ДӘРІС КОМПЛЕКСІ 3 страница

Терроризм мә селесі Ресейлік тарихшылады, шолушыларды, зерттеушілерді де толғ андырмай қ ойғ ан жоқ. Сондай зерттеулердің қ атарында Ю.М.Антонянның " Терроризм", З.Замкованың " Терроризм глобальная проблема современности", Е.Г.Ляховтың " Терроризм и международные отношения", " Политика терроризма" сияқ ты ең бектерді айтуғ а болады. Бұ л ең бектерде терроризмнің халық аралық сиаптқ а ие болуының себептері, оның ұ йымдастырылуының жоғ арғ ы дең гейін, оны қ аржыландыратын, дем берушілердің болуы жә не терроризмнің қ арудың соң ғ ы жетістіктерімен қ аруланатындығ ынын, терроршылардың мемлекетті басқ ару ісіне дейін араласатыны- жө нінде баяндалады.

2001 жылы АҚ Ш-та террорлық акті жасалғ аннан кейін Қ азақ стандық саясаткерлер, шолушылар, тарихшылар, экономистер де ө з пікірлерін білдірді. Ол " Саясат" журналының бетінде жарык кө рді. Қ азақ станың Египет, Алжир, Иордания, Ливия, Марокко, Сирия, Тунистегі елшісі Б.Қ ұ лжанү лы мұ сылман елдеріндегі терроризм негізі діни болып табылмайды дей келе, ө зінің ойын былай білдіреді: " Америка мен Европа мемлекеттерінің басшылары, халық аралық мамандар исламмен терроризмді араластыруы болмайтындығ ын ашық кө рсетеді. Терроризмді ә леуметтік-экономикалық, саяси наразылық гар, демократияны басып отырғ ан ә ділетсіздік туғ ызады. Израилдің БҰ Ұ -ның Қ ауіпсіздік Кең есінің резолюциясына қ арсы Иерусалимді астана етіп, басқ а территорияны окупациялауына тежеу қ ойылмағ андығ ы арабтардың ғ ана емес, бү кіл мұ сылмандардың да наразылығ ын кү шейтуде" (11).

К.Садиевтің " Борьба с терроризмом и консолидация усилий способны оказать позитивные воздействия на динамику мировой экономики" деген ғ ылыми мақ аласында АҚ Ш-та болғ ан терактінің АҚ Ш-тың экономикасына тигізген ә серін жан-жақ ты тү сіндіріп береді: " Терактіден кейін бірден дү ниежү зілік қ ор рыногында индекс тө мендеді. АҚ Ш доллары дү ниежү зілік басқ а валюталарғ а қ арағ анда қ ұ ны тө мендеді. АҚ Ш доллар курысын бір қ алыпты ұ стау ү шін біршама шаралар жү ргізуде. Сондық тан дү ниежү зілік қ аржы орындары қ обалжуда. Қ азақ станда қ ор рыногы дамымағ ан. Сондық ган бізде инвестициянын ө згеруі онша білінбейді" (12).

Сонымен қ атар терроризм саяси мақ сатқ а жетудің тә сіліне айналғ андығ ы туралы, Қ азақ станда террор жайламаса да, онымен кү ресудің қ ажеттігі туралы, діни экстремизм проблемалары, Орталык Азия аймағ ында діни терроризмімен кү рес саясаты туралы кө птеген ғ ылыми мақ алалар жарияланды: " Орталық Азия республикаларында мың дағ ан діни қ ұ рылымдар қ айтадан ө мірге келді, теологиялық оқ у орындары ашылды. Қ азіргі қ оғ амда діннің дамуы кө птеген қ айшылық тарғ а кездесуде. Орталық Азиядағ ы дін, дінге табынушыларды ө з қ атарына тарту ү шін кү ресуде. Дү ниежү зілік саясатта ислам мемлекеттерінің ық палы кү шеюде" (13).

Ислам адамзат баласына қ арсы Америкада да, басқ а елдерде де қ ылмыс жасағ ан жоқ. Ислам-дү ниежү зілік дін. Сондық танда мұ сылман халқ ының жан-жақ ты дамуына ық пал етіп отырғ ан дін ешуақ ытада терроризм тудырмайды. Дегенмен адамзат баласына ү рей, қ ауіп тө ндіретін террористік, экстремистік актілермен дү ниежү зінің бү кіл мемлекеттері болып кү ресу қ ажет.

