмандар ғ айримұ слимдердің, ал олар мұ сылмандардың шә кірті, ұ стазы болды. Тіпті, академик Бартольд (1869-1930) христиан ғ ұ ламалардың ө з діндестерінен гө рі мұ сылман шә кірттерінің кө бірек болғ анын жазады. Бұ л факт мұ миндердің ғ ылымғ а деген талабының бә рінен де жоғ ары болғ анын кө рсетеді. Ғ ылымды кім іздесе жә не дамытса, ә рине сол қ ызығ ын кө рмек. Ғ ылымғ а кім кө бірек ү лес қ осса, соның ғ ылымы билемек. Сондық тан, мұ сылмандар ғ ылымның жетекшілігін қ олғ а алғ ан соң, эллинизмнің беделі тө мендеді де мұ сылман мә дениеті жоғ арылады; араб тілі һ ә м мұ сылмандардың һ ә м ғ айри-мұ слимдердің ғ ылым тіліне айналды. Халифа ә л-Мансұ р (709-775) Бизантия патшасына хат жолдап математика туралы кітаптар жіберуін ө тінген. Грек, ибрани (иврит), сұ рия, парсы тілдерінен кө птеген ә дебиеттер арабшағ а аударылды. Грекшеден тә ржімелер сонау VII ғ асырдың аяғ ы мен VIII ғ асырдың бас шенінде басталды. Ә бу Сұ фйанның немересі, Йә зид Мағ ауияұ лының (уаф. 683) баласы Халидтің ханзадалық дә уірінде кейбір астрономия, медицина, химия кітаптарын грекшеден арабшағ а аудартқ ызғ аны белгілі. Арабшадан да кө птеген туындылардың кейінгі ғ асырларда аталмыш тілдерге тә ржімеленгенін байқ аймыз. Ғ айри-мұ слимдер мұ сылман билігінде алтын дә уірін бастан кешіріп жатқ анда, Еуропадағ ы халық тардың тым примитивті ө мір сү ргенін байқ ауғ а болады. Академик Бартольд литовцылардың сонау XII ғ асырғ а дейін, ал Хиндұ қ ұ штағ ы кафирлардың XIX ғ асырғ а дейін жабайылар болғ анын атап кө рсетеді.

Ешқ андай мә дениеттің ө здігінен пайда болмайтыны рас. Ә лемді тамсантқ ан Ислам мә дениеті пайда болғ анда ө зінен бұ рынғ ы Мысыр, Месопотамия, Грек, Парсы, Ү нді мә дениеттерін пайдаланғ аны, олардың Исламның ө зегімен ұ штасатын тұ старын алып, дамытқ аны белгілі. Мә селен, ә л-Фарабидің басқ а дін мен басқ а ұ лттың ө кілі болғ анына қ арамастан Стагирит Аристотелдің (м.б. 384-322) пікірлерін дамытқ аны осының бір айғ ағ ы. Осы орайда айта кететін бір жә һ іт; ерте дә уірдегі мұ сылман зерттеушілері грек, ибрани, парсы, ү нді жә не тү ркі тілдеріндегі кө п мұ раларды хатқ а тү сіру не аудару арқ алы ә лемдік мә дениеттің маң ызды мирастарының сақ талып қ алуына ү лкен ү лес қ осты. Егер мұ сылман ғ алымдары мен кө регенді билеушілерінің осы қ ызметі болмағ анда, бә шә риет кө п нә рседен махұ рым қ алар еді, бү гінгі ө ркениет сә уиесіне жете алмас еді.

