ДӘРІС КОМПЛЕКСІ 7 страница

1990-1993 жылдары бағ ытталғ ан, шашыраң қ ы терроризм кө п болса ол жойылып кеткен жоқ. Олармен қ оса осы жылдары жасырын, қ ұ пияланғ ан терактілер кө бейді. Бұ л жағ дайда террористер қ оғ амдық назарды ө здеріне аудармауғ а тырысады. Қ азіргі кезде Ресейде тармақ талғ ан террористік топ бар деп айта алмаймыз. Дегенмен ашық жә не жартылай ашық заң сыз қ арулы, ә скерленген қ ұ рылымдар бар екені анық.

Ресейде терроризмнің ө суіне ә леуметтік, ұ лттық идеологиялық, психологиялық жағ дайлар қ алыптасқ ан. КСРО-ның қ ұ лауы, оның қ ұ қ ық қ орғ ау органдар системасының бұ зылуы, ө кіметтің дұ рыс жұ мыс істемеуі шаруашылық -экономикалық дағ дарыс, халық тың ө мір сү ру қ абілетінің нашарлауы, жұ мыссыздық, қ оғ амдық қ атынастар мен қ ұ рылым системасының тұ рақ сыздығ ы, кө зқ арас ориетациясының кү йреуі, ә ртү рлі - саяси, ә леуметтік, ұ лттық, діни қ айшылық тардың шиеленісуі, мінез қ ұ лық гың нашарлауы, цинизм мен нигилизмнің салтанат қ ұ руы, қ ылмыстың ө суі - осының бә рі Ресейді сипаттайды. Терроризмді зерттеушілер оның туындау себебі ө мір сү ріп отырғ ан қ ұ рылымғ а қ арсы ә леуметтік қ арсылық деп тү сіндіреді. Мемлекет нағ ыз демократиялық қ ұ рылымда болса, саяси жә не ә леуметтік кү рестің терроризм сияқ ты формасы болмайды.

Терроризмге қ арсы ә рекет етуді ұ йымдастырудың тиімді болуы ү шін оның идеялық -теориялық немесе бағ ытты болуы қ ажет. Батыс талдаушылары мен Ресей зерттеушілері терроризмді былай классификациялайды:

- ә леуметтік терроризм (солшыл жә не оң шыл);

- ұ лтшыл терроризм (сепаратистік);

- діни негіздегі терроризм (Азия. елдері мен Ислам дү ниесінде);

Терроризммен кү ресу шаралар системасын жасауда Ресей территориясында оның жайылу факторларын анық тап алу ө те қ ажет. Осы факторлар ә рекетінің сипаты мен ө зіндік қ айнар кө здеріне байланысты сыртқ ы жә не ішкі, объективті жә не субъективті деп бө луге болады. Терроризмнің тарауына ық пал ететін сыртқ ы факторларғ а мыналарды жатқ ызуғ а болады:

- жақ ын жә не алыс шетелдерде террористік кө ріністер санының ө суі;

- бұ рынғ ы КСРО, Европа жә не Шығ ыс Азия елдерінің кейбіреуіндегі ә леуметтік-саяси, экономикалық тұ рақ сыздық;

- бір-бірінің территориясына ұ мтылу, онда қ арулы қ ақ тығ ыстардың орын алуы;

- шетелдік арнайы қ ызмет пен халық аралық террористік ұ йымдардың кейбір стратегиялық нұ сқ аулары;

- Ресейден кететіндер мен келетіндерге нақ ты бақ ылаудың болмауы жә не оның шекараларының " ашық " болуы;

- шекаралас мемлекеттердің кейбіреулерінде рынокта қ арудың ашык сатылуы.

