Спорттық жарыстарды ұйымдастрыру және өткізу кезіндегі жанкүйерлер мен көрермендердің ықпалы

Спорттық іс-шаралар – заманауилық тың жарқ ын айқ ындалғ ан бұ қ аралық феномені. Спорттық жарыстар қ оғ амдық қ арым-қ атынастардың кө рініс жә не осығ ан байланысты нақ ты бір рухани қ ұ ндылық тар қ алыптастыруғ а қ абілетті. Спорттық жарыстар тә рбиелік, ақ паратты, идеологиялық сияқ ты бірнеше қ ызмет атқ арады. Спорттық іс-шаралардың жанкү йерлері – бас сарапшылар болып табылады, бірақ олардың спортшыларғ а жә не командаларғ а шынайы берілгендігі жә не фанатизмі ә рқ алай айқ ындалуы мү мкін. Спорт тү рлері бойынша іс-шаралардың ө ткізілуі кезінде жарысқ а қ атысушыларғ а, ә рине жарыс ережелерін сақ тай отырып, тү рлі дең гейде айқ ындалу бостандығ ы берілген. Қ аншалық ты жарыстың ө ткізілу дең гейі жоғ ары болса, осы ү шін барын салушы спортшылардың ә рбір шығ уы соншалық ты дербес жә не керемет бір ерекше бола тү седі. Бұ л жерде жанкү йер ө зін, оның қ атысуымен жү зеге асырылып отырғ ан жоғ ары жетістікке рекордқ а, жең іске, қ атысы бар ретінде сезінеді. Жоғ ары жетістікті спорт – жарқ ын жарыс мезеттері, қ айталанбас, тосын жә не кейде пайда болатын таласты жайттар. Мұ ның барлығ ы жанкү йерлерге олардың ө зіндік айқ ындалуына қ ажеттілігін қ анағ аттандыратындай мү мкіндік береді. Заманауи байланысты технологиялар, ә сіресе кө птеген спорт тү рлері бойынша телебейнедегілергілері жарыс бағ дарламалары мен ережелерін ө згерту мен реформалау қ ажеттігін, жанкү йерлердің эмоциялы айқ ындалуын жә не спорттық іс-шаралардың кө рінісінің позитивті динамикасын талап етіп отыр. Дж. Лойдің зерттеулері бойынша, спорттық ақ парат тұ тынушыларының ү ш тү рі болады, олар: спортқ а белсенді қ азағ ушылық танытатын жә не спорттық жарыстарғ а баратын «біріншілікті, негізгі жанкү йерлер»; спорттық жарыстарды радио жә не теледидар арқ ылы ү збей кө ретін, бірақ стадиондарғ а сирек баратын «екіншілікті жанкү йерлер», тек спорттық жаң алық тарды басқ а адамдармен талқ ылайтын жә не спортшылардың шығ уын негізінен бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдары ақ параттары, ең алдымен баспа арқ ылы қ адағ алап отыратын «ү шіншілікті жанкү йерлер» (сурет 9).

Жанкү йердің феномені бойынша зерттеулер аздағ ан ғ алымдардың ең бектерінде қ алыптастырылғ ан жә не бағ ыттардың жү зеге асырылуы жарыс қ ызметінің кө птеген салалары бойынша ө теді. Жанкү йерлерді топтастыру бойынша зерттеулерді уақ ыт бойынша қ алыптастыру кө рермендердің сандық жә не сапалық қ ұ рамы бойынша жү реді. Олимпиадалық ойындар, футболдан жә не басқ а танымал спорт тү рлерінен ә лем жә не Еуропа чемпионаттары, сондай-ақ коммерциялық спорт тү рлері арасындағ ы қ арқ ыны бойынша жанкү йерлердің топтамасы анық талады.