Мұ сылман ғ алымдар бар ғ ылымын жұ ртшылық тың пайдалануына ұ сынды. Ғ ылымды кү нкө ріс пен мә ртебе алудың қ ұ ралы деп кө рмеді олар. Бір мисал келтірелік: Иран патшасы I Шапұ р кезінде (241-272) Хұ зистан аймағ ында Жұ ндишапұ р деген қ ала орнатылады. Осы шағ ын қ алашық Сасани билеушісі I Хұ сраудың кезінде (531-579) патшалық тың екінші ү лкен қ аласына айналады. Мұ нда атақ ты дә рігерлік мектебі пайда болады. Алайда, Жұ ндишапұ рлық дә рігерлер ө здерінің кә сіби сырларын тек ө з топтарында ұ рпақ тан ұ рпақ қ а қ алдырып сақ тайды да монополия мен кірістен айырылмас ү шін басқ а ешкімге білдірмейді һ ә м ү йретпейді. Аталғ ан аймақ мұ сылман билігіне қ аратылғ аннан соң ғ ана мұ сылман ғ алымдар олардың кейбір ғ ылымын ашып, пайдалана алғ ан-ды. Алайда, Ибни Сина сық ылды біртуар дә рігерлер болса жазғ ан кітаптары тек мұ сылман елдерінде ғ ана емес, сонау Еуропаның ө зінде кем дегенде алты ғ асыр бойы бас оқ улық есебінде оқ ытылғ ан. Со ғ асырлардың ең мық ты батыс елдерінде мұ сылман ғ алымдарымен салыстырарлық ілімдарлардың шығ а алмағ аны осыдан. Бұ л жө нінде Бартольд (1869-1930) былай дейді: «Исламның басты артық шылығ ы, мұ сылман ә лемінің сол дә уірдегі білімді халық тардың алдында болуы, ә рине, материалдық һ ә м рухани мә дениет жағ ынан бірдей мә дени біріншілікті ұ стауында жатады».

Мұ сылмандардың басқ а мә дениеттерге қ амқ орлық жасағ анының енді бір белгісі олардың жер-су атауларын, кісі есімдерін ө згертпеуі. Кү ні бү гінге дейін мұ сылман елдерінде Исламнан бұ рынғ ы жағ ырапиялық атаулар сол қ алпында (дыбыс ү ндестігінен басқ а) қ алғ аны мұ ны растайды. Мисалы, Тү ркиядағ ы жер, су, қ ала, аудан атауларының басым кө пшілігі грек тіліндегі бұ рынғ ы атауымен қ алғ ан. Тек, тү рік тілінің ү ндестік заң ына сә йкестендірілген; Ыстамбұ л, Анкара, Измир, Трабзон, Анталя, Бұ рса т.т. бә рі де ежелгі атауында. Бұ дан басқ а Солтү стік Африкадағ ы Триполи (Либия), Константин (Жазайыр), Казабланка (Мағ риб), Александрия (Ескендерие, Мысыр) т.т. айтуғ а болады. Жә, мұ сылмандар тарапынан Испанияда, Портұ ғ алияда, Балқ ан елдерінде салынғ ан қ алаларды санап шығ уғ а сан жетпейді. Мисалы; Италиядағ ы Палермо қ аласының негізін мұ сылмандар қ алағ ан.

Тарихта бірінші рет халифалық тар дә уірінде дү ние жү зі мә дениеттері тығ ыз араласты; қ иыр шығ ыстағ ы Қ ытай мә дениетінің жетістіктері батысқ а, мұ сылмандардың ғ ылыми-мә дени табыстары болса қ ытай еліне мә лім болды. Талас (751ж.) соғ ысынан кейін Атлант мұ хитынан Қ ытай мұ хитына дейінгі халық тардың бірін-бірі жақ ын тануына мұ мкіншілік ашылды. Мұ сылмандар 3 қ ұ рлық тағ ы билігінің арқ асында халық тар арасында мә дени байланыстардың орнатылуына орасан зор ү лес қ осты. Халифалар батыстағ ы франк, герман, рим патшаларымен жә не шығ ыстағ ы қ ытай ханадандарымен тығ ыз мұ ғ амалада болды; мә селен, қ ытай деректерінде халифалық тан 651-798жж. аралығ ында 37 рет, ал 908-1168жж. аралығ ында болса 49 рет елшілік келгені жазылғ ан.