Осы факторлардың системасы 1991 жылғ а дейін ә рекет еткен системадан мү лдем бө лек екені бірден кө зге тү седі. Терроризмнің ө суінің ішкі факторларына жататындар:

- елде жасырын қ ару " рыногының " болуы жә не оны алудың оң ай болуы;

- жаң а " Ресей диаспорасының " қ ұ рылуы (РФ азаматтарының ө з елінен басқ а жерлерде шашырап орналасуы);

- Ауғ аныстанда, Приднестровье, Сербия, Шешенстан, Тә жікістан жә не басқ а " ө рт орындарында" болып қ айтқ ан контингенттің кө п болуы;

- ә кімшілік-бақ ылау қ ұ қ ық тық режимдерінің болмауы немесе босан болуы;

- экстремистік топтардың елде болуы;

- қ ылмыстық ортаның топтасуы;

- кө птеген адамдардың идеологиялық жә не діни ориентирінің жоғ алуы;.

- ә леуметтік орнық пау сезімінің шиеленісуі жә не азаматтарының біразының қ орғ алмауы;

- ө кімет. пен заң дар беделінің тү суі, ә леуметтік ашынушылық тың ө суі;

- қ ү қ ық қ орғ ау жә не ә леуметтік, мемлекеттік қ оғ амдық органдардың азаматтардың қ ұ қ ын қ орғ ау жұ мыстарының ә лсіреуі;

- қ оғ амда саяси мә дениет дә режесінің нашарлауы;

- қ атыгездік пен кү шті (кино, телевидение, пресса, ә дебиет) кең насихаттау.

Терроризммен кү рес шараларының жалпы мемлекеттік программасы объективтік факторларды жоюғ а немесе ә лсіретуге бағ ытталуғ а тиіс. 1994 жылдың жазында қ абылданғ ан қ ылмыспен кү рестің федералдық програ ммасының маң ызды қ ұ рылымы мынандай бө лімдерді немесе блоктарды ескеруге тиіс:

- жалпы ескерту шаралары, оның ішінде қ арулар рыногына бақ ылау қ ою жә не т.б.;

- ә кімшілік-режим шаралары;

- террористік кө ріністерге ескертудің арнайы шаралары.

- 1996-1997 жылдары Ресейдің Мемлекеттік Думасының қ ызметінің актуалды шараларының бірі терроризмге қ арсы ә рекет программасын жү зеге асыруғ а бақ ылау жасау болды. Мемлекеттік органдамен бірге қ оғ ам да, қ ауымдастық та кү ресу қ ажет. Ақ парат қ ұ ралдары, ғ ылыми конференциялар, қ оғ амдық -саяси партиялар, ұ йымдар жә не қ озғ алыстар терроризммен кү ресте басты назар аударуғ а тиіс. Елде барлық заң сыз ә скерленген қ ұ рылымдарды жою керек. Қ оғ амдык бедел қ ақ гығ ыстарды тоқ татуғ а ә сер етуі қ ажет. Дегенменде бү гінгі кү ні Ресейде ә леуметтік-саяси субъектілер терроризм мен экстремизмнің ө суіне бірігіп қ арсы тұ ра алады деп айтуғ а болады. Ресей қ оғ амы адамдардың нағ ыз бірлігін сақ тауғ а мү мкіндіктің бә рі бар.

Кешегі КСРО территориясында қ айта қ ұ ру басталғ анғ а дейін терроризм белең алғ ан жоқ, бірақ қ ылмыскерлер Батыстың ық палымен саяси актілерді кейде жү зеге асыратын. Алайда террористер мемлекеттің ө здерін ешқ андай аямайтындығ ын тү сінетін КСРО территориясында террорлық ә рекеттердің пайда болуы Ауғ анстандағ ы соғ ыспен байланысты. Соғ ыс кезінде арнайы соғ ысумен іс жү зінде танысқ ан " ауғ андық тар" нашақ орлык бизнеспен ү йір болып кө птеген террорлық қ ұ рылымдарды қ ал ыптастырды.