Сурет 9 - Дж.Лой бойынша жанкү йерлер топтамасы

БАҚ бойынша байланыстылық тың заманауи технологиялары, радио, теледидар, жарнама жә не ақ параттандырудың электронды қ ұ ралдары арқ ылы берілуі жанкү йерлерді ақ парат берілуіндегі халық қ а кө рсетілетін қ ызмет тү ріне байланысты топтастыруғ а мү кіндік береді. П.А. Виноградов ө з зерттеулерінде жанкү йерлерді тө мендегідей тү рлерге бө леді:

- реципиенттер, тек қ ана ө лшемді ақ паратпен (соғ ылғ ан доптар, ұ пайлар, секундтер) қ ызығ ушылар;

- қ ызметшілер, ө зінің дене жаттығ уларымен шұ ғ ылдануына арнаалғ ан ә дістемелік ақ паратты іздеушілер;

- материалдарды ө зінің спорттық шеберлігін жетілдіру мақ сатында қ олданатын спортшылар;

- дене мә дениеті мен спорт мамандары – материалдарды ө зінің педагогикалық тә жірибесін, ұ йымдастырулық жә не басқ армалық қ ызметін арттыру мақ сатында қ олданатындар.

П.А.Виноградовтың жанкү йерлерді топтастыру бойынша зерттеулері негізінен бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдары, сондай-ақ дене шынық тыру жә не спорт саласы БАҚ мә ліметтеріне негізделе жү ргізіледі (10-ші сурет).

Бұ қ аралық байланыс байлық тарының спорттық ақ парат бойынша ө зіндік арнайы ерекшеліктері болады, бұ л фактор реципиенттердің кү тіп отырғ андарындағ ы айырмашылық ты кө рсетеді, сондық тан спорттық кө рініс аудиториясының жіктемесін ақ параттың басым кө зімен байланыстыру аса қ исынғ а келе бермейді, бұ л жағ дайда оның қ олданылуын қ олдайтын немесе оғ ан кедергі келтіретін ә леуметтік негіздеме секерілмей қ алады.

Мұ ндай топтаманы жасау негізі екінші, тұ тынушылық ұ станымды, спорт саласына енгізілгендіктің кең інен таралғ ан қ ағ идатымен байланысты. Бұ дан басқ а, осы тектес жіктемелер, ойша алынғ ан жә не сенміді материалдармен дә лелденбеген.

Сурет 10 - Жанкү йерлерді П.А. Виноградов бойынша топтастыру

Осығ ан орай, келешекті деп ә леуметтік-психологиялық тұ рғ ыдан қ амтылғ ан жанкү йерлерді – ө зіндік сә йкес ә леуметтік қ ұ ндылық тары бар нақ ты бір ә леуметтік топ ө кілдері ретінде қ арастырғ ан дұ рыс].

Спорттық жарыстардың маң ыздылығ ы оларды эстетикалық жә не тә рбиелік ә сері тұ рғ ысынан қ арастырғ анда сә йкес емес.

Жанкү йерлер аудиториясы біркелкі келтірілмейді. Оларғ а спорттық трибуналарда болуды қ алайтындардан спорттық ақ параттарды кезең дей, тіпті тү рлі ақ парат кө здерін қ олданатын кең бұ қ арағ а дейінгі тү рлі адам топтары жатады.

Ө ткен ғ асырдың 70-ші жылдары спорт аудиториясының «ә леуметтік» қ асиетін ақ парат алу каналдары ретінде қ арастыру талпыныс қ арастырылды, оның мә ні: кө рермен, теле – жә не радиоаудитория жә не спорттық баспа оқ ырмандары стадионда болды.

М. Хоутка жанкү йерлерді тө мендегідей топтама бойынша бө леді (11- шы сурет).