Қ орыта айтатұ ғ ын болсақ, тарихта мә дениет қ атынастарының дамып, ө зара бірігуі һ ә м кірігуі (интеграция) тек Исламнан кейін ғ ана мү мкін болды. Оғ ан дейін мә дениеттер арасында ө шпенділік пен пышақ сырты ғ ана байланыс болғ ан болса, Исламмен бірге шығ ыс пен батыстың барша мә дениеттері жамырасып, ү лкен жетістіктерге қ ол жеткізілді. Оғ ан дейін белгілі бір мә дениетке ғ ана тә н боп есептелген нә рселер мұ сылмандардың арқ асында бү кіл ә лемдік мә ртебеге ие болды. Мисалы, араб цифрлары деп атағ ы шық қ ан сандардың ежелгі дә уірде тек Ү ндістандық тарғ а ғ ана мә лім болғ аны белгілі. Мұ сылмандар осы цифрларды жетілдіріп қ ана қ ойғ ан жоқ, оларды қ ұ р символдық тан шығ арып, мағ налы белгілерге айналдырды. Бә шериет тарихында бірінші рет нө л (сыфыр) цифрін мұ сылман ғ алымдар тапты уә ең бектерінде пайдаланды; мә селен, нө лді бірінші рет сан ретінде қ олданғ ан Мұ хаммед Мұ саұ лы ә л-Хорезми (780-850) болды. Арал тең ізі маң ында дү ниеге келген дана бабамыз сонымен қ атар 1-ден тө мен қ арайғ ы сандарды белгіледі, жү здік, мың дық жә не ондық тарды жү йелеп, бө ліп жазуды кө рсетті. Оның бұ л табыстары мү мкін тарихтағ ы ең маң ызды ғ ылыми жаң алық тарғ а жатады. Ү стіміздегі информация ғ асырында, телекоммуникация дә уірінде мұ сылмандар ашқ ан осы жаң алық тың қ ызығ ын бү кіл ә лем кө руде. Орыс тіліндегі цифр мен батыс тілдеріндегі cipher сө здері арабша нө л дегенді білдіретін «сыфыр» сө зінен алынғ ан. Шындығ ында араб сандары рим сандарымен салыстырғ анда қ олданымы ө те икемді һ ә м оң ай. Ә л-Хорезми ашқ ан бұ л жаң алық Еуропағ а тек X-XIIғ ғ. ғ ана мә лім болғ ан; осы жаң алық ты батысқ а жеткізген Герберт есімді адамның абырой-беделінің артқ аны соншалық, кейін ол Рим Папасы сайланғ ан. Оның есімі Папа Силвестер II болып, Еуропа тарихында қ алды. Ә л-Хорезмидің «Китаб ә л-жә бір уә -л Мұ қ абала» (Алгебра мен тең діктер кітабы) латын тіліне аударылғ анда (XIIғ.) ә л-жә бір сө зі алгебра деп аударылғ андық тан осы сө з термин боп қ алыптасты. Оның екінші бір кітабы латыншағ а «Algorithmi de numero Indorum» деп аударылғ андық тан, алгоритм сө зі тағ ы да терминге айналды. Адам хұ қ ұ қ тары жө ніндегі ү ндеудің ХХ ғ асырда ғ ана бекітілгенін ескерсек, он тө рт ғ асыр бұ рын Раббымыздың Қ ұ ран Кә римінде барлық адамдардың хұ қ ұ қ тарын қ орғ ау міндетін бұ йырғ анын кө ріп таң қ аламыз: «26/183: Адамдардың хұ қ ұ қ тарын қ ыспаң дар! Жер бетінде бұ зақ ылық шығ арып, бү лік жасамаң дар!» Міне, кө птеген аяттар мен хадистер мұ сылмандарды орта жолғ а, қ анағ аттылық қ а, адамгершілікке шақ ыруда. Сондық тан, Аллаһ Тағ аланың бұ йрығ ын орындағ ысы келетін мұ сылман ешқ ашан да экстремист, террорист т.т. бола алмайды. Ислам дініндегі автоконтроль жү йесі мұ сылмандарды асыра сілтеушілікке жібермейді. Ислам дінінде дү ниедегі ө мір мен ахиреттің, қ ұ лшылық пен пендеуи ө мірдің, дү нияуилік пен ұ храуиліктің балансы жасалғ ан. Мұ сылман сондық тан ифрат уә тә фриттен, яғ ни ә р тү рлі ә сірешілдіктен аулақ болады. Қ оғ амдағ ы һ ә м жанұ ядағ ы орнын сақ тайды, кө ршілерімен тату-тә тті қ атынас орнатады, мемлекеттің дамуына ү лес қ осады. Мұ сылмандар ешқ ашанда «қ ұ латушы» болғ ан емес, қ айта «тұ рғ ызушы» болғ ан ү ммет. Ал, Ислам атын жамылып адамзатқ а зиянды іс-ә рекет жасаушылардан сақ болғ ан жө н, олардың негізінде Исламнан басқ а нә рселерді іздестірген жө н. Ө йткені, Ислам діні кү ллі адамзатқ а рахмет ретінде жіберілген дін.

