ДӘРІС КОМПЛЕКСІ 4 страница

Қ азіргі терроризммен кү рес дү ниежү зілік қ ауымдастық бірлігіне сү йенген ғ аламдық болуғ а тиіс. Осы жағ дайды ә лемнің алдың ғ ы қ атарлы саясаткерлері мен талдаушылары мойындап отыр. Кө птеген елдер басшыларының, оның ішінде Ресей де бар, Египетте 1996 жылы 13 наурызда ө ткен кездесуінде терроризмге қ арсы халық аралык бірлесу айқ ын кө рініс тапты. Терроризмге қ арсы кү ресуге қ атысушылар мен бақ ылаушылардың кө пшілігі " Интерпол" тә різді халық аралық терроризмге қ арсы арнайы кү штер қ ұ ру қ ажет деп қ азіргі терроризмде ұ йымдасқ ан қ ылмыстың барлық белгілері бар. Елдегі қ ылмыстық заң дарғ а сү йене отырып, халық аралық практикада да, терористік акті жасаушыларғ а нацистік соғ ыс айыптыларына қ олданылғ ан зандарды, ережелерді қ олдануғ а болады. Бұ л террористік ұ йымның немесе топтың ә р мү шесі ұ йымның барлық қ ылмысына жауап береді дегенді білдіреді. Терроризм туралы істі қ арағ анда оғ ан дем берушілер, ұ йымдастырушылар туралы мә селені жете тексеру қ ажет.

Субьективтік сипаты жағ ынан терроризм- тікелей арам пиғ ылмен, ә дейі жасалғ ан қ ылмыс. Бұ л жағ дайда қ ылмыскерлердің ойы ө лтірушіден мү лдем ө згеше. Ө лтіргенде екі жақ бар: қ ылмыскер жә не қ ұ рбан болушы, ал террористік актіде ү шінші жақ - ө кімет органдары немесе қ оғ ам. Террорист қ ұ рбаны қ ызық тырмауы мү мкін, ө йткені ол мақ сат емес, тек қ ұ рал. Олардың ә рекеттері мақ саттарына жетуге ү шін жасалғ ан. Олар қ оғ амдық толқ у туғ ызып, халық пен ө кімет ө кілдерін қ орқ ыту, ө здерінің саяси, діни жә не басқ а кө зқ арастарын насихаттау міндетін қ ояды. Ең бастысы олар ө здерінің қ ұ рбандық тарына қ атігездікпен, аяусыздық пен қ арайды.

Терроризм мотивтері — бұ л тек зорлау, баю, кек ғ ана емес. Қ азіргі терроризм саяси феноменге айналды, оның мотивтері саяси немесе бірнеше болып табылады. Террористердің арасында қ ылмыскерлер де бар, олар ү шін саяси талап тек ширма немесе олар саясаткерлердің, діни экстремистік ұ йымдардың қ олшоқ пары ғ ана. Соның бірі Рим папасының ө міріне қ астандық жасағ ан Агджа. Кей жағ дайларда террористердің жауапкершілігін азайту ү шін халық аралық саяси терроризм қ атарынан саяси қ ылмысты кә дуілгі қ ылмысқ а айналдырады (15).

Ү лкен заң сө здігі терроризмді қ оғ амдық қ ауіпсіздікке қ арсы жасалғ ан қ ылмыс деп бағ а береді. Терроризм трансұ лтшылдык қ ылмысқ а жатады. Терроризм халық аралық қ ылмыс ретінде ә ртү рлі кө зқ арастар туғ ызады. Ол не саясаттанды, не кә дімгі азаматтык қ ылмыс ретінде қ аралды. Казіргі кезде дү ниежү зінің юристері арасында проблеманы ө зара тү сінісу орын алғ ан. Терроризмнің кө птеген мә селелері бойынша оны қ ұ былыс, не халық аралық қ ылмыс деген бірің ғ ай анық тама қ алыптасты, бұ л терроризм адамзат баласы ү шін қ ауіпті болып тү рғ ан жағ дайда ө те қ ажет. Саяси лексиконда мемлекеттік терроризм деген қ алыптасты. Ол АҚ Ш-тың Гренадағ а, Ирактың Кувейтке қ арсы, Израильдың Ливанғ а қ арсы ә рекетіне тә н сипат (16).

