С вирусты гепатиті

С гепатиті этиологиялық белгілері жағ ынан В гепатитке ұ қ сас болып келеді. Бірақ сарғ ыштанумен жү ретін тү рлері жең ілірек ө тіп, клиникалық белгілері тез жоғ алады.

С гепатиті кө п жағ дайда сарғ ыштану белгілерісіз, субклиникалық жә не инаппарантты тү рде ө теді. Алайда бұ л аурудың 80-90% созылмалы тү рге ауысса, 20-30% бауыр циррозын тудырады.

Этиологиясы. С гепатитінің вирусы (HCV) флавивирустар (Flaviviridae) тұ қ ымдастығ ына жататын РНҚ -лы вирус болып табылады. Оның диаметрі 50 нм-дей болады жә не майда еритін қ абық шасы бар. HCV геномы қ ұ рамдық (С, Е₁; Е₂ /NS1) жә не қ ұ рамдық емес белоктардың (NS₂; NS₃; NS₄; NS₅) кодын сақ тайды. Қ ұ рамдық белоктарғ а: ядролық (С-ядроның, core protein) жә не екі қ абық шалық (Е₁, Е₂ – envelope protein) гликопротеин жатады, ал қ ұ рамдық емес белоктар вирус репликациясына қ атысатын тө рт тү рлі ферменттен тұ рады. Олар NS₃ - протеаза / геликаза, NS₅ –РНҚ -полимераза. Жоғ арыда айтылғ ан белоктардың барлығ ына қ арсы антиденелер тү зіледі де, қ ан айналымына тү седі. Олардың мө лшерінің ауыспалығ ы ә ртү рлі серотиптердің болуына байланысты. Сондық тан, бұ л антиденелердің вирус нейтралдаушы қ асиеті, ә сіресе созылмалы С гепатитімен ауыратындарда болмайды.

С гепатиті қ оздырғ ышының ең басты ерекшелігі, оның генетикалық ә ртектілігінде. Вирустың алты генотипі (1-6) бар, ал олардың ө здері субтипке бө лінеді. Қ азіргі кезде вирусты С гепатитінің 50-ден астам субтиптері бар. Оларды ә ріптермен белгілейді. HCV-ң мынандай генотиптерін ажыратады: 1а; 1в; 2 а; 2в жә не 3а.

Вирус 50°С-ғ а дейінгі температурағ а тө зімді болады, бірақ (хлороформ) сияқ ты липидтерді ерітетін еріткіштердің жә не ультракү лгін сә улелерінің ә серіне ө те сезімтал болып келеді. Қ оршағ ан ортада тұ рақ сыз қ асиет кө рсетеді.

Эпидемиологиясы. Эпидемиологиялық белгілері бірдей болғ андық тан С гепатитінің таралуы В гепатитінің таралуымен сә йкес келеді.

С гепатитінің кө зі тек қ ана ауру адам немесе вирус тасымалдаушы ғ ана бола алады.

Берілу механизмі – парентералды. Инфекция мынандай жолдармен таралуы мү мкін: стерильді емес инелермен инъекция жасағ анда, гемодиализ кезінде, татуаж жасағ анда, қ ан немесе оның препараттарын қ ұ йғ анда, акупунктура кезінде, қ ұ лақ тескенде, жыныстық қ атынас кезінде, сонымен қ атар сілекей арқ ылы жә не анадан балағ а – перинаталды жұ ғ ады. Осығ ан байланысты қ ауіп-қ атер тобына тө мендегілерді жатқ ызуғ а болады: нашақ орлар, гемодиализ бө лімшесінің пациенттері, медицина қ ызметкерлері, себебі олар инелермен, қ анмен жұ мыс істейді. Сонымен қ атар, бұ л топқ а донор қ анының реципиенттері де кіреді.

В гепатитімен салыстырғ анда, С гепатитінің ауру шақ ырушы дозасы анағ ұ рлым кө бірек болады. Сондық тан С гепатитінің табиғ и жолмен таралуы сирек кездеседі, мысалы, тұ рмыстық жолмен жұ ғ у, жыныстық қ атынас кезінде жә не ауру анадан, босану кезінде балағ а берілу аз орын алады.

С гепатиті «нашақ орлардың» гепатиті деп аталады, себебі HCV-инфекциясы бар аурулардың ә рбір екіншісі кө ктамырына есірткі заттарды енгізгендер.

HCV геномының ауыспалылығ ына байланысты, С гепатитімен ауырғ ан адамдарда спецификалық иммунитет пайда болмайды да, адамда қ оздырғ ыштың ә ртү рлі субтиптерімен генотиптері ауру тудыруы мү мкін.

