ДӘРІС КОМПЛЕКСІ 5 страница

Ешқ андай мә дениеттің ө здігінен пайда болмайтыны рас. Ә лемді тамсантқ ан Ислам мә дениеті пайда болғ анда ө зінен бұ рынғ ы Мысыр, Месопотамия, Грек, Парсы, Ү нді мә дениеттерін пайдаланғ аны, олардың Исламның ө зегімен ұ штасатын тұ старын алып, дамытқ аны белгілі. Мә селен, ә л-Фарабидің басқ а дін мен басқ а ұ лттың ө кілі болғ анына қ арамастан Стагирит Аристотелдің (м.б. 384-322) пікірлерін дамытқ аны осының бір айғ ағ ы. Осы орайда айта кететін бір жә һ іт; ерте дә уірдегі мұ сылман зерттеушілері грек, ибрани, парсы, ү нді жә не тү ркі тілдеріндегі кө п мұ раларды хатқ а тү сіру не аудару арқ алы ә лемдік мә дениеттің маң ызды мирастарының сақ талып қ алуына ү лкен ү лес қ осты. Егер мұ сылман ғ алымдары мен кө регенді билеушілерінің осы қ ызметі болмағ анда, бә шә риет кө п нә рседен махұ рым қ алар еді, бү гінгі ө ркениет сә уиесіне жете алмас еді.

Мұ сылман ғ алымдар бар ғ ылымын жұ ртшылық тың пайдалануына ұ сынды. Ғ ылымды кү нкө ріс пен мә ртебе алудың қ ұ ралы деп кө рмеді олар. Бір мисал келтірелік: Иран патшасы I Шапұ р кезінде (241-272) Хұ зистан аймағ ында Жұ ндишапұ р деген қ ала орнатылады. Осы шағ ын қ алашық Сасани билеушісі I Хұ сраудың кезінде (531-579) патшалық тың екінші ү лкен қ аласына айналады. Мұ нда атақ ты дә рігерлік мектебі пайда болады. Алайда, Жұ ндишапұ рлық дә рігерлер ө здерінің кә сіби сырларын тек ө з топтарында ұ рпақ тан ұ рпақ қ а қ алдырып сақ тайды да монополия мен кірістен айырылмас ү шін басқ а ешкімге білдірмейді һ ә м ү йретпейді. Аталғ ан аймақ мұ сылман билігіне қ аратылғ аннан соң ғ ана мұ сылман ғ алымдар олардың кейбір ғ ылымын ашып, пайдалана алғ ан-ды. Алайда, Ибни Сина сық ылды біртуар дә рігерлер болса жазғ ан кітаптары тек мұ сылман елдерінде ғ ана емес, сонау Еуропаның ө зінде кем дегенде алты ғ асыр бойы бас оқ улық есебінде оқ ытылғ ан. Со ғ асырлардың ең мық ты батыс елдерінде мұ сылман ғ алымдарымен салыстырарлық ілімдарлардың шығ а алмағ аны осыдан. Бұ л жө нінде Бартольд (1869-1930) былай дейді: «Исламның басты артық шылығ ы, мұ сылман ә лемінің сол дә уірдегі білімді халық тардың алдында болуы, ә рине, материалдық һ ә м рухани мә дениет жағ ынан бірдей мә дени біріншілікті ұ стауында жатады»