№3-Тақ ырып: Жаппай террорлық психология.

Дә ріс мақ саты: Жаппай террорлық тың психологиялық жақ тарын сипаттау.

Қ арастырылатын сұ рақ тар:

1. Қ орқ ыныш. Сұ мдық. Айғ ай-шу (Паника), Агрессия.

2. Геноцид жә не жаппай ө лтіру, жою психологиясы

3. Террордың виктимологиясы

Террорлық ұ йымдар идеологиялық -конфессиональдық, ә скери, коммерциялық жә не басқ а негізде ө зара тығ ыз байланыс орнатты. Кө птеген жағ дайда террорристік топтар, ә сіресе оның басшылары қ арулануда, бірін-бірі бү ркелемеуде, функцияларды бө ліп алуда, жү ргізетін операциялардың аумағ ы жә не тағ ы басқ а мә селелер бойынша ө зара бірігіп қ имылдайды. Мә селен, Ауғ анстан мен Ливанда осындай жағ дай орын алғ ан. Халық аралық террорлық қ ауымдастык кү шімен жә не қ ұ ралымен ә ртү рлі маневр жасауды ү йренген, қ ү пия каналдармен қ ару-жарақ пен техниканы ү лкен кө лемде жеткізе алады. Шешен мен Дағ ыстан жерлеріне Ауғ аныстан, Пә кістан, Сауд Аравиясы, Тү ркия, Албания жә не басқ а елдердің нұ сқ аушылары, халық аралық террористік ұ йымдардың эмиссарлары, насихаттаушылары, қ арулары осыпай келді.

Бү гінгі терроризм - жекелеген диверсанттың, самолетті алып кетушінің, қ анішер-камикадзенің ә рекеті емес. Қ азіргі терроризм - кең аумақ тылығ ына сай соң ғ ы жетістіктермен жабдық талғ ан, қ аруланғ ан зор қ ұ рылым. Оның дә лелдері Ауғ аныстан, Тә жікстан, Косова, Шешенстан. Онда болып жатқ ан оқ иғ алар қ азіргі терроризмнің диверсиялық -террористік соғ ыстар жү ргізуте қ абілетті екендігін, кең аумақ та қ арулы қ ақ гығ ыстарғ а қ атыса алатындығ ын кө рсетуде. Терроризм " ең бек рыногының " (жалдамалылар жә не т.б.) дамуына байланысты ғ аламдық масштабта пайдалы бизнеске жә не капитал салу (қ ару сату, есіртке сату жә не т.б.) кө зіне айналды. Мә селен, бұ рынғ ы СФРЮ территориясындағ ы соғ ыс барысында жыл сайын хорваттарғ а, мұ сылмандарғ а, албандарғ а 2 млрд долларғ а қ ару жә не соғ ыс техникасы сатылғ ан. қ азіргі кезде дү ниежү зілік рынокқ а наркотиктер мен оның шикізатын террористік топтар ә келетіндігі мә лім болды. Ол бірнеше миллиард доллардан да асады (7).