Кейде біз саяси сипаттың заң мен сипатталуына қ айшы келетінін байқ ап жатамыз. Саясат қ ылмысты, террористік болуы мү мкін, бірак бұ л қ ылмыстың нақ ты қ ұ рамын сипаттауғ а негіз болмайды. Ұ лыбританияда терроризммен Солтү стік Ирландиядағ ы ә ртү рлі ә рекеттерді байланыстырады, Израиль Палестина Азаттық Ұ йымының есептейді. Олардың пікірінше ол терроризмге қ арсы кү ресті белсене жү ргізуге ық пал етер еді.

1996 жылы жазда Парижде " сегіздік" елдерінің кү ш қ ұ рылымы министрлерінің терроризмге қ арсы кү рес бойынша конференциясы ө тті. Конференция дү ниежү зі жетекші елдерінің қ аралып отырғ ан мә селенің актуальды екендігін жә не онымен кү ресу ү шін кү ш біріктіру қ ажеттілігін тү сінгендігін байқ атты. Онда 25 пункттен тұ ратын нұ сқ аулар қ абылданды. Мұ нан соң 1999 жылы қ азанның соң ында Москвада " сегіздіктің " кү ш саласындағ ы ведомсва басшылары жиналып, париждік тақ ырыпты одан ә рі жалғ астырып, қ абылданғ ан ұ сыныстар бойынша пікір алысты. Москва кездесуінде арнайы қ ызмет басшылары Шешенстанда болғ ан жағ дайғ а тү сінушілікпен қ арады (14).

Терроризмнің ә леуметтік-қ ұ қ ық гық аспектілер проблемасын анық тау қ ажет, мұ нсыз осы қ ұ былысқ а қ арсы ә рекет ету кө птеген қ ателіктерге ә келіп соғ ады. Терроризмге анық тү сінікті бағ а беру міндетті анық тауғ а ық пал етеді. Терроризмді талдау барысында, оның антидемократиялық, антигуманистік мақ саттарына қ ызмет ететін естен шығ аруғ а болмайды. Мамандар терроризмнің негізгі ү ш аспектісін бө ліп кө рсетеді. Проблеманың заң дық аспектісі терроризмнің ө з тү сінігіне байланысты. Террор жә не терроризмнің жү зге жуык анық тамасы бар, бірақ бә рі де толық емес. " Террор" орыс тілінде тә н зорлауын қ олданып, қ арсыласты жоюғ а дейін баратын қ орқ ыту деп анық талады, ал терроризм - террордың іс жү зіндегі ә рекеті. Террористердің ә рекеті ө ліммен байланысты бола бермейді, алайда барлық уақ ытта да зорлауды, мә жбү р етуді, қ орқ ытуды пайдаланады. Мақ саттары ә ртү рлі болуы мү мкін: тікелей жеке бастың мү ддесіне сә йкес, баю мақ сатында; мемлкеттік қ ұ рылымды қ ұ латуғ а дейін баратын саяси мақ сат. Террористік ә рекеттер идея ү шін жү зеге асады. Сондық ган да кімде-кім террористің идеясын қ олдас, кейде оны патриот, бостандық ү шін кү ресуші, оппозиционер деп атайды.