90-жылдардың бас кезіндегі ө тпелі кезең де мемлекеттің ә лсіреуіне байланысты " демократтар" тоталитаризм мен централизм, ә ділетсіздік, елдің ұ лттық -территориялық бө лінісінің дұ рыс еместігі туралы мә селе кө терді. Бұ л компаниялар батыс " дауысы", шетелдегі " отандастар" арқ ылы ә рекет етті. Терроризм алғ ашқ ы кезең де жергілікті қ ылмыстық топтың " ұ лттық ә ділеттілікті қ алпына келтіру" деген ұ ранмен ық пал аймағ ын бө лісу мақ сатында жү ргізілді. Осындай жағ дай Наманганда, Ошта, Ферғ анада, Жаң а Ө зенде орын алды. Орта Азияда босқ ындардың кө п болуы Ауғ анстанның жақ ын орналасқ андығ ынан болса керек.

Онан да зор кө рініс тапқ ан саяси терроризм армян-азербайжан қ ақ тығ ысы кезінде білінді. Сумгайтта армяндарды қ ыру, азербайжандардың абыржушылығ ы, Бакудегі бейберекеттік, Ереванда ү кіметтің тұ рақ сыздығ ы жә не екі республикадағ ы ұ лтшылдардың ә рекеттері, Азербайжанда зорлық гың етек алуы, митингілер, тә ртіпсіздіктер, ә скердің Бакуге енгізілуі, Москвадағ ы ү кіметтің тұ рақ сыздығ ы жә не тағ ы басқ алар XX ғ асырдың соң ында кең қ анат жайғ ан, ү лкен дайындық пен жасалғ ан террорлық акциялардың кө ріністері болып табылады.

Бұ ғ ан республикалық жә не москвалық саяси топтар, Тү ркия, Ұ лыбритания, Иран, Франция, КСРО, АҚ Ш-тың арнайы қ ызмет орындары мен ірі жергілікті криминалдық топтар қ атысқ ан. Соның арқ асында осы оқ иғ алардың барлығ ы ірі саяси, экономикалық, арнайы террорлық нә тижелерге жетті:

- бұ рын бір қ алыпты тыныш регион ешқ андай нә тиже бермейтін соғ ыс жағ дайына жетті;

- екі республиканың ө кіметінде де бірнеше топтар ауысты, бұ л биліктің экономикалық потенциал мен кү штің жаң а бө лінісіне ә кеп соқ ты;

- Одақ тық Орталық тың беделін тү бірімен қ ұ латты, даулы мә селелерді шешуде оғ ан ү міт арту енді мү мкін болмады;

- ү лкен террорлық орта қ алыптасты, қ ұ рылымы ө згерді, ашык жұ мыс істеді;

- криминалдық топ басшылары қ уғ ынғ а ұ шырағ ан мың дағ ан босқ ындардың мү лкін иемденіп, ө зінің экономикалық қ уатын кү рт кө терді;

- ә ртү рлі елдердің барлаушы орындарының ө зара қ имылы мен кү ресі барысында бір мезгілде бірнеше арнайы қ ызметпен басқ арылатын интернационалдық арнайы террорлық орта қ алыптасты, ол Закавказьядан тыс жерде де ә рекет ете алды.

Бұ л жерде Ұ лыбританияның бұ рынғ ы премьер-министрі Маргарет Тэтчердің ролі айрық ша. Ол кө п уақ ыт бойы армян жағ ының мү ддесін қ орғ ады. Енді ол Азербайжанның басшысы Гейдар Алиевтің ең жақ ын досы, " ғ асыр жобасы" атанғ ан Каспий мұ найының акционері, Бакуге бизнесінің жолын салушы. Осындай жолмен Оң тү стік Осетия, Абхазия, Приднестровье, Солтү стік Осетия жә не Ингушетиядағ ы қ ақ тығ ыс кезінде арнайы террорлық орта қ алыптастырылды(28).