Қ аазіргі терроризмнің маң ызды ерекшелігі оның жақ сы қ ұ рылымы мен ұ йымдасушылығ ы болып табылады. Террористік ұ йымдар бірың ғ ай басқ ару органын, басқ ару системасын, жоспарлайтын бө лімшелер қ ү рады. Ірі ұ йымдар басщыларының кездесулері, мә жілістері ө ткізіліп тү рады. Ә ртү рлі ұ лттық ұ йымдардың қ ызметі ү йлестіріледі. Моральдық -психологиялық эффект тудыру ү шін, қ оғ амдық ой енгізу ү шін информациялық -насихаттау жұ мысы жолғ а қ ойылғ ан. Ө здерінің жолын қ уатын адамдарды тандауғ а кө п кө ң іл бө лінеді. Ә сіресе ұ лт, экономикалық дағ дарыс шиеленіскен жерлерде осы мақ сатта жү ргізілген жұ мыстар оң нә тижесін беруде. Сондай аудандардың бірі радикальдық мұ сылман ұ йымдары болып табылады. Террорлық методтар олардың ең сү йікті тә сілдеріне айналғ ан. Бү гінгі кү ні ислам дү ниесі саяси кү рестің ең маң ызды қ ұ ралы, инструменті террор деп қ арайды. Бү гінгі дү ниеде ә леуметтік-экономикалық, цивилизация арасындағ ы қ айшылық тар, дамығ ан Солтү стік пен даму жағ ынан артта қ алғ ан Оң тү стік арасындағ ы қ арсы тү ру кү ннен-кү нге терең деуде. Осы қ айшылық тарды жә не осы қ арама- қ арсылық гарды ғ ылыми-техникалық революциялар жетістігі де, экономиканы ғ аламдау прцессі де, ақ параттық -насихаттау саласындағ ы ғ аламдану сипаты да бә сең дете алмайды, тепе-тең ете алмайды. Бү гінгі кү ні дамығ ан елдермен жә не олардың одақ тастарымен, партнерлерімен ә скери-кү ш саласында бә секелестікке тү се алмайтын кү штер ө зінің ә лсіздігін ө здерінің қ олынан келетін қ ұ ралдар арқ ылы, яғ ни террорлық ә дісті қ олдану арқ ылы жабуғ а тырысады. Халық аралық терроризм " Барлық елдердің террористері, бірігің дер" деген ұ ран тастайды. Дү ниежү зінің жетекші елдері экономикасы, финансы, ә скер жағ ынан ә лсіз, бірақ олардың айтқ анына кө нгісі келмейтін елдерге қ атаң кү ш саясатын жү ргізіп, оларды араң датады. АҚ ПІ пен оның одақ тастарының Иракқ а қ арсы бірнеше жылдан бері созылып келе жатқ ан заң сыз ә рекеттері, иран-американ қ арама-қ арсылығ ы, НАТО-ның Балкан, Таяу Шығ ыстағ ы агрессиясы - осының бә рі алдың ғ ы қ атарлы мемлекеттердің жү ргізген ө ктемдігінің нә тижесі. Осындай саясат, халық аралық жә не ұ лттық терроризмге бағ ытталғ ан саясат шын мә нінде оны маманданғ ан халық аралык терроризм деп атауғ а болады.Кейбір саясаткерлер ө тпелі, тұ рақ ты емес кезең де терроризмнің белең алуы халық аралық терроризмнің ө зін-ө зі кө рсетуі дейді. Бұ рынғ ы халық аралық қ ауіпсіздік қ ұ рылымын бұ зу мемлекеттік ұ йымдарды шайқ аумен жү зеге асады. Дү ние қ ауіпсіздіктің ә лсіреу, тұ рақ сыздық, бұ лдырлық, анық еместік кезең іне енді. Мемлекеттік, аймақ тық, халық аралық бақ ылау механизмдері ө з дә режесінде ә рекет ете алмай отыр. Олардың орнын бақ ылаудың болмай қ алуын жә не тұ рақ сыздық факторын пайдаланып, басқ а кү ш алғ ысы келеді. Геосаяси бос жерлер, кү нгірт ә леуметтік жағ дайлар халық аралык терроризм саясатының обьектісі болып табылады. Бү гінгі кү ні дү ниенің ә ртү рлі аймақ тарында ә р бағ ыт ұ стағ ан саяси жә не ұ лтшыл радикалдар, ө здерінің мақ саттарына жету қ ұ ралы ретіне террорды тандап алғ ан, олар жасырын тармақ тарын жетілдіруді, ұ йымдастырыла тү седі, қ аруын, жарылғ ыш заттарын жаң артады.

Террорлық ұ йымдарды бү ркемелеу ү шін фирма, компания, банк, фондтар системасы қ ұ рылғ ан. Террористер басшылығ ы қ оғ амдык ұ йымдарғ а, мемлекеттік қ ұ рылымдарғ а еніп, агентура тартады. Олар қ оғ амдық ө мірдің саяси, экономикалық -ә леуметтік саласына бақ ылау орнатып, олардың қ ызметіне ық пал етеді.