Мұ сылмандардың басқ а мә дениеттерге қ амқ орлық жасағ анының енді бір белгісі олардың жер-су атауларын, кісі есімдерін ө згертпеуі. Кү ні бү гінге дейін мұ сылман елдерінде Исламнан бұ рынғ ы жағ ырапиялық атаулар сол қ алпында (дыбыс ү ндестігінен басқ а) қ алғ аны мұ ны растайды. Мисалы, Тү ркиядағ ы жер, су, қ ала, аудан атауларының басым кө пшілігі грек тіліндегі бұ рынғ ы атауымен қ алғ ан. Тек, тү рік тілінің ү ндестік заң ына сә йкестендірілген; Ыстамбұ л, Анкара, Измир, Трабзон, Анталя, Бұ рса т.т. бә рі де ежелгі атауында. Бұ дан басқ а Солтү стік Африкадағ ы Триполи (Либия), Константин (Жазайыр), Казабланка (Мағ риб), Александрия (Ескендерие, Мысыр) т.т. айтуғ а болады. Жә, мұ сылмандар тарапынан Испанияда, Портұ ғ алияда, Балқ ан елдерінде салынғ ан қ алаларды санап шығ уғ а сан жетпейді. Мисалы; Италиядағ ы Палермо қ аласының негізін мұ сылмандар қ алағ ан.

Тарихта бірінші рет халифалық тар дә уірінде дү ние жү зі мә дениеттері тығ ыз араласты; қ иыр шығ ыстағ ы Қ ытай мә дениетінің жетістіктері батысқ а, мұ сылмандардың ғ ылыми-мә дени табыстары болса қ ытай еліне мә лім болды. Талас (751ж.) соғ ысынан кейін Атлант мұ хитынан Қ ытай мұ хитына дейінгі халық тардың бірін-бірі жақ ын тануына мұ мкіншілік ашылды. Мұ сылмандар 3 қ ұ рлық тағ ы билігінің арқ асында халық тар арасында мә дени байланыстардың орнатылуына орасан зор ү лес қ осты. Халифалар батыстағ ы франк, герман, рим патшаларымен жә не шығ ыстағ ы қ ытай ханадандарымен тығ ыз мұ ғ амалада болды; мә селен, қ ытай деректерінде халифалық тан 651-798жж. аралығ ында 37 рет, ал 908-1168жж. аралығ ында болса 49 рет елшілік келгені жазылғ ан.

Қ орыта айтатұ ғ ын болсақ, тарихта мә дениет қ атынастарының дамып, ө зара бірігуі һ ә м кірігуі (интеграция) тек Исламнан кейін ғ ана мү мкін болды. Оғ ан дейін мә дениеттер арасында ө шпенділік пен пышақ сырты ғ ана байланыс болғ ан болса, Исламмен бірге шығ ыс пен батыстың барша мә дениеттері жамырасып, ү лкен жетістіктерге қ ол жеткізілді. Оғ ан дейін белгілі бір мә дениетке ғ ана тә н боп есептелген нә рселер мұ сылмандардың арқ асында бү кіл ә лемдік мә ртебеге ие болды. Мисалы, араб цифрлары деп атағ ы шық қ ан сандардың ежелгі дә уірде тек Ү ндістандық тарғ а ғ ана мә лім болғ аны белгілі. Мұ сылмандар осы цифрларды жетілдіріп қ ана қ ойғ ан жоқ, оларды қ ұ р символдық тан шығ арып, мағ налы белгілерге айналдырды. Бә шериет тарихында бірінші рет нө л (сыфыр) цифрін мұ сылман ғ алымдар тапты уә ең бектерінде пайдаланды; мә селен, нө лді бірінші рет сан ретінде қ олданғ ан Мұ хаммед Мұ саұ лы ә л-Хорезми (780-850) болды /[13]/. Арал тең ізі маң ында дү ниеге келген дана бабамыз сонымен қ атар 1-ден тө мен қ арайғ ы сандарды белгіледі, жү здік, мың дық жә не ондық тарды жү йелеп, бө ліп жазуды кө рсетті. Оның бұ л табыстары мү мкін тарихтағ ы ең маң ызды ғ ылыми жаң алық тарғ а жатады. Ү стіміздегі информация ғ асырында, телекоммуникация дә уірінде мұ сылмандар ашқ ан осы жаң алық тың қ ызығ ын бү кіл ә лем кө руде. Орыс тіліндегі цифр мен батыс тілдеріндегі cipher сө здері арабша нө л дегенді білдіретін «сыфыр» сө зінен алынғ ан. Шындығ ында араб сандары рим сандарымен салыстырғ анда қ олданымы ө те икемді һ ә м оң ай. Ә л-Хорезми ашқ ан бұ л жаң алық Еуропағ а тек X-XIIғ ғ. ғ ана мә лім болғ ан; осы жаң алық ты батысқ а жеткізген Герберт есімді адамның абырой-беделінің артқ аны соншалық, кейін ол Рим Папасы сайланғ ан /[14]/. Оның есімі Папа Силвестер II болып, Еуропа тарихында қ алды. Ә л-Хорезмидің «Китаб ә л-жә бір уә -л Мұ қ абала» (Алгебра мен тең діктер кітабы) латын тіліне аударылғ анда (XIIғ.) ә л-жә бір сө зі алгебра деп аударылғ андық тан осы сө з термин боп қ алыптасты. Оның екінші бір кітабы латыншағ а «Algorithmi de numero Indorum» деп аударылғ андық тан, алгоритм сө зі тағ ы да терминге айналды.