Осы кө зқ арастан ө зі тандағ ан объектіге, терроризм ү лкен зардап келтіреді: адамдар ө леді, қ оғ амдық ө мірге беймазалық ә келеді, мү лік талан-таражғ а тү седі, заң сыздық орын алады, ұ рып-соғ у қ олданылады. Сондай-ақ терроризм кез-келген объектілерді қ иратады: самолеттерді ә кімшілік мекемелерін, тұ рғ ын ү йлерді, тең із кемелерін, қ оғ амдык қ ьізмет кө рсету ү йлерін жә не т.б.. Террористер ү шін мақ сатқ а жету қ ұ ралдарының ең бастысы - қ орқ ыныш туғ ызу. Террористік топтардың мү лікті қ иратуында терроризм деп бағ алауғ а болады. Терроризм -қ ылмыс. Ол бір адамның немесе топтың екінші бір адамғ а немесе топқ а, объектіге қ арсы жасайтын террорлық актісі. Халық аралык терроризмді жеке адам жү зеге асыра алмайды. Бір адам жү зеге асырса да жауапкершілікті қ андай жағ дайда болмасын бір террористік ұ йым ө з мойнына алады. қ ызметін террористік деп есептейді. Бірақ бұ л ә рекеттердің бә рі заң да немесе келісімде терроризм деп қ аралмаса, онда ол жауап беретін қ ылмыс болып та есептелінбейді. Яғ ни нақ ты қ ұ қ ық тық сипат қ ажет. Бір мемлекеттің соғ ыс кү шін терроризм басып алу мақ сатында басқ а мемлекетке қ арсы қ олданса - бұ л агрессия, мұ нда терроризм элементтері болып жатады.

Батыс мемлекеттердің кө пшілігінің саясаты мынандай принциптерге саяды: террористерге ешқ андай жең ілдік бермеу; терроризмді қ олдайтын мемлкеттерге ү немі қ ысым кө рсету; ө здерінде террористермен кү ресе алатын жеткілікті кү штің, қ ұ ралдың болуы; басқ а мемлекеттерге кө мек кө рсету. АҚ Ш — та 1958-1999 жылдары осы мақ сатта 40-тан астам қ ұ қ ық тық актілер қ абылданғ ан. 1995 жылғ ы маусымдағ ы президенттік директива жә не 1996 жылғ ы терроризммен кұ ресті кү шейту жө ніндегі Заң. Осындай заң актілері федеральдық басшылық тың, қ ұ қ ық қ орғ ау органдарының, штаттар ә кімшілігінің қ ұ қ ын кең ейтеді.

АҚ Ш-та 2000 жыл бойы терроризммен кү реске 1 млрд доллар бө лінді. Американ президенті халық аралық терроризмге қ атысы бар мемлкекеттер деп танылғ андарғ а кө мек кө рсетуді тоқ тату қ ұ қ ына ие болды. Иммиграциялық ү кімет террористік ұ йымдарғ а қ атысты деп кү діктенгендерді бірден елден шығ арып жіберу қ ұ қ ына ие болды. Терроризмге қ арсы қ ұ рылымның ө кілеттілінін кең ейту, жауапкершілігін арттыру шаралары қ абылданды. — 1мың адамғ а ө сті. ФБР суретке тү сіру, тың дау, террористік актілерді жү зеге асырғ андарғ а ө лім жазасын қ олдану қ ұ қ ына ие болды жә не қ ажетті соң ғ ы техника жаң алық гарымен қ амтамасыз етілді..

АҚ Ш-та антитеррористік қ ызметке ә ртү рлі ведомостілер, соның ішінде мемлекеттік департамент, ЦРУ, ФБР жә не қ орғ аныс министрлігі тартылғ ан. Мемдепартамент халық аралық терроризммен кү рестің ұ лттық саясатын, программасын, тә сілін анық тауда жетекші роль атқ арады. Мемдепартамент қ ұ рамында мемлекеттің стратегиясын жасайтын жә не терактілерді болдырмау ү шін басқ а мемлекеттермен ынтамақ тасуды жү зеге асыратын арнайы бө лім жұ мыс жасайды. Бө лімнің бастығ ы терроризм бойынша ведомостаралык жұ мысшы тобына басшылық жасайды. Оның міндеттері: антитеррористік ұ лттық программаны жасау; заң дар қ абылдау; одақ тас елдерге мамандар дайындау; терроризмге қ арсы кү респен форма мен тә сілдерді жетілдіру мақ сатында ғ ылыми-зерттеу жұ мыстарын ү йлестіруді қ амтамасыз етеді (17).