Кдзіргі терроризмнің ө зіндік ерекшелігі террорлық ә рекетті жоспарлау, нақ ты операцияларды дайындау мен жү ү гізу, жекелеген топтар мен орындаушылар арасындағ ы ө зара қ имылды ұ йымдастыру мә селесін шешу ү шін халық аралық жә не аймақ тық басқ ару органдарын қ алыптастырады. Сондай-ақ олар билік ү шін кү ресі табысты болу мақ сатында қ оғ амда ү кіметке қ арсы кө ң іл-кү й тудырады; қ оғ амдық жә не мемлекеттік саяси, экономикалық, кү ш қ ұ рылымына кіреді; дү ниенің ә р жерінде операция сә тті ө туін қ амтамасыз ететін орталық гар дайындайды; фирма, компания, банк, қ орлар тармақ тарын қ ұ рады, олар террористерді қ аржыландырады тағ ы басқ аларды жү зеге асырады. Соң ғ ы жылдары жү зеге асқ ан террорлық актілер сан жағ ынан да ө суде, кү ннен-кү нге кең ейіп, қ айғ ылы бола тү суде. Егер 70-жылдары террористердің обьектісі жеке меншік болса, ал 80-жылдары, АҚ Ш-тың статистикалық мә ліметі бойынша, терактілердің басым кө пшілігі адамдарғ а қ арсы бағ ытталғ ан. Қ атыгездік пен реакция тиімділігіне жә не қ абылданғ ан қ ауіпсіздік шараларына байланысты террористердің мақ сатының диапазоны ү немі кең ейе тү суде.

70-жылдары елшіліктерді басып алу кең тарады, онан соң терроризм жойылғ ан сияқ ты болып кө рінді, ө йткені қ ауіпсіздік шаралары белсене жү ргізілді. Палестиналық терроризмнің ең кең тарағ ан формасы жазық сыз адамдарды тұ тқ ында ұ стау болып табылады. Кейін қ ауіпсіздік органдар позициясының кү шеюіне байланысты терактілердің бұ л формасы бә сең деді. Бірақ варварлык формасы ө сті, адам кө п жиналатын жерлердегі автомобильдерді жару, сауда жә не тұ рғ ын ү йлерді қ ирату, пассажир самолеттерін жою, террорист-фанатиктердің адамдарды қ орқ ыту ү шін адамдарды ө лтіру т.б.с.с.

Террористік топтар ө зінің мү дделеріне ғ ылым мен техниканың қ азіргі жетістіктерін барынша пайдаланады, қ азіргі соғ ыс технологиясы мен информацияны қ олданады. Терроризм жаң а формаларғ а ие болуда, халық аралық қ ауымдастық та интеграциялануы кү шеюде, информациялық, экономикалық жә не финанстык байланыстары дамуда, миграциялық ағ ылу кең еюде, шекаралардан ө туін бақ ылау бә сең деуде. 1996 жылы АҚ Ш-та университеттің математика профессоры Т.Казинский тұ тқ ындалды, ол 18 жыл бү кіл Американы қ орқ ынышта ұ стағ ан. Ол пошта арқ ылы жарылғ ыш зат жіберіп отырғ ан, одан кө птеген адамдар зардап шеккен. Оның " назарының " объектісі: университеттер, авиакомпания, ғ алымдар- компьютершиктер, осы саладағ ы дү кеннің иелері. Ғ алым-террористің мақ саты: адамзат прогресінің бағ ытын ө згерту, НТР-дің, урбандалудың келешегі жоқ екенін дә лелдеу. Ол жетекші американ газеттерін ө зінің манифестін жариялауғ а мә жбү р етті. Онда дү ниенің дамуына деген оның кө зқ арастары тү йінделінген (8).

Соң ғ ы онжылдық га терроризм интернационализацияланды. Халық аралық жә не трансұ лттық топтар пайда болды, террористік ұ йымдар арасында бірігіп ә рекет ету мен байланыстар орнады. Мысалы алжирліктер мен европалық тар, шешендер мен арабтар, арабтар мен ауғ ан-пә кістандық тар арасында. Бұ л қ ұ былыстың ең қ ауіптісі оны мемлекеттік режимдердің, ә сіресе диктаторлық, ұ лтшылдық, сепаратистік жә не сол сияқ ты типтердің қ олдауы болып табылады. Ө зінің тә уелсіздігін жариялағ ан Шешенстанда терроризм мемлекеттік қ ұ былыс, мемлекеттік масштабтағ ы " кә сіпшілікке айналды", жоғ арғ ы мемлекеттік адамдар республика территориясында жә не одан тыс жерлерде терроризмді ұ йымдастырушыларғ а айналды.