Адам хұ қ ұ қ тары жө ніндегі ү ндеудің ХХ ғ асырда ғ ана бекітілгенін ескерсек, он тө рт ғ асыр бұ рын Раббымыздың Қ ұ ран Кә римінде барлық адамдардың хұ қ ұ қ тарын қ орғ ау міндетін бұ йырғ анын кө ріп таң қ аламыз: «26/183: Адамдардың хұ қ ұ қ тарын қ ыспаң дар! Жер бетінде бұ зақ ылық шығ арып, бү лік жасамаң дар!»

4-Тақ ырып: Террорист психологиясы.

Дә ріс мақ саты: Террорист психологиясын тү сіндіріп, оның тұ лғ алық сипаттамасын беру.

Қ арастырылатын сұ рақ тар:

1. Террорлық ә рекеттің психологиялық қ ұ рылымы.Мотивация.

2. Террористің тұ лғ асы.Патологиялық компонент. Аномия.

3. Террорлық ә рекетте зиян келтіру. Логика жә не ойлау. Эмоциялар.

Мә скеудің метрополитенінде болғ ан екі жарылыс бү кіл ә лемді дү р сілкіндірді. Бейбіт тұ рғ ындардың ө мірін қ иғ ан бұ л террорлық актіні АҚ Ш-тан бастап, бү кіл Еуропа, Азия елдері бір ауыздан қ атал айыптады. Екі жас ә йелдің мұ ндай жантү ршігерлік ә рекеті ақ ылғ а сыйымсыз шектен шық қ ан ауыр қ ылмыс болды. Метродағ ы сойқ аннан кейін арағ а бір кү н салып Дағ ыстанның Кизляр қ аласында тағ ы террорлық шабуыл жасалды. Бұ л жарылыстан 12 адам мерт болды, негізінен, қ ұ қ ық қ орғ ау органдарының қ ызметкерлері. Солардың қ арсыласуының арқ асында халық тығ ыз орналасқ ан жерлерге лаң кестер жетіп ү лгере алмады. Бұ л лаң кестік те алдың ғ ы апатты ұ йымдастырушылардың ісі деп бағ аланды. Содан кейін Ингушетияның Қ арабұ лақ қ аласындағ ы жарылыстан екі полицей қ ызметкері опат болды. Мұ ндай террорлық ә рекеттердің жиі бой кө рсетуі дағ дығ а айнала бастады. Жер шарының ә ртү рлі аймағ ында – Иракта, Ауғ анстанда, Пә кістанда, Еуропа мен Азияда жиі кө рініс беруде.

Бұ л террорлық ә рекеттердің сыры неде? Жазық сыз жандарғ а қ арсы адамдар неге ө лім себеді? Олар неге қ атыгездікке барады?