- ө з стадиондарына, командалары мен спортшыларына бағ дарланатындар жә не ө з командасымен байланысты ақ параттың барлығ ымен (футбол, хоккей, волейбол, баскетбол) қ ызығ ушылар;

- аралық қ атысушылар, олар спорттың барлық тү рлеріне бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдары арқ ылы қ ызығ ушылық танытады жә не арнайы ақ параты тө мен дең гейлі жә не арнайы байланыстары жоқ кешенді топты қ ү ұ райды;

- спортты ұ нататындардың жалпы тобы, олардың қ асиеттері тұ рақ сыз болады жә не ө зінің тірішілік ғ ұ мырының тү рлі кезең дерінде спортқ а деген қ ызығ ушылығ ы ә рқ алай болып келеді.

Т

Сурет 11 - Жанкү йерлердің М.Хоутка бойынша топтамасы

ХХ ғ асырдың соң ында ә леуметтік орта, нақ ты бір спорт тү рлерінен кә сіби дең гейде хабардар, осы спорт тү ріне, спорт тү рлері бойынша команадаларғ а, берілген, талантты спортшыларғ а берілген жанкү йерлер институты қ алыптасқ ан.

Жанкү йерлердің бұ л айқ ын тобы «фанаттар» болып жіктелінеді. Бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарында кө біне бұ л терминнің ауқ ымына теріс мә н беріледі, ө йткені жанкү йерлердің бұ л тобы спорттық қ ұ рылыстарда ө здерін дұ рыс ұ стамайды.

Трибунағ а келушілердің арасында топтық айырмашылық тарды іздеу салауатты мә н дең гейінде жү ргізілмейді.

«Салауатты мә ні» ө зінің қ арапайымдылығ ымен, талқ ылау қ исындылығ ымен тартымды, қ ұ былыстардың сырт келбетін айқ ындайды, оның терең мә ніне жете қ оймайды, сол себепті қ оғ амда жү ргізіліп жатқ ан ү дерістердің мазмұ ны мен себептерін тү сіндіре алмайды.

Трибуналарда жайғ асқ андардың спорттық кө рініске деген ө зіндік бағ алану қ атысының асбтрактілі тіркелуіндегі қ арастырылып отырғ ан қ ұ былыстардың негіздемесін іздеудің де мә ні шамалы, ө йткені жас жанкү йерлердің арасында спорттық қ ұ рылыстарғ а ө зін кө рсетуге ғ ана келетіндері аз емес.

Біздің зерттеуде жас топ ө кілдерін ү ш топқ а бө лдік (12-ші сурет).

Бірінші топ – бос уақ ыттарын оқ уы жә не спорттық қ ұ рылыстардағ ы жұ мысы бойынша жақ ын достарымен бірге ө ткізу.

Екінші топ – жақ ындарымен спорттық қ ұ рылыстарда алкоголді ішімдіктерді қ абылдау мақ сатында қ арым-қ атынас жасау.

Ү шінші топ – алкоголді кү йде агрессивті, басқ а командалардың қ арсылас-жанкү йерлерімен, қ ұ қ ық қ орғ ау органдарымен жә не т.б. тө белесте ө здерін кө рсетіп қ алу ү шін себеп іздейді.

Спорттық іс-шаралардың спорттық қ ұ рылыстарда жә не спорттық ойындар бойынша жарыстардың ө ткізілуі кезінде жанкү йерлердің «сү йіспеншілігі» сияқ ты ауыр жә не қ ұ нды нә рсе болмайды.

Сурет 12 - Заманауи жанкү йер ү лгісі

Жанкү йерлер – ә р сала «пірлерінің» спорттық ойын командаларының басты жетістігі, бұ л айқ ын тү рде Интернет сайттарында берілген.

Біз спорттық ойындар бойынша жанкү йерлердің келесі топтарын анық тадық.

Спорттық ойындардағ ы ашық, қ айталанбастық тың кө птү рлілігі, қ олжетімділік, ық пал етудің эмоциялы кү ші, барлығ ы кө рермендердің алдында ө теді жә не нә тижені алдын шамалау мү мкін болмағ ан жағ дайда спорттың кө ріністі қ ұ ндылығ ын анық тайды.