Қ азіргі терроризмнің маң ызды ерекшелігі осы проблематика бойынша талдаушылардың эксперттердің назарында дү ниежү зінің ә ртү рлі аймақ тарында соғ ыс қ аупі ошағ ының қ алыптасуы мен террористік факторлардың болуы болып табылады. Бұ рын терроризм мен соғ ыс арасында белгілі бір алшақ тық бар еді. Қ азір террор мен соғ ыс кампаниясының себептері мен мақ саттары астарласып кеткен. Мұ ны Ү ндістандағ ы, Шри-Ланка, Тү ркиядағ ы оқ иғ алар дә лелдейді. КСРО қ ү лағ аннан кейін Приднестровье, Грузия, Шешенстан, Тә жікстан, Армян, Азербайжан территориясында болғ ан қ ақ тығ ыстар осының айғ ағ ы болып табылады.

Қ азіргі терроризм соғ ыс қ ақ гығ ыстарының детонаторы, этника арасындағ ы бейбіт процеске кедергі келтіруші болып табылады. Осы жағ дайды АҚ Ш жә не басқ а Батыс мемлекеттер ө зінің геосаяси жә не стратегиялық мү дделеріне пайдалануғ а тырысады. Террордан ө зі зардап шеге отырып, олар террористік топтар мен ынтымақ тасуғ а дайын. Олардың ә рекеті ө здеріне бағ ытталмаса болғ аны.

Дү ниежү зінің қ азіргі бө лінісі халық аралық терроризмді саясаттың инструменті ретінде ролін кө тереді. Бү л демократиялық мемлекеттерге қ алыпты жағ дай болып есептелінеді. Халық аралық террор кү штері " тапсырма" беру арқ ылы пайдаланьыады. " Тапсырма" беруші ө мір сү ріп отырғ ан қ оғ амдық -саяси жә не мемлекеттік қ ұ рылымды бұ зу ү шін қ олданады. Мә селен, ислам экстремистері мен батыс демократтары Косовада бірігіп ә рекет еткен. Егер де стратегиялык мақ саттары ә ртү рлі болса партнерлер арасында едә уір келіспеушілік пен конфликт туады. Қ азір кө птеген адамдар халық аралык терроризммен ойнауғ а болмайтынын тү сінбейді, оны ө здерінің мақ сатына қ олдану едә уір проблемалар тудыратынын естен шығ арады.

Казіргі терроризмнің тағ ы бір ерекшелігі оның террорлык ә рекеттерінің саяси мақ саттарының болуы болып табылады. Дамығ ан слдердің кейбір заң дары мен халық аралық қ ұ жаттарда (1977 жылы 27 қ аң тарда қ абылданғ ан терроризммен кү рес жө ніндегі Европа конвенциясы) терроризм оның себептеріне, мақ саттарына, мотивтеріне қ арамай қ ылмысты іс деп сипатталады. Саяси терроризм мен қ ылмысты іс арасындағ ы айырмашылық тың жер мен кө ктей екендігіне назар аударылмайды. Саяси террористер ө здерін ешқ ашанда қ ылмыстылар деп есептемейді. Саяси террористер ә леуметтік-саяси системағ а қ арсы шығ ады (9).

Бү гінгі кү ндері саяси терроризм барғ ан сайын қ ылмысты іспен астарласып жатады. Оны мақ саттарынан, мотивтерінен, методтарынан, формаларынан ғ ана ажыратуғ а болады. Олар ө зара бірігіп ә рекет етеді, бір-біріне қ олдау кө рсетеді. Кей жағ дайларда қ ылмыскер саяси мақ саттарын жасырып, ө зін террорист етіп кө рсетеді. Латын Америкасында перуандық, колумбиялық террористік ұ йымдар наркомафиямен шатысып жатады. Саяси бағ ыттағ ы террористік ұ йымдар кей жағ дайларда финанс пен материальдық ресурстарды алу ү шін қ ылмыс методтарын пайдаланады: контрабандамен айналысады, заң сыз тү рде қ ару, наркотиктер сатады. Сомалиде терроризм тең із қ арақ шылығ ымен бірігіп кеткен. Корсикада террористік топтар Сициилік мафиямен тығ ыз байланыста ә рекет етеді (10).