Жергілікті жердің ерекшелігіне байланысты Вильнюстегі оқ иғ алар дамыды. Мұ нан кейін Прибалтика Республикаларының тә уелсіздігі жарияланды. Мұ нда номенклатуралық " либерал-реформаторлар" Молотов-Риббентров пактісін талқ ылау барысында КСРО Прибалтиканы оккупациялағ ан деген дау туғ ызды. Осы кезенде КГБ жә не МБД Москва акциясының қ ұ лауына ық пал етіп, оның жоспарын " Саюдис" штабына берді. КГБ мен МВД арнайы террорлық ойын жү ргізді, литов террористерін жарылғ ыш бө телкелер дайындауғ а ү йретті, оны жастар кө п жиналғ ан жерлерге жеткізді.

ТМД-ның барлық аймақ тарында арнайы терроризм тез интернационаланды, жергілікті криминалды экономиканы қ амтыды. ұ йымдасқ ан қ ылмысты қ олдады. Ауғ анстан мен Пакистаннан Тә жікістан мен Қ ырғ ызстан арқ ылы есірткілер ағ ылды, оны ЦРУ мен КГБ-ның бұ рынғ ы офицерлері бірігіп бақ ылады, қ амтамасыз етті.

Қ азіргі кезде Батыс басылымдары " Кайтселийте" сияқ ты ә скери террорлық қ ұ рылымдардың біраз бө лігі наркобизнес, контрабанда, рэкетпен айналысатындығ ын ашық жазуда. Олардың Полыиа, Финляндия, Чехия, Германия жә не Латын Америкасы сияқ ты елдердегі криминалдық топтармен байланысты екендігі жария етілді. Орта Азия республикаларындағ ы наркотиктермен кү ресетін мамандар наркобандалардың жоспарын жақ сы білетіндіктерін, олардың ә рекеттеріне қ арсы соқ қ ы бере алатындық тары туралы мә лімдейді. Яғ ни арнайы қ ызметтің наркотеррористер арасында агентурасы қ ызмет етеді. Осылайша бү гінгі кү ні Ресеймен ТМД басқ а республикалары ү шін арнайы терроризм " термин" емес, қ атал шындық, бү дан бас тарта алмайсын. Бұ л жау, мұ ны білуіміз керек.

Сыртқ ы жағ дайлар ә сер етпегенде " Ичкерия Республикасының " қ алыптасуы мү мкін емес еді. КСРО-мен РСФСР-дың 90-жылдары ә кімшілік-территориялық бө лінуін қ айта қ ұ ру нә тижесінде бұ зылуы оғ ан ү лкен ық пал еткен еді. Чечня кө птеген саяси " заң дылық кд" ие болды, нағ ыз " қ арақ шы корольдік" пен саяси жә не экономикалык терроризмнің дү ние жү зілік масштабтағ ы плацдармына айналды.

" Ичкерияның " алғ ашқ ы қ адамынан-ақ террор оның саясатының негізіне айналды. 1993 жылы жазда орнығ ып алғ ан Дудаев парламент, сайлау комитеті мен конституциялық сотты таратты. Бұ л Москвадағ ы оқ иғ ағ а " репетиция" болды. Республиканың қ ұ қ ық органдары террористермен орын ауыстырды. Олардың белсенділігі Ресейдің барлық жерлерінде " шешендер" ұ йымдастырғ ан қ ылмыспен байланысты ө сті. Дудаев мемлекеті бірінші кү ннен-ақ террористер топтарының ұ йымдастыру мен жабдық тау орталығ ына айналды. Террористердің ө зін қ амтамасыз етуін ұ йымдастыру ү шін " тә уелсіздік" пен " исламды қ орғ ау" ү шін кү рес тууы астында экономика араластырылды. Идеологиялық символы қ азіргі кездегі исламның ең барып тұ рғ ан радикалдық сектасы - Кадирийя болды. Идеологияның басты мақ саты Ресеймен кү рес жә не " Ұ лы вайнах халқ ын топтастыру". Осы мақ сатта мынандай бағ ыттарда ә рекет етіледі:

- шешендер мен ингуштердің - " вайнахтардың " барлық басшыларын (всех кланов) біріктіруге ұ мтылу;

- Кавказдағ ы барлық ислам ұ йымдарын біріктіруге ұ мтылу;

- Ресейге қ арсы Солтү стік Кавказды айдап салу.