Жыл сайын мемдепартамент халық аралық терроризмге итермелейтін мемлекеттердің тізімін жасайды. 1999 жылы бұ л тізімге Ирак, Иран, КНДР, Куба, Ливия, Сирия, Судан енді. Терроризммен кү ресетін жетекші қ ұ рылым ФБР, ЦРУ жә не арнайы топтардың басты міндеттері елдің сыртқ ы, ішкі жағ дайларын тез анық тап отыру, агентуралық жұ мыстар жү ргізу; информациялық -талдау органдары жұ мыстары мен техникалық қ ұ ралдарды жетілдіріп отыру болып табылады. Біріккен орталық ты қ аржыландыру кө бейе тү суде. Оның кұ рамында АҚ Ш жә не онымен достастық тағ ы мемлекеттердің адамдарына, маң ызды мемлекеттік — соғ ыс обьектілеріне дайындалып жатқ ан террористік актілерді алдын-ала хабарлайтын арнайы бө лім қ ұ рылғ ан. Токио метросындағ ыдай жағ дайды АҚ Ш-та болдырмау ү шін арнайы программа жасалғ ан, оғ ан АҚ ІП-ты биологиялық жә не химиялық қ арулардан қ орғ айтын СВ командалығ ы жауап береді. 1997-1999 жылдары кө рсетілген программа бойынша АҚ Ш-тың 27 қ аласынан мамандар оқ иды. Ал 1998 жылы осы программағ а 50 млн доллар бө лінген.

Терроризмге қ арсы кү ресте Израйль жә не оның " Моссад" арнайы қ ызметі ә пежептә уір тә жірибе жинақ тағ ан. Оның тактикасының негізінде террористерге кү тпеген жерден шабуыл жасау жә не солардың арасында жү рген агентурасы арқ ылы алдын-ала хабар алу жатады. Дегенмен кей жағ дайларда терактілерді жасаушылар мен орындаушыларды дер уақ ытында соқ қ ылау кү ткен нә тиже бермейді. Оғ ан дә лел 1972жылы Мюнхен олимпиадасы кезінде " Қ ара сентябрь" ұ йымы ұ стап, ө лтірген израйль спортсмендерінің кегін қ айтару. Сонда терактілердің алдын-алу жұ мыстары ойдағ ыдай болғ ан жоқ.

Францияда террористермен кү ресті іздеу мен қ ұ ртумен айналысатын БРИ жү ргізеді. Элиттік осы отрядта жекелей ә рекет ететін 30 жауынгер бар. Оларғ а Франция президенті қ астандык жасағ ан жерінде террористерді ө лтіру жө нінде ө кілеттік берді. Кө птеген елдер террористермен арнайы ұ йым кү ресу керек деген тркырымғ а келген. Осы жолды алғ аш қ олдағ ан Ұ лыбритания. Ол 1941 жылы элиталық, жоғ ары дә режеде ұ йымдасқ ан, антитерористік САС атты арнайы ұ йымы қ ұ рды. Халық аралық жоғ арғ ы репутацияғ а ие болғ ан, осы модель бойынша американдық " Дельта", немістік " ГСГ-9" қ ызметтері қ ұ рылды. САС-тың қ ұ қ ық тық негізі 1972 жылғ ы " Террористерді ұ стау заң ы", 1973 жылғ ы " Тө тенше шаралар туралы", 1974 жылғ ы " Терроризмнен сақ тандыру туралы" заң дар болып табылады. САС заң дарының негізінде қ ала, транспорттың барлык тү рінде жасалғ ан терактілерге кү ресу ү шін арнайы бө лімшелер қ ұ рылғ ан. Қ азіргі кезең де САС террористермен кү ресте британдык Ольстер провинциясын Ирландиямен қ осылуын талап ететін Ирландық республикандық армияғ а (ИРА), католиктік соғ ыстанғ ан топқ а арқ а сү йейді.