Спорттық жарыс мақ сатының ашық тығ ы, ө тіп жатқ ан іс-ә рекеттердің тосындығ ы, ойыншылардың бар кү штерін салуы кө рермендер қ абылдауына ө зіндік бір мазмұ н береді.

Соның нә тижесінде спорттық матчқ а тә н нә рсе жанкү йер тек қ ана оның қ атысушысы ғ ана болып қ оймай, кө ріністі қ арым-қ атынас ү дерісіне тартылады.

Таң даулы жанкү йер – спорт тү ріне қ атысты ә леуметтік-экономикалық жә не рухани қ арым-қ атынасты айқ ындайды, нақ ты бір спорт тү рімен қ ызығ ады. Біз оларды ү ш топқ а бө лдік:

Бірінші топ – «эстет» жанкү йер, ол ү шін спорттық эстетикалық тү рі тартымды (кө ркем гимнастика, спорттық билер, мә нерлеп сырғ анау). Аталып кеткен спорт тү рлері бойынша жарыстардың ө ткізілуі кезінде спорттық қ ұ рылыстарда спортшылардан оң зарядты керемет бір қ уат кө зі жанкү йерлерге берілетін эмоция кү йінде айқ ындалады.

Сезінудің кереметтілігі, қ айталанбастығ ы - музыкалық шоу-бизнес жү йесінен айырмашылығ ы кө рермендерді шулы жә не жарық ты тиімділіктерді қ олдану есебінен арнайы «қ ыздыруды» талап етпейді. Соның нә тижесінде, керемет бір шаттану тиімділігі ө здігінен-ө зі қ алыптасады: біреулердің айқ ын эмоциялы уайымдары бір мезетте басқ аларына беріледі, сондық тан спорттық кө рініс адамдардың басым бө лігінің - жанкү йерлердің эстетикалық бірлесуінің алғ ы шарттарын тү зеді.

Екінші топ – «қ ызығ ушы» жанкү йер, бұ лар ү шін жетістік биатлон, шаң ғ ы тебу, жең іл атлетика, теннис сияқ ты спорт тү рлері бір жетістік болып табылады. Бұ л спорт тү рлерінен жарыстарда қ атысушыларғ а ө зін-ө зі толығ ымен кө рсетудің жоғ ары мү мкіндігі беріледі. Спортшылар барын салады, олардың ә рбір шығ уы қ айталанбас, бір кө ркем кө рініс болып келеді. Сонымен бірге, жанкү йер ө зін кө зінің алдында болып жатқ ан осы спорттық жетістікке қ атысы бар ретінде сезінеді, ө йткені жарыстың басында жекпе-жектің барысы мен нә тижесі қ алай болатындығ ы белгісіз болады. Сайыс барысындағ ы жағ дайлар бір мезетте ө згеріп кетуі мү мкін, жиі тіршілік тартуы сияқ ты спорттық жайттар кездесіп тұ рады. Кө біне, осының нә тижесінде сондай-ақ, спорттық жайттарғ а деген талаптардың салыстырмалы тү рде демократиялылығ ына байланысты кө рермендердің эмоциялы айқ ындалуына деген мү мкіндік туады. Айта кетерлігі, кө птеген жағ дайларда спорт тү рлері бойынша жарыс ережелерінің ө згертілуінің мақ саты жарыс кө ркемділігін арттыруда, яғ ни жанкү йерлердің эмоционалды сұ раныстарын біршама толық қ анағ аттандыру.