Бұ л сауалдар ә ркімді-ақ ойландырады. Ежелден бері жеке адамдардың ө міріне қ астандық жасап, тұ тқ иылдан ө мірін қ иып, дұ шпандық қ а баруы тарихтан белгілі. Бұ л қ астандық негізінен патшаларғ а, ел билеушілерге, министрлерге, фабрика-заводтың директорларына, ірі помещиктерге қ арсы бағ ытталғ ан-ды. Мұ ны тү сінуге болады. Олар ө з бақ ытсыздық тары ү шін кінә лілерден, ар-намысын аяқ қ а таптаушылардан, жеке басының кегін алудың бірден-бір жолы лаң кестік деп есептеді. Александр II патша осындай қ астандық тан қ аза болды. Аш-жалаң аш халық ө здерінің ауыр тұ рмысынан қ ұ тылудың амалы қ атыгез патшаның кө зін жою деп тү сінді. Француздар XVIII ғ асырда Людовик XVI король мен оның айдай сұ лу зайыбы Мария Антуанеттаның бастарын гильотинамен қ ағ ып тастады.

Бұ л қ астандық тардың нысанасы нақ ты тұ лғ алар болды. Оларды қ ұ рбандық қ а шалудың себептері де жеткілікті еді. Ал бейбіт халық ты жаппай қ ырғ ынғ а ұ шыратуды қ алай тү сінуге болады?

Біріншіден, кү ш қ олдану қ ұ рылымдарының қ ызметін одан ә рі жандандырып, пә рменділігін арттыруды ұ сынды. Екіншіден, терроризм мен лаң кестікке қ арсы кү ресті мейлінше қ атал, мейлінше батыл жү ргізуді, керек болса, қ анжардың соқ қ ысымен олардың кө зін жоюды талап етті. Ү шіншіден, бү лікшілерден, лаң кестерден ө з еркімен қ ол ү зген жандарғ а жылы кө зқ арас танытып, оларды ішке тартуды қ ажет деп санады. Тө ртіншіден, елдегі экономикалық ахуалды кү шейтуді, жаң а жұ мыс орындарын ашуды, жұ мыссыздық ты, ә сіресе, жастар арасындағ ы жұ мыссыздық ты барынша азайтуды талап етті. Солтү стік Кавказ халық тарының рухани жаң ғ ыруын қ амтамасыз етуді, олардың мә дениетін, білім алуын, адамгершілік жә не моральдық толысуына жағ дай жасауды ұ сынды. Бесіншіден, елдің рухани кө семдерінің, дін басшыларының, халық алдындағ ы беделін, ә сер-ық палын тиімді пайдалануды, діни тә рбиенің оң ды жақ тарын ұ мытпауды ескертті.

«Лаң кестерді ауыздық тауғ а бола ма, – деді де Д.Медведев, – ә бден болады. Біз оларды жең еміз, ө йткені біз кө ппіз, ә рі кү штіміз, біздің сыртымызда халық тағ дыры тұ р, ә рі ең бастысы – шындық біз жағ ында», – деп оптимистік нотада сө зін аяқ тады. Бірақ Ресей басшысының бұ л жігерлі сө зіне илана қ оюдың ө зі қ иын еді. Ө йткені ол лаң кестіктің нақ ты себебі мен қ айнар кө зі неде екенін айтпады. Керісінше, оның экономикалық астарына шешуші мә н бермеді. Террористердің кедейі жоқ, бә рі бай деп лаң кестіктің экономикалық негізін алдың ғ ы кезекке шығ армады.