Патогенезі. Вирус гепатоциттерге еніп, сонда репликацияланады. В гепатитінің вирусы сияқ ты HCV–ның да бауырдан тыс репликациясы дә лелденген. Ол ә сіресе қ анның мононуклеарларында жиі жү зеге асады. В гепатитінен айырмашылығ ы, С гепатиті кезінде вирустың инфекцияланғ ан гепатоциттердің геномымен интеграциясы жү рмейді, себебі HCV-ң ө мірлік циклында аралық ДНҚ кездеспейді. В гепатитінен тағ ы бір айырмашылығ ы, С гепатитінің вирусы тікелей цитопатиялық ә сер етеді. Оның иммуногендігі ә лсіз болғ андық тан, гепатоциттердің қ оздырғ ыштан тазаруы тез арада жү зеге аспайды. Вирус ү немі ө зінің антигендік қ ұ рылысын ө згертіп отыратындық тан, иммундық жү йе бейімделіп ү лгермейді де, вирус иммундық бақ ылаудан тыс қ алады. Осының салдарынан ө те ө згергіш штамдардың мө лшері кө бейіп, активті репликацияланады. Мутациялардың жылдамдығ ы репликацияның жылдамдығ ынан басым болады. Сондық тан, жұ қ па кө птеген жылдар бойы персистенцияланып жү реді. Ең жиі ө згеретін қ абық ша антигендері. Олар HCV геномының Е₁, Е₂ / NS1 аймақ тарында кодталады да иммундық жауаптың негізгі нысанасы болады.

Сонымен қ атар, С гепатитінің вирусы Т-лимфоциттер рецепторларының функционалды антагонисті болып табылатын пептидтерді ынталандыратыны дә лелденген. Осының салдарынан дамитын «Т-жасушаларының –анергиясы» хелперлік жә не цитотоксикалық белсенділікті тежейді де, жұ қ палық процестің созылмалы тү рге ауысына ә келеді. Мү мкін, иммундық жауаптың жасуша тізбегінің тежелуінде вирусты спецификалық Т-жасушаларының апоптозы да белгілі бір рө л атқ аратын болар.

С гепатиті кезінде антиденелердің тү зілуі баяу жү ретіндіктен, гуморалды иммундық жауап В гепатитімен салыстырғ анда ә лсіздеу болады. Сонымен қ атар, анти-HCV-ң вирусты нейтралдау қ абілеті ө те мардымсыз.

Соң ғ ы кездері, жедел С гепатитінің реконвалесценттерінде 1-ші топтағ ы (интерлейкин-2, гамма-интерферон) Т-хелперлер цитокиндерінің синтезі басым болатындығ ы дә лелденген. Ал олардың ө здері иммундық жү йенің клеткалық звеносын активтейді. Ал С гепатиті созылмалы тү рге ауысқ анда 2-ші топтағ ы Т-хелперлерінің цитокиндері кө бейеді (интерлейкин-4, 5, 10), ал олар гуморалды иммунитетті белсендіреді.

Клиникасы. Инкубациялық кезең і 20 кү ннен 150 кү нге дейін, орташа 40-50 кү н. Жедел С гепатиті кө п жағ дайда анық талмайды, себебі организмдегі патологиялық процесс жасырын (латентті) тү рде ө теді (субклиникалық, инаппарантты). Диагнозды АЛТ мө лшерінің жоғ арылауына, HCV РНҚ -н анық тау арқ ылы, кейде анти-HCV IgM, IgG анық талуына қ арап қ ояды. Бұ л кезде қ ұ рамдық емес NS4 белокқ а қ арсы антиденелер тү зіліп ү лгермейді, олар тек процесс созылмалы тү рге ауысқ анда ғ ана тү зіліп ү лгереді.

Астеновегетативті жә не диспепсиялық синдромдар сарғ ыштанумен ө тетін (ө те сирек кездеседі) С гепатитінің бастапқ ы кезең інде жә не сарғ ыштанусыз ө тетін тү рінде кездеседі. Клиникалық белгілері ө те мардымсыз. Науқ астар ә лсіздіктің, енжарлық тың, тез шаршағ ыштық тың, тә бетсіздіктің орын алғ анына шағ ымданады. Сонымен қ атар, олардың тә беті тө мендеп, оң жақ қ абырғ а астында ауырсыну сезімі пайда болады. Кейбір науқ астардың дене қ ызуы кө теріледі.

Сарғ ыштану кезең інде жалпы улану белгілері айқ ын емес. Сарғ аюдың айқ ындылығ ы тө мен болады да, кө здің, таң дайдың аздап сарғ аюымен, терінің білінер-білінбес сарғ ыштануымен, холурия жә не ахолия белгілерінің бір-екі рет байқ алуымен сипатталады. Кейде бауыры аздап ү лкейеді, пальпациялағ анда жұ мсақ болады. Кө кбауыры ү лкеймейді.

Манифестті С гепатитінің клиникалық ағ ымы кө бінесе (75-85%) жең іл, ал сирек жағ дайда орташа тү рде ө теді. Жедел бауыр жетіспеушілігі (энцефалопатия) ө те сирек дамиды.