- Бірінші міндетті жү зеге асыруғ а " пираттық королдіктің " ө кімет қ ұ рылымы кедергі жасады. Ө кімет қ ү рамындағ ы ә ртү рлі топтар басшылық қ а ұ мтылды, оларды бір-бірімен келістіріп отыру мү мкін емес. Жетекші топтың лидерінің бірі Лабазановтың басы алынса да ө зара келіспеушілік тоқ гамады. Кең ес ө кіметі кезінде атеизмнің кең тарауына байланысты исламның ә ртү рлі ағ ымдары мен секталары қ алыптасқ ан болатын. Сондық тан исламдар ортасында діни наным бірдей болғ ан жоқ. Осыдан келіп екінші міндет те орындалмады. Антироссиялық бірлестікті қ ұ ру міндеті дә стү рлі кавказдық тардың ө з арасындағ ы қ айшылық гардан шығ а алмады. Шешен террористерінің дағ ыстан, адыгей, абхаздық гармен ешуақ ытта тоқ гамайтын бә секелестігі ү шінші міндетті де жү зеге асырмады.

Сондық т да барлық ү міт террорғ а артылды. Халық тың кө пшілігі террорлық актілерге тартылды. Экономика қ ылмыстық экономикағ а айналды Автотранспорт пен поездғ а шабуыл жасалды. Шешеннің арнайы терроры Шешенстанның бү кіл ө ндірістік кү штерін ө з бақ ылауына алды. Осығ ан сү йеніп, шешен терроризмі Ресейдің барлық жеріндегі финанстық жә не шаруашылық операцияларына араласты. Оғ ан Москвамен ақ ылдаспай Шешенстанмен тікелей контакт жасай алатын региондардың " шаруашылық дербестігі" де ық палын тигізді. Дудаевтық гар ө з мемлекетінің атынан Ресей мен дү ние жү зінің кө птеген елдерімен ашық, қ ұ пия тү рде байланыс орнатты. Бү лар банк сферасына кірді. Ә сіресе оларғ а кө п пайда тү сірген мү най мен мү най ө німдерімен сауда жасау керек еді.

№5-Тақ ырып: Террористтердің психологиялық типтері. Террористтік топтардың психологиясы.

Дә ріс мақ саты: Террористтердің психологиялық типтері айқ ындау.

Қ арастырылатын сұ рақ тар:

1. Террористтік топтардың ерекшеліктерін сипаттау.

2. Террорлық ә рекеттің моральдық мә селелері. «Синдром Зомби», «Синдром Рэмбо», «Синдром камикадзе-шахэда».

3. Ө лім қ орқ ынышын жең у немесе ө лімнен қ орық пау.

Қ ала мен селоны ө рт қ ұ шағ ына берген соғ ыс жылдарындағ ы неміс оккупанттары кім? Оларғ а қ арсы астыртын кү рес жү ргізген қ ызыл партизандар ше? Ал бү гінгі тақ ыр бас скинхедтер кім? Бұ лардың бә рі де кү ш қ олдануғ а барғ ан. Кү ш қ олданды деп сонда солардың бә рін бір тақ тағ а қ оямыз ба? Бір ө лшеммен бағ алаймыз ба? Ә рине, экстремизмнің тү рлерінің бә рі – терроризм, расизм, этноцид, геноцид – бә рі де кү ш қ олдануғ а сү йенген.