Ү шінші топ – «кү шті» жанкү йер, оны жекпе-жек, кү шті талап ететін спорт тү рлері (кү рес тү рлері, бокс шығ ыс жекпе-жектер, ережесіз жекпе-жектер, қ ол кү ресі) қ ызық тырады. Спорт тү рлерінің арнайылық ты ерекшеліктері жә не осы топтағ ы жанкү йерлердің басқ а кө рнекіліктерінің басқ а тү рлері, спорттық жекпе-жектердің мазмұ ны жә не қ абылдау жағ дайлары жанкү йерлердің ә леуметтік-мә дени феноменін қ ұ рды. Жарнкү йерлердің берілген тү рлемесінде оппозициялық, эмоционалдылық факторлары бар, спорттық кө ріністің басқ а шоу-бизнес жү йесінен іс-шараларынан айырмашылығ ы қ абылдау эмоциялылығ ы кө рермендерді жасанды «қ ыздыруғ а ғ ана» негізделініп қ оймайды, мұ ндай кө рініс жү йесінде жарыстылық, сайыстық факторна негізделеді. Бұ л жанкү йерлердің спорттық жарыстар жү йесінде кө ріністі қ арым-қ атынаста болуының екі ерекшелігін анық тайды: қ абылдаудың жоғ ары эмоциялылығ ы, кө рерменнің командамен немесе қ андай да бір спортшымен ө зіндік танымдылығ ымен астарласуы, аренада немесе трибунада қ арсыластарды да, жақ тастарды да болуы нә тижесінде айқ ындалады. Ал бұ л бірлестіктің бұ зылуына, тіпті жекелей адамдардың ғ ана емес, қ андай да бір топтың нақ ты бір бірлестіктерге – топтарғ а бірлестірілген, жанкү йерлер командасына кері қ арсылық алғ ышарттары қ алыптасады.

Спорттық іс-шаралардағ ы жанкү йерлер мен кө рермендердің қ атысу феномені

Спортық танымдылық қ а, жарыстық қ ызметке деген сұ раныс, бұ қ аралық кө ріністің қ ажеттілігі қ ызмет ә леуметтік топқ а сә йкес сала – жанкү йерлердің болуына ық пал етеді. Жеке тұ лғ алардың спорттық іс-шаралар тө ң ірегінде ә леуметтендірілуі ұ жымдастық, бұ йрық тылық, клубтық, коропоративтілік рухын қ алыптастырады.

Спорттық іс-шараларда жанкү йерлердің болуы бірлестікті атрибутиканы, рә міздің, лаготиптердің, ұ рандардың паролдердің, нақ ты бір сө з тіркестеріне керемет бір реакциясын қ алыптастырады. Кейде сабырлық ты ұ мытып кеткен жанкү йерлер бойында қ арсыластарғ а деген жеккө рініштілік қ алыптасады.

Жалпылама психоз адам санасын кө теріп, жанкү йерлер қ оғ амында жү ретін шынайы ү дерістерді кейде жанкү йердің бағ дарламаланғ ан санасындағ ы тиімді бастамадан бас тартуғ а ә кеп соғ атын, кереметтей бір дең гейге кө теріп тастайды.

Қ ызмет кө рсетушілер жанкү йерлері бар институтқ а қ атыса отырып, берілген жарыстың ө зіне деген субъективті маң ыздылығ ы, мә нділігі бар сұ раныстарды қ анағ аттандыруғ а талпынады.

Сонымен бірге, нақ ты бір жанкү йердің немесе адамдар тобының іс-ә рекеті жә не оның нә тижелері ауқ ымы біршама кең, берілген іс-ә рекетті атқ арушылардың ғ ана емес, біршама кө п кө рермендердің сұ раныстарын қ анағ аттандырумен байланысты объективті маң ызғ а ғ ана ие болуы мү мкін.

Тә жіриелік тұ рғ ыдан алғ анда ә рбір нақ ты жарыстың объективті жә не субъективті маң ыздылығ ының ө зара байланысы айқ ындалғ аны маң ызды [66].

Бұ л жанкү йерге спортшылардың дайындығ ын болжауғ а жә не осығ ан орай сү йікті спортшылары мен командаларының кө рсетілімін бағ алауғ а мү мкіндік береді.