1972 жылы Германияның федералдық шекаралық полициясының қ ұ рамында ГСГ-9 қ ұ рылды. Оның қ ұ рамы штаб жә не бес топтан тұ рады. 4-уі оперативтік, 1-уі - информация мен байланыс. Оперативтік топтардың секциялары 30 адамнан, 5 кү ресуші жә не 1 басқ армадан тұ рады. Эксперттер ГСГ-9 атты арнайы топты антитеррористік операцияларды сә тті атқ арып жү рген европалык арнайы бө лімшелердің ең тиімдісі деп бағ алайды. Ұ йымдастыру мен тактикасының заң дық базасы конституциялық ө згертулер болып табылады. Онда терроризмге қ арсы азаматтардың қ ұ қ ық тары, терроризмді насихаттауғ а террористерге материалдық жә не қ аржылай кө мек кө рсететін іс-ә рекеттерге қ арсы жү ргізілетін шараларғ а қ ұ қ ык берілген. 1986 жылы Германияда " Терроризммен кү рес туралы" заң қ абылданды. Қ ылмыстық кодекстің кейбір нормалары ө згертілді. Испанияда полициялық антитеррористік блок (СЕО) қ алыптасқ ан. Оғ ан елдің арнайы қ ызмет орындарындағ ы мамандар жинақ галғ ан. СЕО-ның нормативтік базасы 1987 жылы қ абылданғ ан " терроризммен кү рес туралы" заң ы болып табылады (18).

Европалық елдерден АҚ Ш-тың ө згешелігі ол арнайы бірің ғ ай антеррористік бө лімше қ ұ рғ ан жоқ. Оның функциясын ФБР-дің ішкі терроризмге қ арсы бө лімдері орындайды (соның ішінде " Дельта" тобы). АҚ Ш-тың ә уе терроризмімен кү рес тә жірибесі кең қ олдау табуда. Бірдей басшылық пен арнайы жә не кү ш қ ұ рылымының ө зара бірігіп қ имылдау арқ асында елдегі дағ дарыстық ситуацияны жою тә жірибесі ү лгі аларлық. Терроризммен кү ресте табысқ а дү ниежү зі қ ауымдастығ ының барлық кү штерді біріктіру арқ ылы ғ ана жетуге болады. Мемлекет жә не ү кімет басшыларының кездесуінде халық аралық терроризммен кү рес мә селесі ү немі талқ ыланып отыруы керек. Жетекші мемлекеттер терроризммен қ арсы кү рес конвенциясың а, келісіміне дү ниежү зінің барлық елдерін тартуғ а тиіс. Осы мақ сатта ғ ылыми конференциялар, мамандардың мә жілістерін ө ткізу отыруы қ ажет. Терроризмге қ арсы мемлекеттік саясаттың негізгі принциптері: алдын-ала белгіленген оперативтік қ ызмет бойынша терактілерді орнық гыру принципі, оларды ойлау дә режесінде, жоспарлауында дайындауында біліп отыру; террористерге аздағ ан жең ілдіктер беру принципі, бұ л жағ дайда келіссө здердің барысында жекелеген, тактикалық жең ілдіктер беріледі, ол туындағ ан жағ дайда тиімді операция жасау ү шін дайындық шараларын жү ргізу уақ ытты ұ ту ү шін қ ажет; антитеррористік операция барысында барынша қ ү рбандардың, зақ ымданудың аз болу принципі; террористік ә рекет ү шін жазалаудың бұ лжытпау орындау принципі.