Шындығ ына келсек, кү ш қ олданудың (насилие) екі тү рі бар. Бірі – легитимді (заң ды) тү рі, екіншісі – заң сыз тү рі. Бү л екінші топқ а экстремизм жатады. Ал бірінші топқ а легитимді тү рде кү ш қ олданатын мемлекет жатады. Оның кү ш қ олдану институттары бар: ә скер, полиция, қ аржы, жол, кө лік полициялары, қ ауіпсіздік органдары бар. Олар Конституцияғ а сай қ оғ амдық тә ртіпті сақ тау ү шін заң ды тү рде, легитимді жолмен кү ш қ олдануғ а, жазалау шараларын жү ргізуге, адам қ ұ қ ық тарын шектеуге, бостандық тан айыруғ а заң ды қ ұ зыретін пайдаланады. Экстремизм болса кү ш қ олдануғ а заң ды аттап ө з бетінше барады. Олардың ә рекеті легитимді емес. Заң ды аяқ қ а басу, қ оғ амда қ алыптасқ ан дә стү рлі тә ртіп нормалары мен ережелерін бұ зу қ ылмысқ а жатады. Экстремистердің ісі – ауыр қ ылмыс болып табылады.

Экстремизмнің бү гінгі таң да кең тарағ ан тү рі – терроризм. Terror – латын сө зі – қ азақ шағ а аударғ анда қ орқ ыныш, ү рей деген мағ ынаны білдіреді. Террорлық ә рекеттің басты мақ саты қ оғ амда ү рей, қ орқ ыныш, ә бігер туғ ызу, елдің тыныштығ ын бұ зу, ө зіне кө пшіліктің назарын аудару арқ ылы ө здерін ү лкен саяси кү ш ретінде таныту болып табылады.

Терроризмнің тө ркінін бұ л кү нде Шығ ыстан, мұ сылман елдерінен іздеу кең ө ріс алып отыр. Оғ ан шығ ыстық, діни сипат беріп, оны варварлық, орта ғ асырлық қ ұ былыс ретінде бағ алау басымырақ кү йде.

Шын мә ніне келгенде, терроризмді белгілі бір ұ лтпен немесе дінмен байланыстырудың ешбір негізі жоқ. Террорлық қ имылдарғ а кез келген ұ лттың, діннің ө кілі бара алады. Мә селен, жуырда АҚ Ш заң орындары Мұ хаммед Пайғ амбардың каррикатуралық суретін салғ ан суретшіні ө лтіру ү шін киллерге тапсырыс берген бір ә йелді тұ тқ ынғ а алды. Ол ө зі Ислам дінін қ абылдағ ан, мұ сылман ә йелдерінше киініп, Швецияғ а барғ ан. Мұ нда ол киллер жалдап, суретшіні ө лтіруді мақ сат еткен. АҚ Ш қ ауіпсіздік органдары бақ ылауғ а алып, ә йелді тұ тқ ындағ ан. Тексере келгенде, ол АҚ Ш-тың ө з азаматшасы екен, келімсек емес, осында туып-ө скен англо-саксондық болып шық қ ан. Террорист біткенді Шығ ыстан іздеген АҚ Ш қ ауіпсіздік қ ызметкерлері оны ө з тумаларынан тапқ ан.

Бұ л нені кө рсетеді? Терроризмнің ұ лттық сипаты жоқ, бұ л қ ылмыспен кез келген ұ лттың ө кілі айналыса алады. Оғ ан себеп, сылтау, қ олайлы сә т керек, тиісті бопсалау, ынталандыру, иландыру, психологиялық амалдардың сү згісінен ө тулері керек. Сонда ұ лтына, жынысына, жасына, дініне, тіліне қ арамастан, ланкестер қ атарынан келіп бір-ақ шығ ады. Ешкім террорист болып тумайды, ол тұ қ ым қ уаламайды. Оны жағ дай, ә леуметтік, экономикалық, моральдық, руханияттық орта мә жбү рлейді, ө зінің ө мірдегі ө кінішін, кеткен кегін, тө л тағ дырына мойынсынбауын террорлық топқ а қ осылумен ақ тағ ысы келеді. Саяси экстремизмді ө зін қ ұ тқ арудың, Қ ұ дайдың қ ұ лы ретіндегі міндетін адал ө теудің бір амалы деп қ абылдайды. Ә детте бұ ғ ан ерік-жігері осал, ү гіт-уағ ызғ а тез берілетін, ө мірде белгілі бір мақ саты жоқ, рухани дү ниесі кедей жандар бейім келеді.