Президент Д.Медведев лаң кестікпен кү ресте кү ш қ олдану, жазалау шараларын қ атайтуғ а кө п кө ң іл бө лді. Лаң кестердің кө зін жоюғ а, олардың ұ ясын кү л-талқ ан етуге шақ ырды, яғ ни қ орқ ыту-ү ркіту жағ ына екпін тү сіре сө йледі. Бірақ бұ дан ү ріккен бү лікшілерді кө рмедік. Арағ а екі-ү ш кү н салып, Ингушетияның Қ арабұ лақ қ аласында милиция бекетінде жарылыс жасап, екі полицейді мерт етті. Ө здерін ө лімге тә уекел етіп, белдеулеріне бомба байлап келген жанкештілер ү шін қ атал жаза, тү рме қ орқ ыныш емес, лаң кестердің бетін қ айтара алмады. Сондық тан да терроризмнің тү пкі себебін, тө ркінін айқ ындап алмай, онымен біржақ ты кү ш қ олданумен, қ анжар жұ мсаумен қ орқ ытып алу мү мкін емес. Қ орқ атын жандар мұ ндай жолғ а ә сте де тү спейді, олар қ орқ ыныш-ү рейдің не екенін білмейді, олар ө лімнен сескенбейді, бұ л жолғ а ө з ө мірлерін садақ а еткен. Сондық тан да қ орқ ыту-ү ркіту, жазалауды қ атайту лаң кестікті болдырмаудың басты амалы емес.

Рас, террористің ө зінің бай болуы мү мкін. Бірақ оны қ олдайтын, паналатып, жасырып сақ тайтын адамдар негізінен тұ рмысы тө мен, ө мірге риза емес, билік саясатына кө ң ілі толмайтын жандар емес пе? Сондық тан да терроризмнің экономикалық астарын жоқ қ а шығ армай, оны тү бегейлі шешпейінше, лаң кестікті ауыздық тау мү мкін емес. Жұ мысы жоқ, тұ рақ ты табыс кө зі жоқ адам лаң кестердің қ атарын толық тырмағ анда қ айда барады! Кө зі қ арайғ ан тал қ армайдының кебін киіп, олар бү лікшілердің ық палына еріксіз тү седі. Жастарды жұ мыспен қ амту, жаң а жұ мыс орындарын кө птеп ашу, олардың ә леуметтік, рухани сұ раныстарын қ анағ аттандыру лаң кестердің ә леуметтік базасын тарылтудың бірден-бір жолы болып табылады.

Рас, лаң кестік қ имылдар біздің елімізден тыс жерлерде бой кө рсетуде. Бірақ бұ л бізді, қ азақ стандық тарды алаң датпай отыра алмайды. Ө йткені террористер жазық сыз бейкү нә жандарды қ ұ рбандық қ а шалуда. Бейбіт отбасылардың басына қ айғ ы-қ асірет ә келуде. Біреуді ата-анасынан, біреуді ұ л-қ ызынан айыруда, сә билердің кө з жасына қ алуда. Мұ ндай қ асіреттің ертең біздің елімізде орын алмауына кім кепілдік береді? Терроризм бір елдің, бір ө ң ірдің, бір аймақ тың ү лесіндегі қ ұ былыс емес, оның белгіленген шекарасы жоқ. Ол жер шарының кез келген тү кпірінде бұ рқ ете тү суі ық тимал. Сондық тан да ә лемнің кез келген елінің басшылары халық аралық терроризмді бү гінгі жаң а ғ асырдың айық пас індеті деп қ абылдап отыр.

Этника арасындағ ы қ арулы конфликттер жә не ресми ө кімет пен террористер арасындағ ы конфликттер бү рынғ ы КСРО аймақ тарында жағ дайды ушық тыруғ а тиімді тә сіл болып табылады. Ресейде қ аламайтындар бұ л мү мкіндікті ресей ішіндегі оқ иғ аларды ушық тыруғ а шебер пайдаланды, бү рың ғ ы Кең ес ө кіметінің кең істігінде саяси процестерге ық пал етті. Осы негізде терроризмді Батыс саясатының ө з тә ртібін орнатуғ а ү мтылғ ан қ ұ ралы деп қ арауғ а болады. Осы себептен Европа Шешең станда антитеррористік операциялардың сә тті дамуына қ обалжиды, ө йткені Батыс ү шін террористік шешен режимі Кавказ аймағ ында тұ рақ сыздық ты ү стап тү ратын фактор болып табылады.