Терроризммен кү рес тиімді болу ү шін мемлекеттік дә режеде терроризмге қ арсы ә рекетті ұ йымдастыруды ү немі жү ргізіп отыру керек. Терроризммен кү рес оның пайда болу кезінде, жоспарлау мен дайындау кезең інде жойылуғ а тиіс. Террорды қ ұ ртудың алғ ышарты олардың қ аржыландыру кө зін жоюдан басталуы қ ажет. Терроршы мемлекет болмайды, терроршы адамдар, топтар болады. Терроршылдық ә рекет ү шінші дү ниежү зілік соғ ыс тудыра алмайды. Ешбір мемлекет те, террористік топтардың қ ай-қ айсысы да баяғ ыдай " моторлы соғ ыс" емес, атом соғ ысына мү дделі емес. Тек қ ана ә лсіздердің асын тартып жеп, қ орқ ытып-ү ркітіп ық палында ұ стауды қ алайтын " дедовщина" мемлекеттер бар. Олардың арасындағ ы кикілжің дерді асқ ындырмай, бейбіт шешуге мү дделі " мә тіби" елдер де жеткілікті, Кү штілер болғ ан жерде, ә ділетсіз ә лімжеттік кө бейген жерде " терроршылдық " деген, қ азіргі кезде ғ аламдық процестің біріне айналып тұ рғ ан қ ұ былыстың туындап отырғ аны сө зсіз. Терроршылдық пен ә лем қ ауымдастығ ы бір-бірімен байланыса, ынтымақ таса отырып жұ мыла кү ресуі қ ажет. Терроршылдық пен еш уақ ытта ымырағ а келуге болмайды.

Терроризм ө зінің болжаусыздығ ымен жә не тосындығ ымен нақ тылы ү рей сезімін ү ялатып, жұ ртшылық тың бә рін дерлік шарасыз да жазмыштық қ ауіп-қ атермен шырмап тастайды. Оның тарапынан келетін соқ қ ының бағ ыт-бағ дарымен уақ ыты болжаусыз, сондық тан да айрық ша алаң датады.

Терроризм белгілі бір мақ сат пен міндетті жү зеге асыру ү шін кү ш кө рсету идеологиясын тү ғ ыр етеді Терроризм кө зқ арастар мен идеялардың емес, ә рә кеттердің жү йесі, ө йткені ол қ ара басының қ амын кү йттемейді. Ол ө зінен- ө зі ә леуметтік қ ұ ндылық бола алмайды, алайда қ ызмет кө рсетудің бір тү рі ретінде айтарлық тай ә рекетшілдік пен сұ ранысқ а ие.

Мұ ның ө зі, қ аншалық гы идея мен идеология не жетілмеген немесе шикі болса, терроризм соншалық ты идеологияның шашбауын кө тереді. Бұ л екі жағ дайда жү зеге асуы мү мкін: біріншісі -идеологияның негізінде бағ дарламалық нұ сқ ау ретінде кү ш кө рсетіп жатқ ан кезде, екіншісі — идея мен идеология соншалық ты жетілмегендіктен, оның мақ сатын жү зеге асырудың жолы тек қ ана кү ш кө рсету болғ ан кезде.

Сонымен, терроризм ө ткен ғ асырдың ойлап тапқ аны ғ ана емес. Оның демі адамзат тарихын қ ашанда улаумен келеді, алайда ол алғ аш рет екі мың жылдық гың тоғ ысында қ аһ арлы да ауқ ымды кейіпке енді. Терроризм аумақ ү шін болатын соғ ыстардың ескі типін еске тү сіреді, себебі аумақ ты кең ейтудің ә сері мен тұ рақ сыздық тізбегінің туындауы дә л бү гінгі кү ннің тө л ерекшелігі болып табылады.