Терроризм қ оғ амның қ ауіпті ә леуметтік қ ұ былысы ретінде барғ ан сайын аумағ ы кең еюде, кө п адамдар тартылуда. Қ ұ былыс жаппай болып бара жатыр. Ойластырылғ ан жә не жү зеге асырылатын операциялардың ауқ ымы едә уір қ аржыны, материальдық ресурстарды, дамығ ан инфрастуктураны қ ажет етеді, ә ртү рлі мамандарды тартады, арнайы дайындық ты, оны дайындайтын оқ у орындарының болуын, арнайы мектепті жә не полигондарды, ә ртү рлі техникалык қ ұ ралдарды, қ аруды, агентураны, кү тетін, қ ызмет ететін персоналдарды, осындай толып жатқ ан қ ажеттіліктерді талап етеді.

Терроризм барғ ан сайын қ орқ ытудың жаң а тү рін іздейді, аумағ ын кең ейтеді, қ атігезденеді. Террористер ә рекеті шектен шығ ып кетті, олар ешнә рседен аянбайды. Мысалы, Жапонияның метросында болғ ан жағ дай. Шетелдік эксперттердің сипаттауы бойынша, террористер алдын-ала жаппай жою қ аруын бірнеше рет байқ ап кө рген, қ аруды дайындап, сонан соң ядролық мекемелердің ішіне кіруге тырысады, атом злектр станцияларына қ арсы немесе атом қ ондырғ ыларына қ арсы диверсия ұ йымдастырады. Кейбір елдердің қ оғ амында талан-таразғ а салу, халық тың байлығ ын тонау сияқ ты алуан-тү рлі ой-пікір таратылады

1972 жылы Чикагода су желісі уландырылғ ан, ФРГ-да террористердің сібір жарасының бацилласын қ олданғ аны, Австрияда радиоактивтік заттарды шашқ аны, Парижде улы зат шығ аратын жасырын лаборатория табылғ ан, оның уының кү штілігі сондай 200 грамы дү ниежү зінің тірі жанын қ ұ ртуғ а жеткілікті екен, Токио метрополитеніндегі газбен уландыру жә не тағ ы басқ алар дү ниені тыныш жатқ ыза алмайтыны сө зсіз. Ә лемнің алып мемлекеті, ешнә рсе ә сер ете алмайды деп саналатын Американың Нью-Йорк қ аласындағ ы сауда орталығ ының жарылысы бү кіл халық ты дү р сілкіндірді. Ол терроризмнің ғ аламдық апатқ а ұ шырататын факторғ а айналып бара жатқ анын кө рсетеді. Осы оқ иғ алар террористердің қ оғ амғ а қ арсы ірі акцияларды дайындауда химиялық жә не бактериологиялық қ аруларды қ олдануғ а дейін баратындығ ын дә лелдейді. Сібір жарасының бацилласын жасау мен оны сақ тауғ а террористердің қ олдарының жетуі, егер оны қ олданса термоядролық қ аруды қ олданумен бірдей қ ү рбандық ә келетіндігіне кү мә н келтіруге болмайды.

Осылайша, терроризм адамзат баласының ө мір сү ру проблемасымен, мемлекеттердің қ ауіпсіздік қ амтамасыз етумен тікелей байланысты. Ә леуметтік, этникалық, діни радикализм мен экстремизмнің ең шектен шыкқ ан формасы ретінде ол ө з мақ саттарына жету ү шін еш нә рседен аянбайтынын дү ниежү зінің ә р жерінде бой кө рсетіп жатқ ан іс ә рекеттері дә лелдейді. Халық аралык масштабта терроризм қ ауіпті эпидемия ретінде тарады. Сондық танда террористер ә леуметтік, ұ лттық, діни жә не басқ а қ ақ тығ ыстарды шешуде санкциялық тә сілге баса назар аударады. Осындай қ ылмыстык қ ұ былыстар тенденциясы дү ниежү зінде жыл сайын ө се тү суде: терактілер 80-жылдары 500-ден 800-ге дейін болса, 90-жылдары 900-ден де асып тұ р (11) (Криминологтар жылдан-жылғ а терактілер жақ сы ұ йымдастырылып, соң ғ ы техниканы, қ аруды, байланыс жү йесін қ олданатындығ ын атап кө рсетеді.