ОБСЕ Стамбул саммитінің алдында жә не 1999 жылы 18-19 қ арашада ө ткен осы кездесу кезінде шешен мә селесі бойынша Ресейге кө рсеткен қ ысым АҚ Ш пен оның батыстық одақ тастарының геосаяси, геоэкономикалық мақ саттарын айқ ындайды. АҚ Ш президенті Б. Клинтонның Стамбулда Ресейді қ олдап сө йлеген сө зі жақ сы дайындалғ ан спектакльдің бір кө рінісі болып табылады. Шешен республикасының территориясында болып жатқ ан оқ иғ аларғ а американың жә не батыстың қ аншалық ты араласқ анын анық тау ө те қ иын. Осы жерде Збигнев Бжезинскийдің геосаяси мақ сатында Ресейдің жең іске жетуіне жол бермеу керек, олай болғ ан жагдайда Москва қ айтадан Батыстың қ уатты бә секелесіне айналады деген сө зінде ү лкен мә н жатыр (19). Ә ртү рлі зоналарда диверсиялық -террористік ұ йымдардың болуы мен ә рекеті белең алып тү р.Мысалы, Грузияда " Орман ағ айындылары" мен " Ақ бү ркіт" атты террористік ұ йымдардың ә рекеті грузин — абхаз қ ақ тығ ысын саяси реттеуге ешқ андай жол бермеуге бағ ытталғ ан. Ислам экстремистерінің " Хамас", " Хесболлах" сияқ ты ұ йымдары Палестина проблемасын бейбіт шешуді жалғ астыруғ а жә не палестиндіктер мен израильдіктер арасындағ ы келіссө здерге қ арсы шығ ады. Осындай процесстер Тә жікстанда жә не басқ а елдерде де байқ алады (20).

Ресейде терроризм проблемасы ө те шиеленісіп кетті. XX ғ асырдың соң ында Ресей ү рынғ ан саяси, ә леуметтік, экономикалык проблемалармен қ атар терроризм ең қ ауіпті факторларғ а айналды. Бү л қ ү былыс Ресей ү шін осы ғ асырда ғ ана пайда болғ ан емес. Ресей терроризмінің тү п тамырлары ғ асырлардың қ ойнауына кетеді. XIX ғ асырдың соң ында орыс интеллигенциясы ө здерінің бостандығ ы мен демократиясын терроризм формасы ғ ана қ орғ ай алады деп есептеді. Терроризмге самодержавияғ а қ арсы кү ресе алатын қ ұ рал, сол ғ ана тарихты жылжыта алады деп қ аралды. Орыс революционерлерінің тарихында ү ш жү зден астам террорлық актілер жасалғ ан. Кү рес ұ йымдарының мү шелері полиция бө лімшелерінде жарылыс ұ йымдастырды, жандарм тың шыларын ө лтірді, революция мү ддесі ү шін мү ліктерді алды, царизмнің ең жексұ рын ө кілдерін қ ү ртты.

Бү гіндері терроризм Ресей қ оғ амының кү нделікті ө міріне енді, елдің ұ лттық қ ауіпсіздігіне нақ ты қ ауіп тө ндірді. Адамдарды ұ рлау, аманаттарды ұ стау, самолеттерді айдап кету (1991-1992 жылдары 70 рет самолетті айдап кетуге ә рекеттенген), темір жолдарғ а, қ оғ амдық орындарғ а бомбы қ ою, этникалық -конфессиональдык конфликтерде зорлау актілері, саяси қ арсыластарды ұ рып-жығ у, ө кіметтің ә ртү рлі саладағ ы ө кілдеріне шабуыл жасау ә деттегі жағ дайғ а айналды. Терроризмнің бір ғ ана формасы бойынша мысал келтірсек те, оның қ аншалық гы қ ауіпті екендігі айқ ын кө рінеді: 1994 жылы мемлекеттік ө кімет пен басқ армалардың ә ртү рлі органдарына 200-ден астам адамдардың ө міріне қ ауіп тө ніп тұ р, жарылыс жасалғ алы жатыр деген сияқ ты хабарлаулар тү скен. Бұ л хабарлар саны 1991-1992 жылдардағ ыдан ү ш есе асқ ан. Москва мен Волгодонскідегі террорлық актілер серияларынан кейін, 1999 жылдың кү зінен бастап осындай қ оң ырау соғ у қ айтадан ө сті (21).