Ислам деген сө здiң ө зi араб тiлiндегi «силм» - бейбiтшiлiк, тыныштық, берілу деген сө зден, жә, мұ сылман деген мағ наны бiлдiретұ ғ ын «мұ слим» сө зі – бейбiтшiлiкке берiлген, тә сiлiм болғ ан һ ә м оны сақ таушы деген мағ ынадан шық қ ан. Демек, фундаменталист секiлдi дө рекi де кертартпа сө здер мұ сылмандық қ а ә сте жараспайтынын, ә лбетте, оң айлық пен аң дауғ а болады. Мұ сылмандар амандасқ анда-ақ «Ә с-саламұ алайкұ м!» яғ ни «Сағ ан бейбiтшiлiк болғ ай!» деп, біріне-бірі татулық, тыныштық тілейді ғ ой. Ал, хақ дiн Исламның пайғ амбары Ә з Мұ хаммед Ғ алайһ иссалам бір хадисінде «хайрұ н нас, ман йанфағ ұ н нас!», яғ ни «адамзаттың ең жақ сысы, ең хайырлысы, адамзатқ а ең пайдалысы!» деген. Пайғ амбарымыз тағ ы да бiр сө зiнде «ә с-салату ғ имад-ұ д-дин», яғ ни «дұ ғ а дiннiң дiң гегi, негiзi!» деген. Ислам ұ ғ ымындағ ы бейбiтшiлiк Аллаһ Тағ аланың ризалығ ына ие болумен, яғ ни, жақ сы ғ амалдар iстеумен ғ ана пайда болады. Он тө рт ғ асырлық тарихында ғ ылымның, мә дениеттiң, ә дебиеттiң ең озық жә не пайдалы ү лгiлерiн мұ ралатқ ан хақ дiн Исламғ а жә не мұ сылмандар хақ ында батыс ө лшемдерiндегi атаулардың мағ налары мен шығ у тегіне мә н берiлместен қ олданылуы, бұ л ғ ажайып байлық пен пә ктікті жете тү сiнбегендiктiң салдарынан дер едiм!

Ислам жә не тү бірлес сө здер Қ ұ ран Кә рімде мынандай мағ нада қ олданылғ ан; қ ұ тылу, сә леметте болу (68-сү ре/43-аят), таза жү ректі болу (26/89 жә не 37/84), бейбітшілік, амандық, азаттық (2/208, 8/61, 47/35), бейбіт бітім, тыныштық, татуластық (4/90-91, 16/28-87), жамандық тан, жауыздық тан ада болу, сә лемдесу (6/54, 7/46, 10/10, 11/69, 13/24 т.т.), берілу, тә сілім болу (19/33, 20/47, 8/43), қ ұ тылғ ан, ыхыласты (2/71, 4/92, 4/125, 6/14 т.т.) /[2]/. Бір жолы, Мә динедегі Хазраж руынан бір топ адам Расұ лұ ллаһ қ а келіп, Ислам туралы сұ райды. Ә бден ұ ғ ынып болғ ан соң мұ сылмандық ты қ абылдағ ан олар былай деген: «Біз ө шпенділік пен кү ншілдік билеп алғ ан бір қ оғ амның мү шелеріміз. Сенің дінің нің арқ асында Аллаһ Тағ ала екі ру арасындағ ы ө шпенділікті жояды деп ү міт етеміз. Елімізге барып, ү гіттерің ді тү сіндіреміз. Аллаһ оларды сенің маң айың да жинасын деп тілейміз!» /[3]/. Иә, Исламғ а дейін ү немі теке-тіресте, шайқ аста болғ ан Мә динедегі Ә ус жә не Хазраж рулары мұ сылмандық тан кейін татуласып, бауырласып кетеді.

Ә лем тарихын парақ тағ анымызда мұ сылмандардың ә р дә йім бейбітшілік жағ ында болғ анын кө реміз. Ү стіміздегі ғ асырда болғ ан уақ иғ алар осыны растайды. Сондық тан, ә лемдік бейбітшіліктің басты кепілі мұ сылман ү мметі десек қ ателеспесбіз.