№9-Тақ ырып: Террор жағ дайындағ ы «Ө мір сү ру ү шін кү рес мектептері».

Дә ріс мақ саты: Террор жағ дайындағ ы адамдардың психологиялық жай кү йін сипаттау.

Қ арастырылатын сұ рақ тар:

1. Террордан ө зін ө зі қ орғ ау ережелері мен жолдары.

2. Терроризм туралы есте сақ таң ыз! Мә селелі ситуациялардан аулақ жү ру.

3. Еркін жү ру. Айғ ай-шуғ а берілмеу жә не айғ ай-шуды тоқ тату жолдары. Агрессияны ө лшеу.

Террористік қ имыл-ә рекеттердің дү ниенің барлық тү кпірінде жыл сайын кө бейіп келе жатқ аны ешкімге жасырын емес. Бірде Иракта, бірде Ауғ анстанда, бірде Палестинада, бірде Дағ ыстанда, Шешенстанда, Ингушетияда, бірде Ресейдің орталық қ алаларында лаң кестік кү штер айылын жимай, оқ тын-оқ тын бейбіт жандарды қ ырғ ынғ а ұ шыратып келеді. Терроризмнің сот-қ арлары ұ сталып, кө здері жойылуда. Кө птеген шетелдіктер жалданып, арнайы дайындық тан ө тіп, Ресей елінде лаң кестік топтың қ атарында қ ылмыс жасауда.

Бү гінгі билікті, қ оғ амды ойландыратын жайлар кө п. Бұ ғ ан оларды не итермелейді? Бә рін материалдық, қ аржылық жайлармен тү сіндіруге бола ма? Бұ лардың жыртқ ыштық, хайуандық, қ атыгездік ә рекеттерінің артында не кү ш тұ р? Жазық сыз жандарды шімірікпестен қ алай ө лімге қ ияды? Идеялық сенім, діни нанымның арқ асында осығ ан бара ма? Ә лде алдану, арбаудың нә тижесінде кү нә сіз пенделердің қ анын тө гіп, кө з жасын кө лдетуді немен тү сіндіруге болады?

Біздің бақ ытымызғ а орай, Қ азақ станда лаң кестіктің ү лкен ошағ ы болғ ан жоқ. Террористердің зұ лымдық ә рекетінің іздері кезіккен жоқ. Дегенмен де сырттан келген діни миссионерлер, ә ртү рлі сектаның ө кілдері кө бейіп барады. Олар дә стү рлі діндерден алшақ сенім-нанымдарды уағ ыздап, жастардың санасын улап жү р. Бұ лардың елге емін-еркін кіріп, еркін сайран салуын тоқ тату қ ажет. Бұ ғ ан еліміздегі дә стү рлі дін ұ йымдарының басшылары кө мектесулері керек. Дін адамдардың бас араздығ ын қ оздырмай, олардың бірлігін, татулығ ын, имандылығ ын қ амтамасыз етуге кү ш салулары абзал.