Терроризм ең маң ызды обьектілерге нақ ты қ ауіп тө ндіреді. 1993 жылы темір жол бойларында ондағ ан жарылыстар болғ ан. Осы жылдың қ ыркү йек-қ азан айларында атом ө неркө сібі мен энергетика обьектілеріне ү ш рет қ ауіп болғ ан. Ядролық материалдарды ү рлағ андары мә лім болды. 1993 жылы бір ғ ана кә сіпорында ЮОкг уран жетпеген.

1999 жылы қ азанда Ресей МВД-сы транспорт обьектілерінде " Вихрь-Антитеррор" операциясын жү ргізді. Оның мә ліметі терроризмнің қ аншалық ты қ анат жайғ анын, қ аншалық ты қ ауіпті екенін кө рсетеді. Бірнеше кү ндер арасында заң сыз жолмен иемденген 200-дей ататын қ ару, 38 мың нан астам оқ -дә рі, 50 жарылғ ыш зат, 100 кг-нан астам наркотик алынды. Астананың Ярославль вокзалында операция барысында ү йретілген иттің кө мегімен 37-інші артиллериялық жарылатын снаряд табылды. Минералды Су УВД қ ызметкерлері акционерлік қ оғ ам арендағ а алғ ан ү йден 2 тонна жарылғ ыш заттар қ оймасын тапқ ан. Ол ү йді Минаральды Су тү рғ ыны арендағ а берсе керек.

Ресей территориясында істелінген қ ылмыстар мен оларды болдырмау жолындағ ы олардың іс-ә рекетеріне кө з жү гіртсек, мынандай кө ріністерді байқ ауғ а болады. Ульяновск станциясының вокзалында қ ай жерде тү ратыны белгісіз азамат ұ сталды, одан қ олдан жасалғ ан жарылғ ыш зат табылғ ан. Красноуфимск станциясында ө неркә сіп ө ндірісі шығ арғ ан жаратын машинасы мен 150гр. аммоналы бар жергілікті азамат ұ сталынғ ан. Волгоград-1 станциясының вокзалында 5 жарылғ ыш папкасы мен ә ртү рлі калибрлі 80 патроны бар сол жерде тү ратын ә йел тұ тқ ындалғ ан. " ФР-Оповещение" системасын қ олдану арқ ылы транспорт обьектісінде федеральдық жә не жергілікті іздеуде жү рген 300 қ ылмыскер ұ сталғ ан. " Санкт-Петербург - Новосибирск" поездынан Москвадағ ы ө лім серияларына айыпты Грозныйдың екі азаматы-шешен тұ тқ ындалғ ан. Баскд жолдармен келген мә лімметтерге қ арағ анда Тамбов облысының Котова жанындағ ы орманда жарылғ ыш заттар қ оймасы табылғ ан. Ресйдің астанасы Москваның ө зінде бірнеше жерден теракті жасауғ а дайындалғ ан тонналағ ан жарылғ ыштар табьшғ ан.

Ішкі істер линиясының органдарына кү дікті заттар табылғ аны жө нінде 1425 сигнал тү скен, ол бойынша тексеру жү ргізілді. 25 қ азан 1999 жылы Воря ө зенінен ө тетін кө пірден РГД-ның 4 гранатасы табылып, зақ ымсызданғ ан. Жоғ арыда келтірілген фактілердің бә рі терактілер жасалынатын қ ұ ралдырдың бір бө лігі ғ ана. Негізгісі осы бизнеспен айналысатындардың қ олында.