Жарысқ а қ атысардың алдында жанкү йерге жарыстың шынайы ә леуметтік-экономикалық факторлармен қ амтылғ ан объективті маң ыздылығ ы туралы байланысты білім қ ажет.

Шынайы ә леуметтік-экономикалық факторлардың қ ұ рамы:

- жарыстың кө пдең гейлі жү йедегі орны;

- жарыстың мә дени мұ ра элементі ретіндегі дә стү рлері;

- ө ткізілетін жарыстың негізін қ ұ райтын іс-ә рекеттің жалғ асымдылығ ы, танымалдылығ ы, мә нділігі;

- қ арсыластар қ ұ рамының сипаттамасы, олардың маусымның ү здік жетістіктеріне қ атысты дә режесі;

- болжамды нә тижелер – олардың салыстырмалы дең гейі жә не тығ ызды;

- жанкү йерлердің қ атысуы жә не олардың сан жағ ынан қ ұ рамы;

- жарысқ а қ атысушы спортшылардың, командалардың дә режесі, легионерлердің болуы.

Біздің зерттеулерде біз жанкү йерлерді кіші топтарғ а бө лдік, олардың қ ұ рылымды сипаты тө мендегідей болды (сурет 13).

Сурет 13 - Жанкү йерлерді ұ сақ топтар бойынша бірлестіру ү лгісі

Біркелкілік – жанкү йерлердің зияткерлікті, психологиялық, жастық жә не кә сіби қ ызметі бойынша сә йкестігінің жоғ ары дең гейі.

Бірлік – қ оршағ ан ортағ а қ атысты командамен, кө шбасшымен, беделді спортшымен бірлестікте біршама жоғ ары.

Дербестілік – жанкү йерлердің шектеулілігі, ө здері қ олдайтын командаларғ а немесе спортшыларғ а қ атысты оқ шаулану.

Бірлестік – жанкү йерлердің бірлесу кезінде ө з тобындағ ы қ ұ рылым мен қ ызметті сақ тап қ алу қ абілеті.

Жанкү йер-жеке тұ лғ алар кү нделікті тіршілік барысында басқ а ө з жолдастарынан жұ мысы, оқ уы бойынша ерекшелене қ оймайды, тек қ ана спорттық қ ұ рылыстардағ ы жарыстардың ө ткізілуі кезінде сә йкессіздік туындайды. Біз спорттық жарыстардағ ы жанкү йерлердің қ асиеттерін тө мендегідей белгілері бойынша анық тадық:

Еріктілік – топ қ ұ рамына жанкү йерлерді қ осып, іс-ә рекет барысында жү зеге асыру.

Ұ жымдылық – жанкү йерлердің дә стү рлі, бекітілген іс-ә рекет мә неріне сә йкес келетін дербестілікті жү зеге асыратын топтық қ ызығ ушылық тары.

Шектеулілік – жанкү йердің ұ сақ топтағ ы ә леуметтік рө лдерді реттеу мен бө лісуге қ атысты ө з орнын алуы.

Сә йкестілік – топқ а тә н іс-ә рекет нормаларына толығ ымен сай келетін жанкү йер.

Береке-бірліктілік – жанкү йерлдердің команданың жә не спортшының жең ісіне деген жалпы мақ сат жолындағ ы кү ресінің кү шейтілуіне арналғ ан бірлестігі.

Бұ зақ ылық – жалпы қ абылданғ ан қ оғ амдық жә не ө негелі қ асиет нормаларын бұ зғ ан, шиеленісті қ ылық тарғ а қ абілетті жанкү йерлердің іс-ә рекеті (сурет 14).