Терроризм наркобизнеспен жә не басқ а қ ылмысты қ ұ былыстармен тығ ыз байланысып, біртұ тас болып барады. Радикальдық элементтер қ олдарына финанс қ ұ ралдарын шоғ ырландырғ ан сайын терроризм қ аупі ө се тү седі. Планетаның бай адамдары террористік ұ йымдардың спонсорлары, жақ таушыларына айналады. Соның нақ ты дә лелі -араб миллиардері Усама бен Ладен. Олар Жер шарының қ ай жерінде болса да, қ андай масштабта болса да қ аржыландыруғ а дайын. Соғ ыс қ имылдарынан кейін профессионалдар-боевиктердің кө п мө лшерде пайда болуы ө те қ ауіпті екенін Шешенстан тә жірибесі кө рсетсе де, Таяу Шығ ыс, Ауғ аныстан, Босния, Тә жікстан, Косова сияқ ты " отты" жерлерде осы қ айталанып отыр. Олар ақ ша ү шін кез келген елге, обьектіге, ұ лтқ а қ арсы теракті жасауғ а ә зір.

Ө зінің мә ні жағ ынан халық аралық қ ылмыс болып табылатын терроризм актілері халық аралық қ ұ қ ық тә ртіптеріне тү зей алмаитындай нұ қ сан келтіреді. Осы жағ дай дү ние жү зі мемлекеттерінің аймақ гар масштабында бірігіп кү ш жү мылдыруын талап етеді. Қ азіргі халық аралық право универсиальды жә не регионалдық сипатта бірқ атар халық аралық конвенция қ абылдады. Осылардың негізінде халық аралық терроризмге қ арсы кү ресте мемлекеттердің ө зара ынтымақ тасуы қ ұ қ ық тық реттелген. II- дү ниежү зілік соғ ыс алдында Ұ лттар Лигасы эгидасымен терроризмді болдырмау жә не террористік ә рекеттер ү шін жазалау Конвенциясы мен Халық аралық сот (1937ж.) қ ұ ру туралы Конвенция жасалғ ан болатын. Бұ л қ ұ жаттар қ абылданып, жү зеге аспаса да, халық аралық -қ ұ қ ық нормаларды ү йлестіру қ ажет екендігі туралы жалпы ұ ғ ым қ алыптасты.

Универсиальды сипаттағ ы актілерге жататындар: 1963 жылғ ы қ ылмыстар жә не басқ а актілер жө ніндегі Конвенция; 1970 жылғ ы азаматтық авиация қ ауіпсіздігіне қ арсы бағ ытталғ ан заң сыз актілерге қ арсы кү рес туралы Конвенция; 1988 жылғ ы тең із кеме кә сіпшілігіне қ арсы бағ ытталғ ан заң сыз актілермен кү ресу туралы Конвенция; 1979 жылғ ы аманаттар басып алумен кү ресу туралы Конвенция; 1980 жылғ ы ядролық материалдарды физикалық қ орғ ау туралы Конвенция; 1973 жылғ ы адамдарғ а қ арсы қ ылмысты болдырмау жә не халық аралық қ орғ ауды пайдаланытын дипломатиялық агенттерді жазалау жө ніндегі Конвенция; 1976 жылғ ы терроризммен кү рестуралы Европалық конвенция; 1979 жылғ ы терроризмге қ арсы Европалық конвенцияны қ олдану жө ніндегі Дублин келісімі. Халық аралық Қ ауымдастық терроризмді қ андай жағ дайда кө рініс берсе де айыптайды. 1985 жылы 9 желтоқ санда БҰ Ұ -ның Бас Ассамблеясы осы мә селе бойынша декларация қ абылдады. Ал 1994 жылы БҰ Ұ Бас Ассамблеясының 49-шы сессиясы халық аралык терроризмнің жолын кесу шаралары жө ніндегі Декларациясында, қ алың кө пшіліктің арасында террорлық атмосфера туғ ызатын қ ылмыстық ә рекеттерді идеологиялық та, нә сілдік те, этникалық та, діни де мотивтердің ешқ айсысы ақ тай алмайды деп атап кө рсетті (12). Галифаксте ө ткен " жетеудің " кездеуінде, оғ ан Ресейде қ атысқ ан, терроризммен кү ресте жан-жақ гы ынтымақ тасудың нақ ты шаралары туралы шешім қ абылданды. Осы шешімге сә йкес 1995 жылы 12 желтоқ санда Оттавада " жетілік" елдерінің сыртқ ы саясат пен кұ қ ык органдарының басшыларының конференциясы ө ткізілді. Онда терроризмге қ арсы кү ресте осы елдердің саяси міндеттері анық талғ ан Қ орытынды декларация қ абылданды (13).