Терроризм бү кіл ә лемде бү гін белең алып тұ р. Дү ниежү зіндегі алпауыт ел АҚ Ш-тың ө зі 11 қ ыркү йекте лаң кестердің шабуылынан қ орғ ана алмады, оның кө п қ абатты екі ғ имараты ұ шақ тың соқ қ ысынан опырылып, кү л-талқ ан болды. Ә лемдегі қ уатты ел қ атты састы, дү ниені алақ анында ұ стап тұ рғ андай сезінетін Президент Буш террористерге соқ қ ы беру ү шін ө зіне жақ тастар іздеді. Британия премьері бірден қ олдау кө рсетті. Лаң кестердің кө семі Бен Ладен Ауғ анстанда жан-кештілерді дайындық тан ө ткізіп, мұ хит асырып отыр-мыс деген желеумен терроризмнің ошағ ын жоймақ болды. НАТО-ның біріккен ә скери кү шін жіберді. Тә ліптер мен Аль Каиданың бұ зақ ыларын тә убесіне келтірмек болды. Бірақ мұ ндағ ы ә скери операция ә зір нә тиже бермей отыр.

Жаппай қ ырып-жою арсеналы бар деген Иракты жазалау ү шін АҚ Ш мұ нда да ә скер жіберді. Оны БҰ Ұ -ның Қ ауіпсіздік кең есімен кең ескен де жоқ. Дә стү рлі тә ртіпті белінен басты. Елдің астан-кестең ін шығ арды, бірақ Ирактан ядролық қ ару-жарақ тың ұ штығ ын да таба алмады. Елдің билеушісі Саддам Хусейнді дарғ а асып ө лтірді. Бірақ Иракта тыныштық орната алмады. Ежелгі Вавилон елі басқ ыншыларғ а бас имеді. Ирак халқ ы тарапынан АҚ Ш ө зіне мә ң гілік дұ шпан тауып алды. Демократия тұ қ ымын ә кеп сеппек болып еді, онысы жаң а жерге тамыр жая алмады. АҚ Ш Иракқ а кіріп алып, енді балшық қ а белшесінен батып, шығ а алмай отыр. Американың жаң а Президенті Барак Обама Ирак драмасын елдің бетіне таң ба тү сірмей аяқ тау ү шін шаралар қ арастырып жатыр.

Ә лемдегі ірі мемлекеттердің басшылары екеуара кездескенде экономикалық, сауда-саттық мә селелерін сө з етумен қ атар халық аралық терроризмге бірлесіп кү рес жү ргізу жайларын да ү немі назарда ұ стайды. Ө йткені қ ай ел болса да, мейлі ү лкен, мейлі кіші ел болса да лаң кестікке, наркотрафикке қ арсы жекелеп кү рес жү ргізудің тиімсіз екендігіне ә бден кө зі жеткен секілді. Сондық тан да бұ л саладағ ы уағ даластық қ а ү лкен мә н беріп отыр.

Ауғ анстанғ а жерді минадан тазарту мақ сатымен бір батальон ә скер жібергеніміз ү шін АҚ Ш ү кіметі Қ азақ станғ а сө з орайы келген сайын ризашылығ ын білдіріп жатады. Терроризмге қ арсы кү рестегі ә ріптесіміз деп кө термелеп қ ояды. Біздің бір батальон НАТО-ның біріккен ә скери кү штерінің салмағ ын арттыра қ оюы екі талай екені белгілі. Бірақ АҚ Ш ү шін ө здері бастағ ан аяғ ы жоқ соғ ысқ а қ олұ шын берушілердің қ арасын кө бейту ә лем алдында ақ талу ү шін, моральдық қ олдауғ а ғ ана керек шығ ар, сірә! Минаны іздеп, оны залалсыздандырудың мамандары НАТО ү шін қ ат емес екені кімге болса да аян.