Террористік ә рекеттердің оқ тын-оқ тын қ айталанып келіп, халық арасындағ ы дү рбелең туғ ызғ анымен, уақ ыт ө те келе азаматтар оны ұ мытып, естен шығ арып жібереді. Соның салдары болуы керек, жү ргізілген сауалдамалардың нә тижесіне қ арағ анда кө пшілік ө з ө мірлеріне басты қ ауіп-қ атерді олардан кү тпейді. Мә селен, 2008 жылы қ аң тарда Левада Орталығ ы жү ргізген сауалдаманың қ орытындысы осыны аң ғ артады.

Сауал берілген ересек 1600 азаматтың 5 пайызы ғ ана Ресейге іштен тө нетін қ ауіпті лаң кестіктен кү теді. Ал 20 пайызы – биліктің озбырлығ ынан, 14 пайызы – экономикалық дамудың ә лсіздігінен, 12 пайызы билік ішіндегі топтардың ө зара қ ырқ ысуынан деп тү сінеді екен. Бір сө збен айтқ анда, қ арапайым азаматтарды лаң кестіктен гө рі басқ а мә селелер кө бірек алаң дататын секілді. Ө йткені бұ л террорлық ә рекеттердің қ айталану мерзімі белгісіз, біріншісі болып, екіншісі қ айталанғ анша, ел оны ұ мытып кетеді, яғ ни нажағ ай оты жарқ ылдағ анша Қ ұ дайғ а қ ұ лшылық ете бермейді. Халық санасы ұ мытшақ, жамандық тың бә рін есте ұ зақ сақ тай бермейді. Сондық тан да сауалдаманың нә тижесі солай, қ атты қ ауіпті лаң кестерден кү тпейді.

Терроризм – жаң а қ ұ былыс емес. Ол XIX ғ асырдың екінші жартысында-ақ Ресей қ оғ амын едә уір елең детті. Билікке, қ оғ амдағ ы ахуалғ а қ арсы топтар ә р жерде-ақ бас кө терді. Кісі ө лтірумен айналысып, ү йлерді ө ртеді, осылай қ ылмыстарының ізін жасырғ ысы келді, олар дү ниені қ айта қ ұ руды мақ сат етті. Бұ л ү шін қ ұ пия саяси ұ йымдар қ ұ рды, билікке қ арсы кү ресті. Кү ш қ олдану, қ орқ ыту-ү ркіту ә рекеттеріне барды. Мұ ншалық ты қ иянатқ а, кісі ө лтіруге, дау-жанжалғ а, зұ лымдық тарғ а неге барасыздар деген сауалғ а романның бір кейіпкері Лямшин былай деп жауап береді: «для систематического потрясения основ, для систематического разложения общества и всех начал; для того, чтобы всех обескуражить и изо всего сделать кашу и расшаттавшееся таким образом общество…» (Қ араң ыз, 10-т, 510- бет).

Бү гінгі терроризмнің де мақ саты, кү рес тә сілі осындай, бұ дан екі ғ асыр бұ рынғ ыдай. Уақ ыт жаң а, кү рес тә сілі бұ рынғ ыша: қ орқ ыту-ү ркіту, елдің берекесін алу, жазық сыз жандардың қ анын тө гу, қ асіретке ұ шырату, аң қ ау жандарды бопсалап, ө з қ атарларына тарту.

Осығ ан қ арамастан соң ғ ы кезге дейін ә лемде лаң кестікті бағ алауда субъективтік ұ ғ ым басым болды. Мә скеу метросындағ ы соң ғ ы екі жарылысқ а дейін Батыста Ресейдегі террорлық ә рекеттерді азаттық ү шін кү рес қ ұ рбандары деп бағ алау басым болып келген еді. Осы соң ғ ы жарылыстан кейін олар ө з кө зқ арастарын ө згерткен секілді. Мә скеу метросындағ ы бұ л жарылысты бү кіл Батыс бірауыздан айыптап, ресейліктердің қ айғ ысына ортақ тасып, кө ң іл айтты. Мұ ның ө зі – прогресс. Терроризм қ ай жерде жасалса да, варварлық қ ұ былыс. Бү гінгі ә лемдік ө ркениеттің бетіне ү лкен таң ба. Адамдардың рухани дең гейінің кө рінісі. «Қ ара жамылғ ан жесірлерді» кү йеулерінің кегін алу ү шін тікелей ажалғ а айдау ө ркениеттіліктің белгісі емес. Шындап келгенде, нағ ыз тағ ылық, орта ғ асырлық тү некке қ айта оралу деген сө з.