Сурет 14 - Жанкү йерлердің белгілер бойынша ә леуметтендірілуі

Жоғ арыда аталғ ан белгілер бойынша бірлестірілген жанкү йерлердің ұ сақ топтары басқ а жанкү йерлер ү шін тұ йық немесе ашық; ө здеріне басқ а кө рермендерді баулу бойынша белсенді немесе сылбыр; ө здерінің «тіршілік» мерзімдеріне жә не бейресми кө шбасшыларының болуына қ арай тұ рақ ты немесе тұ рақ сыз болып бө лінеді. Жанкү йерлерді ә леуметтендіруде олардың басқ арымдылығ ында тиімді қ ызмет ету ү шін жанкү йерлердің бейресми ұ сақ топтары мақ сатты ә леуметтендірілу бойынша ө зара кереғ арлық сыз байланысты жә не ө з ә рекетінде бағ дарлану, тө зімділік, бірлестілік нормаларын сақ тауы қ ажет. Біздің зерттеулер кө рсеткендей, жанкү йерлердің ә леуметтік қ арым-қ атынастарын реттеу, топтық бірлестірілуді жү зеге асыру жә не ақ парат, білім, қ ұ ндылық тар, ә рекет нормалары, қ оғ амдық тіршіліктің тү рлі салалары бойынша нормалармен алмасу жекебасты жанкү йерлердің ә леуметтендірілуінің қ арқ ынды ү дерісін қ алыптастырады.

Ел аумағ ындағ ы спорттың ә р тү рі бойынша жарыс ө ткізу қ ызыметінің ұ йымдастырылуы мен жарыстарды басқ арудың ғ ылыми теориялық негіздері

Зерттеу жұ мысымыз бойынша алынғ ан сауалнама ел аумағ ындағ ы жарыс ө ткізу қ ызыметінің ұ йымдастырылуы мен жарыстарды басқ ару сапасының нә тижелері мен ұ йымдастыру жә не басқ арумен байланысты жекелеген бө лімдердің (тұ жырымдар) маң ыздылығ ын анық тауғ а мү мкіндік берді.

Жарыстар менеджменті кө зқ арасы тарапынан аса маң ызды, сонымен қ оса, аса маң ызды емес пунктілер анық талды. Жоғ арыда аталып ө ткендей, ұ йымдастырушылар жарысты ө ткізу барысында ең бірінші кезекте назар аударатын пунктілер аса маң ыздылар қ атарына жатады. Зерттеуде олар (халық аралық жарыстарды ө ткізу кезіндегідей) белгілі бір тұ жырымдағ ы жауап нұ сқ асының максималды ұ пайы мен осы тұ жырым бойынша орташа кө рсеткіш арасындағ ы айырмашылық кө лемі арқ ылы анық талды (max. - ). Сонымен қ атар, нұ сқ алылық коэффициенті жә не стандартты ауытқ улар да назардан тыс қ алмады. Айырмашылық кө лемі, нұ сқ алылық коэффициенті жә не стандартты ауытқ улар аз болғ ан сайын бұ л пункт республикалық жарыстарды ұ йымдастыру мен ө ткізу ү шін соншалық ты маң ызды болып саналады. Қ айта айырмашылық кө лемі, нұ сқ алылық коэффициенті жә не стандартты ауытқ улар кө лемі кө п болғ ан сайын бұ л пункті республикалық жарыстарды ұ йымдастыру жә не ө ткізу ү шін аса маң ызды емес болып саналады

Бұ л ойыншылар респонденттердің ү штен бірінің кө бі кө рермендер мен жанкү йерлердің тә ртіп мә дениеті ө ткізілетін жарыстар сапасына ешқ андай да ық пал етпейді деп санайтындығ ын білдірді.

Кесте 2 - Спорт тү рлерінің топтары бойынша аймақ тық жарыстар менеджментіндегі аса маң ызды бө лімдерінің жауап нұ сқ аларын пайыздық кө рсеткіштері бойынша орналастыру

Спорттық ойындар бө ліміндегі сауалнамағ а қ атысушылардың мұ ндай пікірде болуының себебі, жекпе-жек спорт тү рлеріне қ арағ анда жарыстық кү рес ү дерісі кө п байланысқ а тү спейді, сондық тан да кө рермендер мен жанкү йерлерде агрессивті эмоциялар тудырмайтынды.