АҚ Ш-тың Орталық қ олбасшылығ ының қ олбасшысы, генерал Дэвид Петреус жуырда Астанада болғ анда Республика Қ орғ аныс министрінің орынбасары, генерал Б.Сембиновке Ауғ анстанда қ азақ стандық ә скерлердің кө мегі ү шін кеудесіне АҚ Ш орденін тағ ып кетті.

Терроризммен кү ресті сө з еткенде мұ ның кейбір астарлы қ ұ пия жақ тары барын да жоқ қ а шығ аруғ а болмайтын сияқ ты. Мә селен, кейбір алпауыт елдер лаң кестікті сө з жү зінде айыптай отырып, оғ ан қ арсы батыл кү реске шақ ыра отырып, бұ л кү ресті ү лкен саясат ү шін, ішкі есепке қ ұ рып, қ ос қ абатты стандартқ а бағ ытталғ ан саясат жү ргізетінін де теріске шығ аруғ а болмайды. АҚ Ш-тың Иракқ а, Ауғ анстанғ а қ арсы саясаты осығ ан мысал бола алады. Ә скери-ө неркә сіп кешендерінің алпауыттары бюджеттен қ аржыны кө бірек қ ымқ ыру ү шін, елдің милитаристік саясатын ақ тау ү шін сыртқ ы жаулардың қ ауіптілігін асыра бағ алауғ а ә уес екенін де естен шығ армауғ а тиіспіз.

АҚ Ш-тың милитаристік топтары Америка ә лемді билеуі керек деген пиғ ылдан ә лі арыла алмай келеді. Елдің саяси, ә скери, қ аржылық алпауыттары жаң а Президенттің саясатының милитаристік, гегемондық бағ ыттан ауытқ ымауына бар кү шін салып жанталасуда. Дж.Буштың саясатын жү ргізген ескі кү штер, Республикалық партияның белсенділері саясат аренасынан ә лі де кеткісі келмейді, жаң а Президенттің ә леуметтік бағ ыт ұ стағ ан саясатына қ арсы қ асарысып бағ уда. Олардың қ арсылық тарына қ арамастан Барак Обама елде денсаулық сақ тау реформасын жү зеге асыруғ а қ ол жеткізді. Бұ л қ арапайым американдық тардың кө ң ілінен шық ты.

Республикашылар болса, елдің қ орғ аныс қ уатын кү шейтуді бірінші кезекке шығ арып, АҚ Ш-тың супердержавалық мә ртебесін жоғ алтпауын жақ тап отыр. Халық аралық терроризм ә лемдегі алпауыт ел АҚ Ш-тың қ ауіпсіздігіне қ атер тө ндіріп тұ р ма, Бен-Ладеншілер АҚ Ш-қ а екінші рет он бірінші қ ыркү йекті ә зірлеп жатқ ан жоқ па екен деген сауал кө ң ілге оралады. Ө йткені АҚ Ш ө зінің бұ рынғ ы президент кезіндегі ракета шабуылына қ арсы қ орғ аныс қ алқ анын Еуропада орнату саясатынан ә лі қ ол ү зе алмай отыр. Сол бірінші рет болғ ан 11 қ ыркү йек оқ иғ асының ө зіне деген Америка қ оғ амында екі ұ шты пікір де бар, сол оқ иғ аның ө зі Буштың жеке басына, ә скери-ө ндірістік топтарғ а қ ажет болғ ан жоқ па екен деген де болжам-елес мұ нда ә лі кезіп жү рген сияқ ты. Бірақ оның анық -қ анығ ы ә зір ешкімге мә лім емес. Ү лкен алпауыт ел АҚ Ш ү шін кішкентай Солтү стік Корея, Сирия, Гаити мен мұ сылман елі Иран ү лкен қ атер тө ндіріп тұ р ма екен, сірә! Еуропаның тө ріне ә кеп, Ресейдің қ ақ желкесіне ядролық ракета зең біректерінен қ орғ айтын бекет ашу не ү шін қ ажет болып отырғ аны тү сініксіз. Бұ л да мұ сылман елдерінің террорлық шабуылынан қ орғ ану ү шін қ ажет болып отыр ма екен дерсіз.