Пайғ амбарымыз Мә динеге келген соң (622ж.) қ аланың саяси тұ рақ тылығ ы мен мұ сылмандардың амандығ ын қ амсыз ету мақ сатымен іске кіріседі. Ү йткені, Мә дине тұ рғ ындары Мекке сық ылды біркелкі араб факторларынан емес, сонымен қ атар йаһ ұ дилер мен басқ а жамағ аттарды да қ амтушы еді. Бұ ғ ан дейін Мә динеде орталық билік пен қ ала тұ рғ ындары ортақ ымырағ а (консенсус) келген басқ ару жү йесі болмағ ан еді. Сахаба Ә нес Мә лікұ лының (614? -715?) ү йінде мұ сылмандар мен ғ айри-мұ слимдердің уә кілдерімен кездесулер ұ йымдастырылып, барлығ ы келіскен ортақ жазба мә тін дайындалады. 623ж. Мә дине тұ рғ ындарының барлығ ы ұ йғ арысқ ан осы келісімшарттың жазба нұ сқ алары бү гінге жеткен. Осы тоқ тамды Мә дине Ислам Мемлекетінің «конституциясы» деп атайды ғ алымдар /[4]/. Осы негізгі заң да қ амтылғ ан тақ ырыптар мен баптардан, жә не де Пайғ амбарымыздан кейінгі халифалардың жаң а ашылғ ан елдерде ұ станғ ан жолынан мұ сылман билігінің басқ а мә дениеттерге кең рұ қ сат бергенін байқ аймыз.

Исламият бө тен мә дениеттерді жатсынғ ан емес. Қ айта, оларды ө зіне баулып, олардың жақ сы жақ тарын алуда ешқ андай оқ а кө рмеген /[5]/. Пайғ амбарымыздың тү рік-соғ ды сауытын киюі, қ ытайдан ә келінген заттарды пайдалануы, тү рік шатырында соғ ысқ а шығ уы, Арабыстанның тө рт жағ ындағ ы Мысыр, Бизантия (395-1453), Сасани (224-651) қ атарлы патшалық тарғ а елшілер жіберіп (630ж.) оларды хақ дінге шақ ыруы, тіпті император Ираклиймен хат алмасып тұ руы, Оның кү ллі адам баласына жіберілген елші екенін растайтын айғ ақ тар. Халифалық дә уірінде де басқ а діндер қ удаланғ ан жоқ, қ айта, олардың еркін жұ мыс істеуіне рұ қ сат етілді. Мұ сылмандар ғ айримұ слимдердің, ал олар мұ сылмандардың шә кірті, ұ стазы болды /. Тіпті, академик Бартольд (1869-1930) христиан ғ ұ ламалардың ө з діндестерінен гө рі мұ сылман шә кірттерінің кө бірек болғ анын жазады. Бұ л факт мұ миндердің ғ ылымғ а деген талабының бә рінен де жоғ ары болғ анын кө рсетеді. Ғ ылымды кім іздесе жә не дамытса, ә рине сол қ ызығ ын кө рмек.

Ғ ылымғ а кім кө бірек ү лес қ осса, соның ғ ылымы билемек. Сондық тан, мұ сылмандар ғ ылымның жетекшілігін қ олғ а алғ ан соң, эллинизмнің беделі тө мендеді де мұ сылман мә дениеті жоғ арылады; араб тілі һ ә м мұ сылмандардың һ ә м ғ айри-мұ слимдердің ғ ылым тіліне айналды. Халифа ә л-Мансұ р (709? -775) Бизантия патшасына хат жолдап математика туралы кітаптар жіберуін ө тінген. Грек, ибрани (иврит), сұ рия, парсы тілдерінен кө птеген ә дебиеттер арабшағ а аударылды. Грекшеден тә ржімелер сонау VII ғ асырдың аяғ ы мен VIII ғ асырдың бас шенінде басталды. Ә бу Сұ фйанның немересі, Йә зид Мағ ауияұ лының (уаф. 683) баласы Халидтің ханзадалық дә уірінде кейбір астрономия, медицина, химия кітаптарын грекшеден арабшағ а аудартқ ызғ аны белгілі. Арабшадан да кө птеген туындылардың кейінгі ғ асырларда аталмыш тілдерге тә ржімеленгенін байқ аймыз. Ғ айри-мұ слимдер мұ сылман билігінде алтын дә уірін бастан кешіріп жатқ анда, Еуропадағ ы халық тардың тым примитивті ө мір сү ргенін байқ ауғ а болады. Академик Бартольд литовцылардың сонау XII ғ асырғ а дейін, ал Хиндұ қ ұ штағ ы кафирлардың XIX ғ асырғ а дейін жабайылар болғ анын атап кө рсетеді.