Қ азіргі кезде ең қ ауіптісі коммерциялық терроризм болып отыр. Бір ғ ана 1993 жылы 100 рет тапсырыспен ө лтіру жү зеге асқ ан. Ал 1995 жылы ә ртү рлі кә сіпкерлерді ө лтіруге 500 тапсырыс берілген. 1994 жылы Москва территориясында жаратын қ ұ рылым мен жарылғ ыш заттарды қ олданумен 107-і қ ылмыс жасалғ ан. 1995 жылы бұ л цифр 30 пайызғ а ө скен. Кө п жағ дайларда бә секелестік негізінде туындағ ан финанстық немесе экономикалық " разборкалар" болып табылады. Оларды сату арқ ылы пайда табу мақ сатында Москвада 300 адам аманатта ұ сталынғ ан.

Дегенмен масштабы мен кө рініс беру аймағ ына байланысты азаттық кү ресі, ұ лтшылдық, діни экстремизм туы астында ә рекет ететін сепаратизм жетекші орында. Оның кө рінісі 1995 жылғ ы Буденновкадағ ы жә не 1996 жылғ ы қ аң тардағ ы Дағ ыстандағ ы оқ иғ алар болып табылады. Ресейде ө згеше ситуация қ алыптасқ ан: Федерацияның бір бө лігінде, Шешенстанда қ арулы бандалар орнығ ып, криминальды жағ дай қ алыптасқ ан. Олардың бірнеше терактілерінің нә тижесінде Ресей біржарым мың дай адамынан айрылды.

Мамандардың анық тауынша Ресейдегі терроризмнің терең себептері мынада: 1. экстремизм бағ ытындағ ы Ресей қ оғ амының табиғ атына тә н тарихи қ алыптасқ ан ә леуметтік-психолгиялык дамумен байланысты; 2. Ресейде жақ сы ұ йымдасқ ан, кү пияланғ ан, тармақ талғ ан жә не жаппай терроризмнің тарихи традициясы бар.(" Халық еркі", эсерлер, большевиктер париясының кү рескер ұ йымдары,, Бакунин, Кропоткиндер іс-ә рекеттері). 3. Ресей — жартылай этникалық, жә не жартылай конфессиональды мемлекет. Оғ ан тә н сипат ұ лтаралық қ атынастардың болуы. 4. Ресейде 20 миллиондай мұ сылмандар тұ рады, оның біразы кү штеу мен қ атігездікті қ олдайтын ваххабистік дінді мойындайды. Мұ ны қ азір шешен террористері іс жү зінде кө рсетуде. Кавказда тұ ратын халық тар мен этникалық топтар туындағ ан проблемаларды кү ш, экстремизм, террор методтары арқ ылы шешуге тырысады. Терактіні жасағ ан адамдардың кө пшілігінің Кавказ республикасынан болып шығ ып жататындығ ы осыдан болса керек. Ал аймақ тың ө зі қ анды қ ақ тығ ыс пен шиеленістің орталығ ына айналып отыр. 5. Ресейде азаматтык қ оғ ам традициясы жеткілікті дамымағ ан (22).

Ресейде терроризмнің шиеленісуінің сыртқ ы факторларының бірі дү ниежү зінде оның санының жалпы ө се тү суі болып отыр. Ресей терроризмінің ө суінің базалық сыртқ ы стимулы Ресейдің кө лең келі ә серлерден ещқ андай қ орғ алмауы, оның барынша ашық болғ андығ ы. Батыстық қ оғ ам ресейлік территорияда шетелдік жә не халық аралық терроризмге " полигон" жасау қ аупін тудырып отыр. Сондық тан Батыстың арнайы қ ызмет органдары Ресейдегі тұ рақ сыздық пен сепаратизмді барынша қ олдайды.