2- ші кестеде кө рсетілген жарыстарды сапалы ұ йымдастыру ү шін аса маң ызды емес бө лімдер сараптамасы екінші (б) жә не ү шінші (в) жауаптар барлық ү ш пункт бойынша пайыздық қ атынастар аса кө п екендігіне кө з жеткізуге мү мкіндік береді.

Бұ л спорт тү рлерінің барлық ү ш тобына да қ атысты. Сонымен бірге, бұ л екі жауаптың ә рқ айсысы қ алғ ан жауаптардың барлығ ына қ атысты айтарлық тай басымдық қ а ие емес. Бұ л жерде республикалық жә не халық аралық жарыстардың аса маң ызды емес бө лімдерінің мә ніндегі айырмашылық тарғ а назар аудару керек.

Ресми аймақ тық жарыстар ө ткізу кезінде сыйлық тардың болуы арнайы сурет арқ ылы беріліп отыр.

Сурет 15 - Ресми аймақ тық жарыстар ө ткізу кезінде сыйлық тардың болуы

Аймақ тық жарыстарды ө ткізу барысында кө рермендер мен жанкү йерлердің тә ртіп мә дениеті тө мендегі суретте бейнеленген.

Сурет 16 - Аймақ тық жарыстарды ө ткізу барысында кө рермендер мен жанкү йерлердің тә ртіп мә дениеті

Ұ йымдастырушылар жарыстарды ө ткізу мерзімдері туралы алдын ала хабарлайды. Мұ ны тө менде арнайы сурет арқ ылы ұ сынып отырмыз.

Сурет 17 - Ұ йымдастырушылар жарыстарды ө ткізу мерзімдері туралы алдын ала хабарлайды

Кесте 3 - Спорт тү рлерінің топтары бойынша ймақ тық жарыстар менеджментіндегі аса маң ызды емес бө лімдер бойынша жауап нұ сқ аларын пайыздық кө рсеткіштері бойынша орналастыру

Аймақ тық жарыстарды ө ткізудегі жарнаманың рө лі келесі суретте бейнеленген.

Сурет 18 - Аймақ тық жарыстарды ө ткізудегі жарнаманың рө лі

Аймақ тық жарыстарды ө ткізудегі ұ йымдастырушылық тә жірибенің ық палы тө менде арнайы суретпен берілген.

Сурет 19 - Аймақ тық жарыстарды ө ткізудегі ұ йымдастырушылық тә жірибенің ық палы

Аймақ тық жарыстарды ө ткізу барысындағ ы ұ йымдастырушылардың жанкү йерлерге ұ сынғ ан кө ру жағ дайларының сапасы тө мендегі суреттен кө рініс табады.

Сурет 20 - Аймақ тық жарыстарды ө ткізу барысындағ ы ұ йымдастырушылардың жанкү йерлерге ұ сынғ ан кө ру жағ дайларының сапасы

Кө ріп тұ рғ анымыздай, ү шеудің екі бө лімі ерекшеленеді. Егер де халық аралық жарыстарды ұ йымдастыру кезінде «Қ азақ станда ұ йымдастырылатын халық аралық жарыстардағ ы кө рермендер мен жанкү йерлердің тә ртіп мә дениетін бақ ылау сапасы мен дең гейі жә не олардың қ аржыландырылуы» тұ жырымы аса маң ызды емес болса, онда аймақ тық жарыстарды ө ткізуде «Аймақ тық жарыстарды ө ткізудегі ұ йымдастырушылық тә жірибенің ық палы жә не аймақ тық жарыстарды ө ткізу барысындағ ы ұ йымдастырушылардың жанкү йерлерге ұ сынғ ан кө ру жағ дайларының сапасы» тұ жырымдары аса маң ыздылар қ атарына жатпайды.