Қ азіргі кезең де ә лемде кең етек алып отырғ ан бұ л індетті материалдық қ ана емес, рухани мешеуліктің, адамдар бойындағ ы гуманистік сезімдердің тұ рпайылануының салдары деп ұ ғ ынғ ан жө н. Сондық тан да бұ л ғ асыр қ асіретімен кү ресте осыны басты назарда ұ стауымыз керек.

Адамзат ө ркениеті, тарих тегершігі кері шегініс жасауғ а тиіс емес, ө йткені планетадағ ы тіршілік прогреске қ ұ рылғ ан, ә лем ертең ге деген ү лкен ү мітпен ө мір сү реді.

Қ азіргі кездегі терроризм адамзат баласына ү рей мен қ ауіп тө ндіріп ғ аламдық процесстердің біріне айналды. Қ азіргі терроризм ұ йымдастырылғ ан қ ұ рылымы бар, ө зінің қ аржы жү йесі бар жә не бір қ арағ анда міндеті мен сақ саты мү лде басқ аша болып кө рінетін, кө птеген террористік ұ йымдардың қ ызметін ү йлестіріп отыратын эксаумақ тык штаб — пә тері бар бұ қ аралық сипат алып отыр. Терроризм мен экстремизм халық аралық интернационалдық сипат алып отырғ ан жағ дайда ә лемдік қ ауымдастық тың аймақ тық жә не ғ аламдык қ ауіпсіздігіне қ атер тө ндіріп отырғ ан осы қ ұ былыспен кү ресте тек қ ана халық аралық ү йлестірім тиімді болып табылады.

Терроризммен кү ресті ү йлестіру жұ мыстары халық аралық дең гейде кө птен бері жү ргізіліп келеді жә не бұ л ретте, дү ниежү зінде бү гінгі таң да терроризмге қ арсы ә рекет ететін айтарлық тай тә жірибе жинақ талғ ан. Осынау бай да, сонымен бірге пайдалы да тә жірибеден Террористік Интернационалмен дү ниежү зілік қ ауымдастық гың антиттеррористік кү ресінен бірнеше ө зекті-ө зекті стратегияларды саралап шығ аруғ а болады. Бү гінгі таң да ғ аламдық ауқ ымда терроризмнің қ ауіп-қ атеріне қ арсы ә рекет ететін институттың ең тиімдісі Антитеррористік коалиция болып отыр.

Дү ниені селт еткізген Америка Қ ұ рама Штаттарында болғ ан террорлық актіден кейін дү ние жү зі бұ л алапатқ а қ арсы ә рекеттерді жү ргізуге белсене кіріскен еді. 2002 жылдың наурыз-сә уір айларында Қ ұ рама Штаттары ө здеріне қ олдау білдірген 46 кө пжақ ты декларациялар алды. Соның ішінде мұ ндай декларациялар Біріккен Ұ лттар Ұ йымы, НАТО, ОАГ, АНЗЮС тарапынан да болды.(і)

АҚ Ш-тың орталық командаваниесіндегі жауапкершілік аймағ ына 17 мемлекет 16500-ден астам ә скери қ ызметкерін жіберді. 136 мемлекет тү рлі формада ә скери кө мектерін ұ сынды. 142 мемлекет террористерді қ олдайды деп кү діктенген ұ йымдардың активтерін тұ қ ырту туралы жарлық гар мен заң дар шығ арылды. 190 мемлекет мұ ндай шараны жү зеге асыруғ а дайын екендерін білдірді. 11 қ ыркү йектен бастап 60-тан астам елден " Ә л-Кайданың " 1000-ғ а жуық агенті тұ тқ ындалды.(2)